جين ڌرم جا ڪتاب :
چوٿين صدي قبلِ مسيح جي آخر ۾ ڏکڻ بِهار ۾ ڏڪار ٿيو. جنهن ڪري “ڀورڀا هُو” جي اڳواڻي ۾ جين ڌرم وارن جو وڏو تعداد ميسور ۽ ان جي پسگردائي ۾ وڃي آباد ٿيو، جيڪي جيني “پاتلي پترا” ۾ رهيا .انهن هڪ ڪائونسل قائم ڪئي، ته جيئن مقدس ڪتابن کي نئين سر مرتب ڪيو وڃي، هن ڪائونسل 12 انگس ڪتاب تيار ڪيا. سوتيامبر فرقي جي روايتن موجب ڪائونسل جي تيار ڪيل انگس جو مجموعو “ڀدرباهُه” جي پيشوائي جي ڏينهن ۾ مرتب ٿيو، سن 139ع ۾ جين ڌرم وارن پنهنجون ڌرمي ڳالهيون لکت ۾ آنديون، هنن ۾ اهو به ڄاڻايو ويو آهي، ته اصل ۾ اهي ڳالهيون 545 ق م ۾ لکيون ويو هيون، جيڪي وري نئين سر لکيون ويو آهن . 453ع ۾ ترتيب ڏنل جين ڌرم جي ڌرمي ڪتابن تي آخري نظر ثاني ڪئي وئي، ان مقصد لاءِ ولي ڀائي گجرات ۾ ڪائونسل قائم ڪئي، انهي ڪائونسل جي “دور ڌيگڻن” ۽ “ڪشما سرمڻ” جين مت جا سمورا متا گڏ ڪري انهن کي ڪتاب جي صورت ۾ مرتب ڪيو.
آساڌر پٽ سڪلشن، “سپا دلڪش” جو رهاڪو هو. 1235ع ۾ مسلمان حڪمران التمش جي ڏينهن ۾ جڏهن اهو علائقو مسلمانن فتح ڪيو، ته هو مالوا ۾ اچي رهيو. اتي جين ڌرم جا متا سکيا ۽ جين مت جي سکيا بابت “ترشش ٽسمڙتي” نالي ڪتاب لکيو
مطلب ته جين ڌرم جي لکيتن کي انگس سڏيو ويندو آهي. جنهن جي معنيٰ آهي هدايتون، اصل ۾ جسم جا ٻارهن وڏا عضوا آهن، جن کي انهن انگس جي هدايتن موجب ڪنٽرول ڪرڻو آهي. مستند انگس بابت به جين ڌرم جي فرقن ۾ تضاد آهي ، سٿنڪواسي فرقي موجب ٽيٽيهه انگس مقدس آهن. سوتيامبر فرقي موجب مقدس انگن جو تعداد پنجيتاليهه آهي.باقي ٻيا فرقا چوراسي انگس کي مقدس مڃين ٿا. انگس اصل پراڪرت يعني پالي ٻولي ۾ لکيل آهن. انهن جي شرح سنسڪرت ٻولي ۾ لکيل آهي. ڪن انگس جو ترجمون نموني طور ڏجي ٿو...
جيڪو ماڻهو ساهه وارن کي ايذائي ٿو، انهي ڄڻ ڌرم جي حقيقت کي نه سمجهيو ۽ ڏوهه جا ڪم ڄڻ نه ڇڏيائين. جيڪو ماڻهون ساهه وارن کي تڪليف نه ٿو ڏئي، ان ڌرم جي اصولن کي سمجهيو ۽ ڏوهه گناهه ڄڻ ڇڏي ڏنائين ۽ سچو جيني بڻجي ويو..
ڄاڻي ٻجهي سياڻي ماڻهو کي ساهه وارن کي ڏکوئڻ نه گهرجي، نه فقط ايترو پر هن کي ٻين لاءِ به اهڙن ڏوهن ڪرڻ جو سبب پيدا ڪرڻ نه گهرجي. ۽ ٻين کي اهڙين خطائن ڪرڻ جي اجازت نه ڏيڻ گهرجي. جيڪو ماڻهو ساهه وارن کي ايذائڻ وارن ڏوهن جا سبب ڄاڻي ٿو، اهو نرواڻ وارو آهي.
جين ڌرم، ٻڌ ڌرم وانگر هڪ تعميري ۽ انساني ڪردار جي اهميت کي مڃيندڙ ڌرم آهي. گنگا ، سرسوتي ۽ سنڌو تهذيب جي ڏاکڻين علائقن جي قديم آثارن ۾ هن ڌرم جي مڃتا جا اهڃاڻ ملن ٿا. سرسوتي تهذيب جي سنڌ واري حصي جي ٿرپارڪر واري ٿر ۾ نوهٽو، ڀوڏيسر، پاريننگر، ڏوتڙ، ويرا واهه ، گوڙِي مندر۽ ڪارونجهر جي ٽڪرين ۾ جين ڌرم جي مڃتا جا اهڃاڻ چٽي نموني موجود آهن.