لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

جين ڌرم ۽ ان جا بانيڪار

جين ڌرم ۽ ان جا بانيڪار
جين ڌرم جي عقيدي موجب (جين) تمام پراڻو ڌرم آهي. موجوده جين ڌرم جي باني “مهاوير” کان اڳ ۾ 23 ڌرم نيتا ٿي گذريا آهن. جن مختلف زمانن ۾ جين ڌرمن جو پرچار ڪيو جين ڌرم جي روايتن موجب انهن جون عُمريون ناقابل يقين جي حد تائين ڊگهيون هيون ۽ هو انتهائي ڊگهي قد وارا هئا. انهن جا نالا هي آهن . 1 . رشڀ ناٿ 2 ، اجيت ناٿ 3 ، سامير 4 ، اڀنيون 5 ، سمي 6 ، پدم پرڀا 7 ، سپر شو 8 ، چندر پرڀا 9 ، پشپ دلت 10 ، سيتل 11 ، شري انشاناٿ ، 12 ، واسو پوجيا 13 ، ڍمل 14 ، اننت 15 ، ڌرم 16 ، شانتي 17 ، ڪنٿو 18 ، ارا 19 ، رلي 20 ، مني سورت 21 ، نمي ، 22 ، نيمي 23 ، پارسو ناٿ .
جين ڌرم جي انهن ٽيويهن بانيڪارن جي لسٽ مان معلوم ٿو ٿئي، ته جين ڌرم به شروعاتي انساني سماج جي عقيدت جي اظهار مان ڦٽي نڪتو. جيڪو ڪيترا ئي شروعاتي ارتقائي مرحلا طئه ڪندو اڳتي وڌندو رهيو. اهو عرصو به ڪو ڊگهي وقت تائين رهيو ۽ ائين هي ڌرم اسري نسري انساني روحاني سڪون جي تلاش جي جاکوڙ جي نتيجي ۾ پنهنجي اصلي شڪل ۾ ظاهر ٿيو. جنهن کي موجوده جين ڌرم جي نالي طور تاريخ ۾ ڳڻيو وڃي ٿو. انهي بانيڪارن جي لسٽ ۾ ڄاڻايل يارهين اڳواڻ شري انشاناٿ جو تعلق سنڌ سان ڄاڻايو وڃي ٿو. اهو سنڌ ۾ رهيو پنهنجي ڌرم جي پرچار ڪري جين ڌرم جو سنڌ ۾ بنياد رکيائين ائين جين ڌرم جي مڃيندڙن جي دائري ۾ سنڌ به شامل ٿي . شري انشاناٿ سنڌ ۾ رهڻ کانسواءِ هندستان جي ٻين علائقن ۾ به رهيو ۽ ڌرمي پرچار ڪيائين ائين عمر جي آخري حصي ۾ هو هلندو هو اولهه بنگال تائين پهتو جتي پنهنجا پراڻ تياڳيائين . سندس زمانو ڪتابن جي ڄاڻ موجب 1500 ق م کان به آڳاٽو ٻڌايو وڃي ٿو. موجوده جين ڌرم جو باني، جين ڌرم جي بانيڪارن جي سلسليوارلسٽ موجب چوويهون اڳواڻ شري مهاوير جين هو. جنهن بابت تاريخ جي ڪتابن ۾ وڌيڪ تفصيل ملن ٿا . جنهن مان هن ڌرم جي ارتقا جي رڪارڊ ۽ لاهن چاڙهن بابت بعد جا تفصيل معلوم ٿين ٿا .