لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

اڇڙي ٿر ۾ رهندڙ ڀيل قبيلو

اڇڙي ٿر ۾ رهندڙ ڀيل قبيلو
هي هندو قبيلو به پوري اڇڙي ٿر ۾ مختلف جاين تي رهائش پذير آهي. هي قبيلو به مختلف ذاتين، پاڙن ۽ نکن ۾ ورهايل آهن. جيئن ساڌيجا ڀيل، چوهاڻ ڀيل، جاکٽيا ڀيل، چوهڙي ڀيل، اترادي ڀيل، گولاڻي ڀيل ، جيئا ڀيل ۽ سهجوئي ڀيل وغيره. اڇڙي ٿر ۾ اڪثريت ۾ موجود ڀيلن کي شڪاري ڀيل به سڏيندا آهن، هندو ڀيل وري مسلمانن سان تمام گهڻي ويجهڙائي رکندڙ آهن. هنن جا مسلمان ذاتين سان گهرا سماجي لاڳاپا به موجود آهن . انهن لاڳاپن جي اثر سبب هنن جا ڪافي ماڻهو مسلمان به ٿيندا رهن ٿا. هونئن به هنن جون ڪافي رسمون مسلمانن سان ملندڙ آهن، شادين ۾ نڪاح پڙهائڻ، جنازن کي غسل ڏيڻ، اسلامي طريقن سان دفن ڪفن ڏيڻ وغيره. هندو شڪاري ڀيل نڪاح ۾ اسلامي خطبي بجاءِ وچن وٺي شاهه جا دعائيه بيت پڙهندا آهن . شڪاري ڀيل هندن جي مذهبي ڏڻن جي جاءِ تي مسلمانن سان گڏجي عيدون به ڪن. قرباني جي عيد ۾ ٻڪر به ڪهن. هنن جا نالا به مسلمانن جي نالن جهڙا آهن . هنن جي تمام رسمن جي مسلمانن سان وڏي ويجهڙائي جهڙيون رسمون حيرت ۾ وجهندڙ آهن. ڀيلن جو لباس ۽ نالا به مسلمانن وارا آهن. . جنهن ۾ عورتون مٿي تي پوتي، چولو، گج، شلوار پائين ۽ مرد شلوار قيص، گوڏ، پٽڪو ۽ اڇي ٽوپي پائين . هندو رسمن ۾ وري گهرن ۾ جوڙيل ننڍڙن مندرن ۾ پوڄا پاٺ به ڪن، خاص ڪري کيتربار ديوتا ، ماوڙيون ٻايون ۽ مالهڻ ديوي جي پوڄا جون رسمون به ڪن. جنهن ۾ ڪارو ٻڪر ٻل چاڙهين ۽ مٺا طعام، ڏونگهيون ۽ مٺايون به ورهائين. هي سنڌي ٻولي، ٿري گاڏڙ سنڌي ۽ مارواڙي ٻوليون به ڳالهائين ٿا .
هي انتهائي محنت ڪش ۽ واندا نه ويهڻ وارا پورهيت آهن. اڇڙي ٿر جي ضرورتن موجب ، اٺن جا پاکڙا ، گڏهن جا جنڊا ، کوهن جا ڀوڻ، پاڻي ڀرڻ لاءِ ٻوڪا ، ساندارا ۽ سانداريون، کوهن مان پاڻي ڇڪي ڪڍڻ جا ورت ، اٺن جون جهلون، کڙيا ، فراسيون ، کٿيون ، رسا ، مهارون ، مُڇيون، ٻوجها ، ، کٽولن واڻڻ لاءِ اڳڙين ۽ ڏاس مان سنهيون ڏوريون به ٺاهين، انهي کان علاوه سرن جي تيلين مان ٻارڙن جا پينگها ، ان ڇڙڻ لاءِ سُپ يا ڇڄ ، کارا ، کاريون ، پيرن ۽ ڏٿ ميڙڻ لاءِ ٽٻڪا ۽ ٽٻڻيون، ٻارن جا رانديڪا به ٺاهين ، هي گهرن جا ڇپر، چئونرا ، ڪايا ، داسا ، مل ، ۽ چپرون ٺاهڻ جا به ڪاريگر آهن . مطلب ته اڇڙي ٿر جي سموري سماجي ڪار وهنوار ۾ هنن جو ڪردار ماهرانه ۽ پورهيت وارو آهي. انهي ڪري پوري اڇڙي ٿر جي سماج ۾ کين سندن مهارتن ۽ پورهئي جي ڪري وڏي عزت حاصل آهي. مذهبي روداري ، پورهئي جي مهارت سبب هي هتان جي سماج ۾ ملي جلي ويا آهن . هنن جي مسلمانن سان سماجي ويجهڙائپ وڌيڪ آهي. انهي ڪري مسلمانن جي وچ ۾ هنن کي سڃاڻڻ به مشڪل ٿيو پوي . شڪاري ڀيلن جي اڪثريت پير صاحب پاڳاري جي مريدن جي آهي ۽ هو پاڻ کي جماعت جي رسمن ۾ گڏ رکندا آهن. حر تحريڪ دوران به هنن پنهنجو وطن دوست ڪردار ادا ڪيو. پير صاحب هندو ڀيلن جي دعوتن ۾ مسلمانن جي دعوتن وانگر شريڪ ٿيندا آهن.