اڇڙي ٿر جا ٻيلا
اڇڙو ٿر تاريخي طور سرسوتي ۽ سنڌو ندي جي گڏيل وهڪرن سبب پاڻي جي ريل ڇيل ۾ رهيو. هتي سنڌ بابت قديم تاريخي ڪتابن ۾ گهاٽن اونداهن ٻيلن ۽ ديو هيڪل جانورن جو به ذڪر پراڻن اپنشدن ۽ ويدن ۾ موجود آهي. سنڌي لوڪ ادب ۾ به لوڪ ڪهاڻين ۽ قصن ۾ اهڙو ذڪر ملي ٿو. سنڌ ۾ ايندڙ سياحن ۽ واپارين به سنڌ ۾ گهاٽن ٻيلن جو ذڪر ڪيو آهي . سرسوتي ۽ سنڌو تهذيب جي قديم آثارن ۾ ملندڙ هڪ جانور يڪشرنگ جي مهر جيڪو سڪار ۽ مينهن جي ديوتا طور پوڄيو به ويو هو. تنهن بابت به ذڪر ملي ٿو، ته هو گهاٽن جهنگن ۽ ٻيلن ۾ رهندو هو، صرف گرمي جي موسم ۾ ٻيلن کان ٻاهر ميدانن ۾ ايندو هو. انهي موسم ۾ مينهن به وسندا هئا. جنهن کي انهي زماني جا ماڻهو انهي جانور جي اچڻ جي برڪت يا ڀلائي سمجهندا هئا. جنهن ڪري کيس سڪار جو ديوتا سمجهي پوڄيو ويندو هو. سندس مورتيون ۽ تصويرون ٺاهي گهرن ۾ برڪت سمجهي پوڄيون به وينديون هيون. اهڙا سڪا ۽ مورتيون موهن جي دڙي ، سرسوتي تهذيب جي قديم ماڳ لوٿل جي دڙي مان به مليون آهن. جنهن مان اهو ثابت ٿيو، ته سنڌو ۽ سرسوتي ٻنهي تهذيبن ۾ هن جانور کي ديوتا جي حيثيت حاصل هئي. جنهن ڳالهه مان اها شاهدي ملي ٿي، ته هتي شاندار ۽ گهاٽا ٻيلا تمام قديم زماني کان موجود هئا. ويجهڙائي ۾ به هتي جو مکي ٻيلو سنڌ جو مشهور ٻيلو هو. جنهن ۾ ڏينهن جو به اونداهه هوندي هئي. هن ٻيلي ۾ آسپاس پاڻي جون ڍنڍون موجود هئڻ سبب وڏي پيماني تي ماکي ملندي هئي. جنهن جهجهي ماکي ملڻ سبب هن ٻيلي جو نالو مکي ٻيلو يعني ماکي وارو ٻيلو سڏيو ويندو هو. پر ترقي جي نالي ۾ ٺهندڙ بيراجن ۽ چوٽياريون ڊيم جي ٺهڻ سان هن اهم ٻيلي جو وجود ميسارجي ويو. هن وقت ڪس يا ناري ۾ ٻيلا نه هئڻ جي برابر آهن. پر تنهن هوندي به تاريخي شاهدي ڏيڻ لاءِ ڪجهه ٻيلا موجود آهن، جن ۾ ميهر ٻيلو، سرن واري ٻيلو، کوڙي ٻيلو، لنياري ٻيلو، ڪيٽي ٻيلو، ڀوپي ٻيلو، نانگنا ٻيلو. وارهيان ٻيلو، مورهڏي ٻيلو شامل آهن. جيڪي پنهنجا آخري ساهه کڻي رهيا آهن.