لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

اڇڙي ٿر جون ڍاڻيون :

اڇڙي ٿر جون ڍاڻيون :
وسڪاري جي مند ۾ ڌنار پنهنجو مال ڪاهي گاهه وارن علائقن ڏانهن ڇڙا هليا ويندا آهن. جتي هو ڪنهن ڀٽ تي پيهيون اڏي رهي پوندا آهن. ۽ پوري وسڪاري جي مند ۾ جيستائين انهي سيم ۾ مال جو چارو يا پاڻي موجود هوندو آهي، پنهنجي مال سميت اتي رهندا آهن. جنهن کي وس تي وڃڻ، يا وس چرڻ چوندا آهن. سندن انهن رهائشي جاين کي ڍاڻيون سڏيندا آهن. اتي ڌنار پيهيون ٺاهي ڏينهن جو انهن پيهين جي ڇانوَ ۽ رات جو انهن تي چڙهي سمهندا آهن . سندن سيڌو سامان به انهن پيهين تي رکيل هوندو آهي. جيڪو جانورن کان محفوظ رهندو آهي. هي پيهيون ٺاهڻ به آسان آهن. ڪاٺ جون چار ٿوڻيون وڍي، زمين ۾ کوڙي انهن تي ڪاٺيون ۽ گاهه سٿي نرم وڇاڻو ٺاهي ڇڏيندا آهن. انهن پيهين تي هو رات جو جيت جانور کان به محفوظ هوندا اهن . ڌنار رات جو انهن وس وارين ڍاڻين تي خوب ڪچهريون ڪندا آهن . جتي هو ڪهاڻيون ، ٿري لوڪ گيت ڳائي روح ريجهائيندا آهن . هتي رهندڙ ڌنار پنهنجي خوراڪ ۾ ڏٿ جو استعمال وڌيڪ ڪندا آهن.
وانڍ : سياري جي مند ۾ جڏهن گاه جي کوٽ ٿيندي آهي، ته مالوند ماڻهو پنهنجو مال ڪاهي انهن جاين تي ويندا آهن. جتي تڙ يا پاڻي سان گڏ مال جو چارو به هوندو آهي. ڌنار اتي پيهيون ٺاهي. عارضي طور ڇڙا رهندا آهن. انهن رهائشي جاين کي وانڍ سڏيندا آهن. مالوندن جون رهائشون ڳوٺن کان پري هونديون آهن. هتي ڌنار پنهنجو گذران کير مکڻ ، لسي کان سواءِ اٽي جي ڪوڪيءَ تي ڪندا آهن . جنهن کي روٽ به سڏين . انهي کي تيار ڪرڻ لاءِ هو اٽو ڳوهي واري کي باه ٻاري گرم ڪري انهي گرم ٿيل واري ۾اٽي جي ٿلهي ماني وجهي پوري ڇڏيندا آهن. گرم واري ۾اها ڪوڪيءَ پچي تيار ٿيندي آهي، پوءِ انهي کي گيهه ، مکڻ ، لسي ، يا کير سان کائيندا اهن. سندن پڪل اها ڪوڪيءَ ڏاڍي لذيذ ٿيندي آهي. اهڙي نموني هو پنهنجو وقت پيا گذاريندا آهن .