مهاڳ
”ڪتين ڪرموڙيا جڏهن“ جي مهاڳ ۾، ۽ شاعريءَ ۾ ڪيترن ئي اهڙين شخصيتن، تحريڪن، تاريخي واقعن ۽ جاين ڏانهن اشارو ڪيو ويو آهي، جن سان سنڌ جو نئون نسل واقف نه آهي. ممڪن آهي ته پوري ننڍي کنڊ جو نئون نسل واقف نه هجي. ان ڪري مان ڪتاب جي آخر ۾ انهن نالن وغيره تي نوٽ ڏيڻ ٿو چاهيان. هيل تائين اهي نوٽ ٻه سؤ صفحا کن ٿي ويا آهن ۽ اڃان مون کي سؤ کان مٿي شخصيتن تي نوٽ لکڻا آهن ۽ ان ڪري مون ”ڪتين ڪر موڙيا جڏهن“ جي اڳينءَ رٿا کي ريٽي، ٽن حصن ۾ ورهايو آهي. اهي نوٽ لکڻ مهل مون کي ڪيئي ڪتاب ڏسڻا پيا ۽ ڪڏهن پنهنجي حافظي تي مدار رکڻو پيو. ڇو ته ڪيئي ڪتاب جن ۾ مون اهي حوالا پڙهيا آهن ياد نه پئي آيا. انهن ۾ خاص ڪتاب جن مان مون انهن نوٽن لاءِ مواد حاصل ڪيو، سي هئا: ”دنيا جو ادب“،فلسفي جي ڊڪشنري، ايشيا جي فلسفي جي ڊڪشنري، دنيا جي سياست جي ڊڪشنري، پيٽر بروڪ سمٿ جا ”اڻ – سمجھايل،“ تي پنج ڪتاب، ڪوليئرس انسائڪلو پيڊيا (1991ع جي اشاعت)، سي. اي. جُنگ جا پنهنجا ڪتاب ۽ هن تي لکيل ڪتاب فلسفي جي تاريخ، مائڪل اينجيلو، پڪاسو وغيره. آرٽسٽن تي لکيل ڪتاب حڪمائي اسلام. اسلامي انسائڪلوپيڊيا، ڪبير، غالب ۽ مير تي سردار جعفريءَ جو لکيل ڪتاب، ”پيغمبرانِ سخن، يو. ايس. اين آر جو سالنامو 90ع. ووڊ ڪاڪ جو انارڪزم تي ڪتاب، آڪسفورڊ جي انسائڪلوپيڊيا آف دي آرٽس وغيره. ايم. اين. راءِ هڪ ڪتاب لکيو هو انقلابيءَ جي لئبرري. جنهن ۾ هن انهن ڪتابن جا نالا ڏنا هئا، جن هن جي انقلاب جي نظرئي کي متاثر ڪيو هو. مان به اهڙي طرح هڪ شاعر ۽ اديب جي لئبرريءَ. نالي سان ڪتاب جي باري ۾ سوچي رهيو آهيان ۽ انهن سڀني ڪتابن جا نالا، ٽي چار سؤ صفحن تي مشتمل ڪتاب ۾ ڏيڻ چاهيان ٿو، جن منهنجي نظم ۽ نثر تي اثر ڇڏيو آهي. باقي هن وقت منهنجو آخرين رايو ته ڪتاب زندگيءَ تي ڪيترو اثر ڇڏن ٿا. اهو بيدل جي شعر مان واضح آهي جو مون ”ڪتين ڪر موڙيا جڏهن“ جي شروعات ۾ ڏنو آهي.
12 – مئي 1992ع شيخ اياز