اڇڙو ٿر محمود غزنوي جي ڪاهه وقت
اڇڙي ٿر ۾سنڌ جي جنگجوءَ قبيلن جي گڏيل اثر سبب محمود غزنوي سومناٿ جي فتح بعد جڏهن هتان گذريو، ته سنڌي ويڙهاڪن سندس قافلن تي حملا ڪري کيس هتان جلد تيز رفتاري سان گذرڻ تي مجبور ڪيو. محمود غزنوي برهمڻ آباد تي حملي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، ته سنڌي ويڙهاڪن سندس سومناٿ مان لٽيل مال اسباب ڦري ورتو. جنهن تي هن سومرا قبيلي سان ٺاهه ڪري سنڌ ۾ حملن ۽ ڦرلٽ نه ڪرڻ ۽ فتح ڪيل ملتان شهر کي به سومرن جي حوالي ڪرڻ جي واعدي تي پنهنجو ڪجهه مال واپس ورتو، ۽ افعانستان روانو ٿي ويو. انهي بعد انهي ٺاهه جي روشني ۾ تاريخن ۾ اهو ڄاڻايو ويو، ته محمود غزنوي سومرن کي ڏن عيوض سنڌ جي حڪومت ڏني. جيڪا ڳالهه محمود غزنوي جي بدنامي ۽ شڪست کي لڪائڻ لاءِ سندس مورخن لکي . حالانڪ محمود غزنوي جو ڪو به سنڌ تي قبضو نه ٿيو هو. پر هو شڪست کائي ٺاهه جي عيوض پنهنجو سر بچائي واپس وطن وريو هو. محمود غزنوي جي سومناٿ جي فتح بعد سنڌ مان واپسي کيس ڏاڍي مهانگي پئي. ڇو ته سندس رستي جا سمورا علائقا تاريخي طور هڪٻئي جا اتحادي هئا. سومناٿ کان برهمڻ آباد تائين وچ ۾ ايندڙ ڪڇ ، جيسلمير۽ راجستان جا علائقا سنڌين جا تاريخي طور اتحادي هئا. انهي ڪري محمود غزنوي سومناٿ کان واپسي جي سفر دوران سنڌين جي رحم ڪرم تي هو. اهو ئي سبب جو محمود غزنوي کان پوءِ ڪنهن به افغان يا مغل حمله آور وري هي رستو نه ورتو، پر پوءِ سمورا هندستان تي حملا دره خيبر کان پنجاب مان گذري ٿيندا رهيا. حالانڪ فاصلي جي لحاظ کان سنڌ مان گذرندڙ رستو کين وڌيڪ ويجهو پيو ٿي. پر اهو رستو وري نه وٺڻ پڻ محمود غزنوي جي بري حشر جي شاهدي ڏي ٿو.