حر ويڙهاڪن جو مزاج ۽ ڪارواين جو طريقو
حر ويڙهاڪ راشديه درگاهه سان والهانه عقيدت رکندا هئا. انهي درگاهه جي سجاده نشينن سان هو عقيدت ۽ محبت جي جذبي سان نثار هئا . جماعت طرفان چونڊيل پير صاحب جي برابر هو ڪنهن به انسان کي نه سمجهندا هئا . پير صاحبن جي خلاف هو هر ماڻهو سان جهاد ڪرڻ پنهنجو فرض سمجهندا هئا. گادي نشين پير صاحب جو حڪم هنن لاءِ حرف آخر هو. اهوئي سبب هو جو جڏهن پيرصاحب حزب الله شاهه کي ننڍي عمر ۾ گادي نشين چونڊڻ بعد جڏهن پير صاحب خلاف سازشون ٿيڻ شروع ٿيون ته جماعت انهن سازشن خلاف منهن ڏيڻ لاءِ منظم ٿي هر سازش جو مقابلو ڪيو. ۽ پوءِ هن جماعت ۾ سرفروش ماڻهن جي تعداد ۾ اضافو ٿيو . جن ظلم ۽ ناانصافين خلاف هٿيار کنيا. ائين اهو سلسلو شهيد سورهيه بادشاهه جي حڪم تي ٿيندڙ ٻئين حر جدوجهد تائين پهتو. شهيد سورهيه بادشاهه جماعت جي ويڙهاڪن ۽ عام عقيدتمندن ۾ اخلاقي ۽ سماجي اخلاقي قدرن کي منظم نموني نافذ ڪيو ۽ جن تيار ٿيل حر ويڙهاڪن ميدان جنگ ۾ جتي بهادرين جا بي مثال ڪارناما ادا ڪيا ، اتي پنهنجي اخلاقي قدرن کي به سلامت رکيو. پوري حر جدوجهد ۾ اهو هڪ رڪارڊ قائم ٿيو ته ڪٿي به لڄالٽ جو هڪ به واقعو نه ٿيو۽ نه ئي ڪٿي عورتن جي تذليل ڪئي ويئي. حر ويڙهاڪن وٽ ڪي به جديد هٿيار نه هئا . دٻي جي ڳوٺ ۾ ديسي هٿيارن جا ڪارخانا به بند ڪيا ويا. انهي کان علاوهه حر جماعت جي ماڻهن جي هٿيارن جا سمورا لائسينس به رد ڪيا ويا، صرف انگريزن جي وفادارن وٽ لائسينس وارا هٿيار هوندا هئا ۽ کين بارود به ملندو هو.ايتري قدر جو ڪهاڙين ۽ تلوارن تي به بندش وڌي ويئي ، ڪو ڌنار به هٿ ۾ ڪهاڙي کڻي نه سگهندو هو. نه ئي ڪٿي ڪنهن لوهار کي ڪهاڙي ، خنجر يا تلوار ٺاهڻ جي اجازت مليل هوندي هئي. انهي ڪري هٿيار ملڻ ڏکيا ٿي پيا. انهي بندش واري صورتحال ڪري مجبوري ۾ حرن کي ڪٿي به ڪنهن ماڻهو وٽ ڪنهن هٿيار بابت خبر پوندي هئي، ته هو اهو هٿيار ويڙهه لاءِ ڦري کڻي ويندا هئا. پوليس ٿاڻن يا فوجي ڪيمپن تي به هٿيارن جي حاصلات لاءِ هو ديسي هٿيارن سان حملا ڪري هٿيار ڦريندا هئا. هر ٽولي وٽ هڪ يا ٻه بندوق ۽ باقي ويڙهاڪن وٽ ڪهاڙيون ، تلوارون، خنجر۽ لٺيون ۽ گليل هوندا هئا . لٺ وارا ويڙهاڪ به هوندا هئا. سندن ڪاروايون پلاننگ موجب هونديون هيون. هر ويڙهاڪ ٽولي جي اڳواڻ جي حڪم جو تابع هوندو هو. جيئن ته حر ويڙهاڪ مقابلن وارن علائقن جا واقف هوندا هئا. انهي ڪري دشمن انگريز جي فوج کي منجهائي گهيري ۾ آڻي مٿن زوردار حملو ڪندا هئا. مقابلي ۾ مارجي ويل دشمن جي فوج جي هٿيارن تي قبضو ڪرڻ لاءِ جان جي به پرواهه نه ڪندا هئا. حاصل ڪيل هٿيار ٽولي جو اڳواڻ مرضي موجب ورهائيندو هو. جنهن تي ڪو به اعتراض نه ڪندو هو. حر ويڙهاڪ ڪوشش ڪري پنهنجي شهيدن جا لاش کڻي گمنام جڳهه تي ٻعير اوچي قبر ٺاهڻ جي دفن ڪري ڇڏيندا هئا. رهجي ويل زخمي گرفتار ٿيڻ بجاءِ پاڻ کي مارڻ پسند ڪندا هئا. جيئن راز ظاهر نه ٿي سگهن . ڇو ته سندن اصول هوندو ته ، سِر وڃي ، پر سَر نه ڏجي. ٽولن ۾ شامل ويڙهاڪ عورتون به مردن جو ڏيک ڏينديون هيون ، هو پنهنجي مڙس کان سواءِ سڀني کي ڀائر سمجهنديون هيون. ويڙهاڪ ٽولن ۾ شامل ماڻهن جي پاڻ ۾ مثالي محبت هوندي هئي. هو پنهنجي مددگارن لاءِ ڇپر ڇانوَ هوندا هئا. باقي چغلن ، دلالن ۽ انگريزن جي مدد گارن جا جاني دشمن هوندا هئا. ڪنهن کي مارڻ کان پهريائين اهو فيصلو ڪيو ويندو هو، ته ڇا هن جو مارڻ ضروري آهي يا نه . مارڻ کان اڳ ۾ ٻه يا ٽي ڀيرا کين سمجهائڻ جي به ڪوشش ڪندا هئا . نه مڙڻ جي صورت ۾ مارڻ ضروري سمجهندا هئا. حر ويڙهاڪ جدوجهد جي خلاف ماڻهن کي قتل ڪرڻ وقت سندن گهر جي عورتن يا سندن ڪنهن بي ڏوهي عزيز کي قتل نه ڪندا هئا. هو پنهنجي ڪيل فيصلن تي اٽل هوندا هئا. ڏوهه جي سزا ۾ هو بي رحم جلاد پڻ هئا. پوري حر جماعت پير صاحب جي حڪم عدولي کي نافرماني سمجهي ٿي. انهي جا ٻه مثال پيش ڪجن ٿا. پهرين حر جدوجهد جي بچو بادشاهه کي جڏهن پير صاحب پير علي گوهر شاهه ثاني المعروف محافي ڌڻي جڏهن حر حڪومت ختم ڪرڻ ۽ سر قربان ڪرڻ جو حڪم فرمايو، ته بچو بادشاهه انهي عمل ۾ دير سان گرفتاري پيش ڪئي ، جنهن عمل کي به جماعت ميار طور ڏسندي آهي . وري جڏهن حر جدجهد جي هڪ وڏي ويڙهاڪ رحيم هنڱوري جماعت جي فيصلي موجب پير صاحب جي حڪم تي ڪاروايون بند نه ڪيون ، ته جماعت جي رڪارڊ ۾ هن کي شهيد طور تسليم نه ٿو ڪيو وڃي. انهي مان ثابت ٿو ٿئي ته حر ويڙهاڪ ، جماعت ۽ پير صاحب جي حڪمن جي تابع هئا. ۽ حرن جو پنهنجو هڪ مضبوط ضابطو طئه ٿيل هو. جنهن مان نڪري ڪا به ڇڙواڳي ڪرڻ ڏوهه سمجهيو ويندو هو.