لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

”اڇڙو ٿر، جيڪو سرسوتي تهذيب جي سُونهن ۽ قدامت جي ساک ڀري ٿو. جتان جون سُڪل سُوندڪيون، سِپيون، ڪچ ڪوڏيون، ڊوڻا ۽ ٺوٺ ٺڪريون، پنهنجي پنهنجي قدامت جي زبان ۽ تاريخ رکن ٿيون. جن کي ٻُڌڻ وارا ڪن، پڙهڻ واريون اکيون ۽ سمجھڻ واريون کوپڙيون کپن. محترم مشڪور ڦلڪاري صاحب جي حساس ڪنن اتان جون ٻوليون ٻُڌيون، اکين اتان جون لکيتون ۽ لڪيرون پڙهيون ۽ سندس دل ۽ دماغ انهن جون آتم ڪهاڻيون ٻڌڻ سان گڏ سمجهيون ۽ فيصلو ڪري ٻُڌايو آهي، ته سرسوتي تهذيب ۽ اڇڙي ٿر جي تاريخ ۽ ڪَٿا ڪيتري قديم ۽ ڪيتري پُراڻي آهي؟ هي تهذيب ڪيئن وجود ۾ آئي؟ ۽ ڪيئن اُڄڙي ويئي؟ ان کي چئبو آهي، ڪنهن به عظيم محقق جي محنت ۽ تحقيق جو ڪمال!“. فاضل محقق پنهنجي هن تحقيقي ڪتاب کي، ٻن ڀاڱن ۾ تقسيم ڪري ترتيب ڏنو آهي. پهريين ڀاڱي جو عنوان آهي ”سرسوتي تهذيب“ ۽ ٻئي ڀاڱي جو عنوان آهي ”اڇڙو ٿر“
Title Cover of book سَرسوَتِي تهذيب ۽ اڇڙو ٿر

اڇڙي ٿر ۾ پاڻي جا کوهه ۽ انهن سان لاڳاپيل ڳوٺ

اڇڙي ٿر ۾ پاڻي جا کوهه ۽ انهن سان لاڳاپيل ڳوٺ
اڇڙو ٿر قديم درياهن جي وهڪرن سان ڀرپور علائقو آهي. هتي هزارين سال هماليا کان ايندڙ پاڻي جي ندين جي لڪ لڪوٽي رهي آهي. انهي ڪري هتي زير زمين پاڻي جا وڏا ذخيرا موجود آهن. جن جا هيٺ مختلف پاڻي جي ذائقن ۽ قسمن وارا تهه آهن. اڇڙي ٿر جي واري ۾ مٽي جو مقدار گهٽ آهي، انهي ڪري هن واري ۾ پاڻي جذب ڪرڻ جي صلاحيت وڌيڪ آهي. جنهن سبب پاڻي جي زمين ۾ جذب ٿيڻ دوران زميني ڪيميڪل به گڏجيو وڃن،.جنهن سبب هتان جو زيرزمين پاڻي ڪو پيئڻ لائق ۽ سٺو ناهي. پر پوءِ به هتان جا ماڻهو اهو پاڻي استعمال ۾ آڻين ٿا. انهي ڪري اڇڙي ٿر جي ڳوٺن ۾ کوهن جو تعداد وڌيڪ آهي، هتي هاڻي کوهن جي جاءِ تي هينڊ پمپ به لڳايا وڃن ٿا. هتي کوهن کي تڙ سڏيو ويندو آهي. جنهنڪري اڇڙي ٿر جي ننڍڙن ۽ فاصلي تي موجود ڳوٺن جا نالا به انهن تڙن جي نالن سان آهن. اڇڙي ٿر ۾ موجود ڪجهه مشهور تڙ يا ڳوٺ هي آهن. لڪن واري کوهي ، ٻانهن واري کوهي ، ٻڍي واري کوهي، ٻهل واري کوهي، تڙ آت ، تڙ آڳاڙو، تڙ آنهيار، تڙ ارٿاهو، تڙ اسروهي ، تڙ اسو ڏهر، تڙ اڪا ڙاهو، تڙاوڪر، تڙ بچل وارو، تڙ ٻالوئي، تڙٻٻر، تڙ ٻلهار، تڙ ٻوڇڙ، تڙ ڀاني، تڙ پاڻواري، تڙبرڙاهو، تڙ ڀوڄار، تڙ پوريو، تڙ ڀيڏو، تڙ ڀيڳا راهو، تڙ پتاهو، تڙ پسايو، تڙ پسروئي.تڙ پنهل کاهي، تڙ پني، تڙ پورچنڊ، تڙ پوهاري، تڙ جان محمد، تڙ جسار، تڙ جعفراهو، تڙ جمردين، تڙ جمعي جو، تڙ جنگاهو، تڙ جنگيهر، تڙ جنيتاهو، تڙ جيسرو، تڙ جيڻهار، تڙ چيئو، تڙ جهڪوئي، تڙ چموئي، تڙ چنداهو،تڙ ڇهو، تڙ حاجي معروف، تڙ حنيف آريسر، تڙ دٻڪ، تڙ دنگاهو، تڙ دوداهو، تڙ ڌاراڙي، تڙ ڏيساراهو، تڙ ڏيساهو، تڙ ڏينو، تڙ ڏيئوئي،تڙ راڻڪ ڏهر،تڙ راڻو، تڙ رڪڻاهو، تڙ ريٽ، تڙ ريلڻهور،تڙ سائڙ ،تڙ سرگيلو، تڙ سعيداهو، تڙ سڦيادي، تڙ سلطاڻاهو، تڙ سميجو،تڙ سنهين وارو، تڙ سڻ وارو، تڙ سوراهو،تڙ سوماراهو، تڙ جمعون، تڙ سيڻاهو ،سنهو،تڙ طالب وارو،تڙ طيب گجو، تڙ ڦلاهو، تڙ قاسم وارو،تڙ ڪاڪ ، تڙ ڪانهيارو، تڙ ڪُٽاهو، تڙ ڪڪراهو، تڙ ڪارو، ڪيتلور، تڙ ڪيتهار، کارڪي،تڙ کاروڙي، تڙگانگهار، تڙ گبڙيو، تڙ کجڻهار، تڙ گداهو، تڙ گگهه ، تڙ گلو ٻڍو تڙ گماهو، تڙ گهٽ، تڙ لاکيو، ماڏيهر، تڙ مارل، تڙ ماڻڪاهو، تڙ ماڻڪور، تڙ مڇوئي، تڙ محمد آريسر، تڙ معصوم، تڙ ملڪوئي، تڙ ممداهو، تڙ منار، تڙ موڊاڪر، تڙ مينگهار، تڙ ناداڻو، تڙ نجروئي، تڙ نرهار، تڙ نريوئي، تڙ نورمحمد، تڙ نئون، تڙ ورياهو ،تڙ وڪويون، تڙ ويراهي، تڙ هنڱوراهو ،تڙ هوچنڊو، تڙدينپور، تڙ کوهه سامي جي مڙهي،کوهه گپڻي، متل واري کوهي، مٺي کوهي، مهرواري کوهي، واڻين واري کوهي، چنڙوئي تڙ، تڙ اميدعلي ,تڙريلڻهور۔ تڙھاشم ,تڙ وائي , تڙعيدل, تڙنرهاڙ۔ تڙ ڌنار , تڙ جيسرو , ڳوٺ وائي جوڻيجا , تڙ سيد وارو , تڙ ڊگهارائو, تڙ ٻٻر راڄڙ۔ تڙ ڀوريو راڄڙ , تڙ کٿورائو۔تڙ سعيدائو۔تڙجيڻھار تڙرابلائو۔ تڙفقير علي محمد راڄڙ ڌراڙي۔ تڙ نريوئي ۔ تڙ ٻھاري۔ تڙ گڙنگ ۔تڙ ويسرو۔ تڙ ويرسيار , تڙ الُوءَ جي کوهي , تڙ ساري وارو , تڙ ٽلهائو , تڙ ويڪار , تڙ وائي منڱريا , تڙ گانگهار , تڙ سَلهڙو , تڙ وسڻاهو , تڙ آرباهو , تڙ ورياهو , تڙ لکيارو , تڙ ڪڪرائو , تڙ پتاهو , تڙ ملڪاهو , تڙ ھنڱوراهو , تڙ کارو , ڳوٺ رامسر , تڙ ڪور , تڙ سرگيلو ۔تڙ موٽڻ ھنڱورو , تڙ ڪنڊو هنڱورو , تڙ تڳيو هنڱورو , تڙ اڪن واري راڄڙ , تڙ جرڪي هنڱورا , تڙ ڪڪرائو , تڙ ماڙل , تڙ طالب وارو , تڙ جرڪي راڄڙ , تڙ جنگهير , تڙ رامٽوئي , تڙ رهو , تڙ ڏيڌڙو , تڙ موجن وارو ,تڙ سيد قطب شاھ ڀاڻواري مٽن وارو۔تڙ ۔تڙڏيسائون ۔ تڙ اسروئي ۔ تڙ لهرڪوئي ۔ تڙ نجهروئي ۔ تڙ اوڪر جانون راڄڙ ۔ تڙ اوڪر عمر، تڙ اوڪر باجيد ، تڙ ٽورڙي ۔ تڙ پڙائي۔ تڙ ڇاڙھ ۔ تڙ سينگاري، تڙ حسين کوهيون ۔تڙهاشم راڄڙ ۔ تڙ خليفوجاني بيگ تڙ محمد بچل راڄڙ اڳهم راڄيجو۔ تڙ اٺ واري ۔ تڙ گهوڙو۔ تڙ ڇهو۔ اڳهمون تڙ، وڪوهين تڙ، موکٽ تڙ ، سمابي جي کوهي ، ڊگهڙائو تڙ ، تڙ امام ڳڙهه ، تڙ جيروڙي ، تڙ مٽيارو ، تڙ مٺڙائو، تڙ جهم وغيرهه