اڇڙي ٿر ۾ سوڍن جي حڪومت
راجپوت نسل جي سوڍن جون وري ڪيتريون نکون ۽ پاڙا آهن. جن ۾ سندن ڇٽيهه نکون مشهور آهن. جن بابت جيمس ٽاڊ جي ڪتاب راجستان ۾ تفصيل موجود آهن . جنهن جي مطالعي سان سوڍن جي مختلف نکن ۽ پاڙن بابت حيرت انگيز معلومات موجود آهي. جنهن بابت تفصيل هن ڪتاب جي دائري کان ٻاهر آهي. هندستان جي تاريخ کي غور سان پڙهبو ته . جوڌپور کان وٺي عمرڪوٽ تائين وارو ريگستاني علائقو سوڍن جي مختلف نکن ۽ پاڙن جي زير اثر رهيو. هندستان تي قبضو ڪندڙ هر حڪمران سان سوڍن جا راجپوت قبيلا حالت جنگ ۾ رهيا. انهي ڪري هو ڌڪجي هن ريگستان ۾ رهڻ لڳا. يا ائين کڻي چئجي ته سوڍا هر دور ۾ هن ريگستاني علائقي ۾ پنهنجي طاقت قائم رکندا آيا. هن ريگستان ۾ هنن ڪنهن جي آڻ مڃڻ کانسواءِ هر وقت حالت جنگ ۾ رهندي به پنهنجي عظيم روايتن جي ڪنهن به صورت ۾ سوديبازي نه ڪئي. سوڍن پنهنجي مخصوص تاريخي روايتن کي قائم رکڻ لاءِ بي شمار قربانيون ڏنيون. جن جي ذڪر سان تاريخن جا صفحا ڀريا پيا آهن. سنڌ تي عربن جي قبضي بعد به اڇڙي ٿر ۾ راجپوت قبيلن راجا ڏاهر جي پٽ جئسينا سان گڏ سندس گوريلا ڪارواين ۾ ڀرپور ساٿ ڏنو. سومناٿ مندر تان ڦرلٽ ڪري واپس ورندڙ محمود غزنوي کي هتان گذرندي ڇٺيءَ جو کير ياد ڏياريو. سومرن جي سنڌ تي اقتدار قائم ڪرڻ دوران به هو سومرن جا ٻانهن ٻيلي رهيا. بعد ۾ سمن جي دور ۾ به سوڍا اڇڙي ٿر ۾ صاحب حيثيت رهيا. سوڍا مذهبي طور هندو ڌرم جي شوپنٿ ۽ جين ڌرم جي اثرن کي قبولڻ سبب انتها پسند نه هئا. مذهبي آزادي جي حامي هئڻ سبب ٿر ۾ ٻين ماڻهن سان مذهبي ٽڪراءُ ۾ به نه رهيا . هو پنهنجي روايتن ۽ مذهبي عقيدن تي نه ڪنهن جي دخل اندازي پسند ڪندا هئا، نه ئي ڪنهن جي مذهب تي ڪا تنقيد ڪندا هئا. انهي رويي سبب هو مذهبي ڇڪتاڻ جو حصو نه بڻيا . هو ٿر جي راڄوڻي قاعدن ۽ قانونن جي وڌ کان وڌ پاسداري ڪرڻ سبب سماج ۾ عزت جي نگاهه سان ڏٺا ويندا هئا . ۽ اڄ به کين اهڙي عزت حاصل آهي. سوڍن راڄ جي فيصلن کي مان ڏنو . انهي ڪري هر دور ۾ اڇڙي ٿر ۾ سندن اثر ۽ ننڍيون ننڍيون حڪومتون قائم رهيون . سندن حڪومتي بهترين رويي سبب ڪڏهن به سندن حڪومتون خانه جنگي ۽ عوامي بغاوتن جو شڪار نه ٿيون ، جيڪو هڪ ريڪارڊ آهي. البت سندن حڪومتن تي قبضو ڪندڙ حمله آورن جي مقابلي ۾ هي بهادر جنگجو ثابت ٿيا. اها به هڪ حقيقت حيران ڪندڙ آهي ته، هنن مقامي قبيلن جي، راجستان يا سنڌ جي ديسي حڪمرانن سان پنهنجا معاملا جنگ بدران ڳالهين ذريعي نبيرڻ کي ترجيح ڏني . سوڍن وقت بوقت ٿر تي حڪومت دوران عوامي راڄوڻي قانونن جي پاسداري ڪئي . جنهن سبب سندن دور حڪومت ۾ عوامي ترقي ۽ خوشحالي کي ڪڏهن به ڪو نقصان نه پهتو. سوڍن جي انسان دوستي سان گڏ فطرت دوستي جو ثبوت راڻڪ ڏهر ۾ موجود سندن کوٽايل اهو شاندار تاريخي کوهه آهي . جنهن ۾ جانورن سان گڏ پکين جي پاڻي پيئڻ لاءِ به خانا يا ننڍڙا اواڙا ٺهيل آهن . جيڪو سندن فطرت دوستي جو زنده ثبوت آهي.