وليم بلئڪ
انگريز شاعر، مصور ۽ اُڪر جو ماهر هيو. 1757ع ۾ ڄايو ۽ 1827ع ۾ گذاري ويو. هو نه رڳو مُفلس هوندو هو، پر هن ۾ زماني سازي به ڪانه هوندي هئي ان جي باوجود هن هڪ پر مسرت زندگي گذاري. هو هڪ داڪاندار جو پٽ هيو، پنهنجي تعليم پنهنجي سر ڪئي هيائين، پر ننڍي هوندي ئي هن پنهنجي ڏات مڃرائي ورتي هئي ۽ هن کي اُڪر، ڪندڙ (Engraver) جي حيثيت ۾ شاگردي حاصل ٿي هئي. هن جي بهترين اُڪر ٽن ڪتابن تي مشتمل آهي. ڊانٽي جو ”الاهي طربيه“ (Divine comedy) ۽ بليئر جو ”مرقد“ ۽ ٽيون ڪتاب ”جاب جو ڪتاب“ (The book of job). بلئڪ کي پنهنجي دؤر جي تعقل پسندي ۽ ماده پرستيءَ کان نفرت هئي. هن جيڪي به ڏٺو ۽ جن جون تصويرون ڪڍيون، اهي اهڙا انسان هيا، جي برائيءَ ۾ ورتل ها، پر پاڻ ۾ ڪنهن ازلي روحانيت جي تلاش ڪري رهيا هيا. هن خدائي حقيقت کي پنهنجي دريءَ مان ليئو پائيندي ڏيکاريو ۽ فرشتا باغ ۾ پنهنجي ويجھو ويٺل ڏيکاريا ۽ انهن کي وڻن جي ڇانوَ ۾ ڪٺو ڪيائين ۽ پنن گلن تي ويٺل ڏيکاريائين.
بلئڪ جي شاعريءَ کي به هڪ عجيب و غريب ادبي تاريخ آهي. هن پنهنجي شعر جي ڪتاب جي هر ڪاپي پاڻ ٺاهي ۽ هن جا نظم ٽائيپ نه ڪيا ويا هيا، پر ٽامي جي ٿالهين ۾ اڪريا ويا هئا ۽ هن جي صفحن تي Water colour (آبي رنگ) سان مثال ڪڍيا ويا ها، پر هن جي اُڪر ۽ هن جي نظمن ۾ بلئڪ جي آرٽ جو مقصد خاص ڪري اخلاقي هيو. انسانن کي پنهنجي روح جي سچي آزادي ڏيکاري، هن کين روايتن جي زنجيرن مان آزاد ڪرائڻ ٿي چاهيو. کيس سماج جو ۽ سياست جو به سهڻو تصور هيو، مثلاً هن چيو هو:
”هڪ ظالم نه رڳو پاڻ سڀ کان وڌيڪ بيمار آهي، پر ڪيترن ئي بيمارين کي پيدا ڪري سگھي ٿو.“
هن جي تصوف جي انداز ۽ علامت، موضوع ۽ تصور ۾ انقلابي لاڙي، تسليم ٿيل اخلاق سان بي صبري ڏيکاري ۽ بنهه نئون آرٽ، جنهن ٻاهرين حقيقت ڏانهن نه پر اندرين حقيقت ڏانهن ڌيان پئي ڏنو، پيش ڪيو. انهن سڀني ڳالهين ملي هن جي دؤر ۾ اهو تاثر ڏنو ته هن جو دماغ صحيح نه آهي.
هن جي پوئين ڪتاب ”پيغمبرانه صحيفا“ ۾ ترنم وارو تصوف اهڙيءَ رازداريءَ واري ٻوليءَ ۾ لکيو ويو آهي، جو اڃان تائين هن جا نظم پڙهي ماڻهو حيران ٿيو وڃي. جيتوڻيڪ هن تي ڪيئي صديون تبصرا لکيا ويا آهن، بلئڪ دنيا جي ادب ۾ ان ڪري به اهميت رکي ٿو، ڇو ته هن کي هڪ تاريخي حيثيت هئي، هن عقل پسنديءَ جي دؤر ۾ وجدان تي زور ڏنو ۽ سائنسي شبي پرستي وقت تصور کي اهميت ڏني. هن جي بغاوت جي وڌيڪ اهميت ان ڪري آهي ته هو تمام عظيم شاعر هو ۽ هڪ ئي تخيل ۾ نهايت گھرو ۽ پيچيدو جذبو سمائي سگھندو هو ۽ انهيءَ جذبي کي هڪ ڊرامائي انداز ۾ هڪ خوبصورت متحرڪ توازن سان پيش ڪري سگھندو هو. هو آزاد نظم جو وڏو ماهر هو.