سيد حزب الله شاهه “ مسڪين ” ( تخت ڌڻي) رح ، ٽيون پاڳارو..
سيد حزب الله شاهه جو جنم 18 شوال المڪرم 1258 هه بروز ڇنڇر بمطابق 1842ع ۾ ٿيو. جيئن ته هي پير علي گوهر شاهه “اصغر” جا اڪيلا فرزند هئا. انهي ڪري کين سندن والد صاحب جي اوچتي شهادت بعد ننڍڙي ڄمار ۾ سال 1845ع ۾ جماعت طرفان پڳ ٻڌائي، ٽئين پاڳاري طور تسليم ڪيو ويو. هن جي تربيت ۽ سار سنڀال سندن چاچي سيد علي حيدر شاهه ۽ بزرگ خليفي نبي بخش “ قاسم” لغاري جي حوالي ٿي. سندن نگراني ۾ پير صاحب انهي وقت جي مشهور استادن آخوند ميان محمد عرف ممون ۽ مولوي محمد عيسيٰ ٺاروشاهي وٽ پڙهي ديني علم ۽ فارسي جي تعليم مڪمل ڪئي.
جيئن ته انهي زماني ۾ هڪ طرف انگريز سرڪار راشدي گادي نشين پيرن کي پنهنجو مخالف سمجهندي هئي. ٻئي طرف خود سندس خاندان جي ماڻهن کي هن ننڍڙِي ٻار جي مسند نشيني تي اعتراض هو، ٽئين طرف مير عليمراد ٽالپر به هن جي والد مرحوم پيرعلي گوهر شاهه اصغر سائين کي مير رستم خان جو حامي سمجهندو هو. جنهن حق پرستي سبب سندن والد پير علي گوهر رح کي زهر ڏيئي شهيد به ڪرايو ويو هو. انهي ڪري مير عليمراد هن معصوم پير صاحب کي به پنهنجو مخالف سمجهندو هو. انهي ٽي طرفي مخالفت سبب حڪمران انگريزن طرفان مير عليمراد جي ساٿ سان پير صاحب کي جهڪائڻ ۽ کين پنهنجو ٻانهن ٻڌو غلام بنائڻ لاءِ ڪوڙن ڪيسن جو هڪ سلسلو شروع ڪري ڇڏيو. نتيجي ۾ پير صاحب پنهنجي وفادار جماعت جي ساٿ سان سڀني ڪيسن کي ڪوڙو ثابت ڪندا رهيا. ان بعد مخالفن جي ساٿ سان انگريز سرڪار جماعت جي ماڻهن تي بي انتها ظلمن ۽ ناانصافين جي شروعات ڪري ڇڏي. نتيجي ۾ جماعت طرفان به انگريزن کي سنڌ جو ازلي ويري قرار ڏنو ويو. جماعت طرفان حڪومت خلاف جدوجهد ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو. پير صاحب حزب الله شاهه جي حڪم تي حر جماعت کي وڌيڪ مضبوط ڪيو ويو. درگاهه کي سنڀالڻ لاءِ ٻارهن چوڪين جو بنياد وڌو ويو. جنهن سلسلي ۾ هڪ ويڙهاڪ جٿو پڻ تيار ڪيوويو. جنهن جٿي جو نالو حر جماعت رکيو ويو. هن حر جماعت جا هيٺيان چار اصول هئا.
فرق : يعني قرباني لاءِ پاڻ کي ارپي ڇڏيندڙ گروهه ، هن گروهه کي هروقت جدوجهد لاءِ تيار رهڻوآهي. پنهنجي معاملن جا راز پاڻ تائين محدود رکڻا آهن . ٻئي وٽ ڪنهن به صورت ۾ پنهنجا راز ظاهر نه ڪرڻا آهن. هنن جو نعرو هو ته “ سِر ڏِبو پَر سُر نه ڏِبو”
ترڪ : يعني جدوجهد جي راهه ۾ پنهنجا سڀ لاڳاپا ۽ خواهشون ختم ڪري ڇڏڻ. هن اصول تحت جدوجهد جي خلاف هر سازش جو مقابلو ڪرڻ، ۽ پنهنجا لاڳاپا صرف جدوجهد سان سچائي جي بنياد تي مضبوط ڪرڻ . جيڪڏهن سندن ويجهو عزيز به جدوجهد جي خلاف ڪا سازش ڪري، ته انهي کي به معاف نه ڪرڻ ۽ دشمن سمجهڻ.
غزوه : هر وقت پاڻ کي ويڙهه لاءِ تيار ڪرڻ. وقت اچڻ تي ميدان جنگ ۾ پنهنجي سموري سچائي سان ڪڏي ڪاهي پوڻ، ۽ آخري ساهه تائين وڙهندو رهڻ.
اطاعت امير : پنهنجي چونڊيل وقت جي امير يا مرشد جي هر حڪم تي پنهنجو سڀ ڪجهه قربان ڪري ڇڏڻ ، مرشد يا امير جي هر حڪم تي عمل ڪرڻ کي پنهنجي زندگي جو مقصد سمجهڻ .
انهي جٿي جي اڳواڻن ۾ عبدالله فقير مهر عرف مست فقير، خليفو وريام فقير خاصخيلي عرف رِلي وارو، سيد سليمان شاهه عرف “حر” (جيڪو مشهور شاعر به هو،) غلام حيدر فقير غازي خليفي نبي بخش لغاري جو پوٽو خليفو غلام نبي لغاري ٻيا شامل هئا. هن جٿي طرفان هڪ سنگت قائم ڪئي ويئي، جنهن کي ٻارهن جي سنگت چيو ويندو آهي. خليفي غلام نبي لغاري پنهنجي مرشد جي خلاف مخالفن جي سرگرمين جي جانچ ۽ سندن خلاف ڪاروائي ڪرڻ لاءِ پنهنجو هڪ ٽولو ٺاهيو. ۽ فرق جماعت جي شروعات ڪئي. هن ٽولي ۾ شامل ماڻهو مخالفن کي يزيدي لشڪر ۽ خود کي حيدري حر سڏائڻ لڳا .انهي ٽولي خلاف انگريز حڪومت جڏهن گرفتاري جا وارنٽ جاري ڪيا ، ته هي فقير گيڙوءَ ڪپڙا پائي روپوش ٿي جماعت ۾ همت پيدا ڪرڻ لاءِ نڪري پيا. جن ۾ خليفي غلام نبي لغاري کانسواءِ بهرم فقير لغاري، بهادر لغاري عرف اٺ وارو، فقيرالهه اوڀايو لغاري، غلام فقير راڄڙ، فقير بخش علي راڄڙ، پير بخش ڪپري عرف گرو، الهه ڏنو فقير مڱريو، ميوو فقير احمداڻي، سيد سنگهار شاهه ، سليمان شاهه ، ۽ ٻيا ڪل چوڏهن فقير هئا . جن ۾ فقير غلام نبي ۽ سليمان شاهه خود شاعر هئا. جن جي شاعري ۾ همت ۽ انقلاب جو روح ڀريل آهي. هنن فقيرن وڏيون مسافتون ڪري ڳوٺن ۾ ڪچهريون ڪري . جماعت ۾ سرفروش حرن جي تعداد ۾ اضافو ڪيو. سندن محنتن سان جماعت سگهاري ٿي. اڳتي هلي جماعت جي سنگت 1886ع ۾ انگريزن خلاف جنگ جو اعلان ڪيو. وريام فقير جي نوجوان پٽ محمد بچل خاصخيلي کي انهي ويڙهه جو اڳواڻ مقرر ڪيو ويو. جيڪو اڳتي هلي بچو بادشاهه جي نالي سان مشهور ٿيو. انگريزن جي خلاف جنگ جي سلسلي ۾ بچو بادشاهه جي قيادت ۾ آزاد حڪومت جو اعلان ڪيو ويو، ۽ سانگهڙ جي مکي ٻيلي کي مرڪز بڻائي سول نافرماني شروع ڪئي ويئي. ان جي موٽ ۾ طاقت جي نشي ۾ سرشار انگريز حڪومت طرفان حر جماعت خلاف آپريشن شروع ڪيو ويو. پر حرن جي منظم جماعت خلاف انگريز سرڪار کي هر محاذ تي ناڪاميون نصيب ٿيون. نتيجي ۾ انگريز سرڪار پنهنجو حڪومتي دٻدٻو ويهارڻ لاءِ حر جماعت کان سواءِ ٻين عام ماڻهن تي به ظلم ڪرڻ شروع ڪيا .
پير صاحب حزب الله شاهه .جيڪو هڪ حساس دل رکندڙ انسان به هو، هو هڪ بزرگ عالم سان گڏ فارسي ٻولي جو بهترين شاعر به هو. شاعري ۾“ مسڪين ” جو تخلص استعمال ڪندا هئا. جيڪا ڳالهه پڻ سندن سادگي ۽ نهٺائي جو وڏو ثبوت آهي. پاڻ فارسي ٻولي جا صاحب ديوان شاعر هئا ، سندن ڪلام “ديوان مسڪين” جي نالي سان موجود آهي. اهڙي زنده دل انسان وٽ جڏهن عام ماڻهن سان حڪومتي ظلم جون شڪايتون پهچنديون هيون، ته کين دلي ڏک پهچندو هو. پر انگريز سرڪار طاقت جي نشي ۾ پاڻ کي ڏوهي سمجهڻ بجاءِ، انهي سموري ڳالهه جو ذميوار پير صاحب ۽ سندن جماعت کي سمجهندي مٿن جبر ڪندي رهي. آخرڪار انگريز سرڪار جي حامي ماڻهن هٿان هن انتهائي حساس دل رکندڙ وطن دوست پير صاحب کي 4 محرم الحرام 1308 هه بمطابق 21 آگسٽ 1890ع ۾زهر ڏياري شهيد ڪيو ويو. سندن شهادت بعد جماعت جي طرفان سندن فرزند سيد علي گوهر شاهه ثاني کي پڳ ٻڌائي چو ٿون پاڳارو تسليم ڪيو ويو