شيلي ، پرسي بشي (Shelly, Percy Bysshe)
(1792ع کان 1822ع تائين)
انگريزي زبان جو عظيم شاعر هو ۽ سياسي، سماجي مفڪر پڻ هو. هن کي آڪسفورڊ يونيورسٽيءَ مان 1811ع ۾ “The necesity of theism” (ڪفر جي ضرورت) جي اشاعت تي يونيورسٽيءَ مان نيڪالي ڏني وئي هئي. اهو هڪ اشتهار هو،جو مذهبي اعتقاد جي خلاف آهي ۽ هن جي اوائلي فلسفي جي باري ۾ آهي جو انسان جي تڪميل ۾ اعتبار ڪري ٿو. 1813ع ۾ هن هڪ طويل نظم جي اشاعت خانگي طور ڪئي، جنهن پنهنجي دؤر جي ادارن کي تهس نهس ڪرڻ پئي چاهيو. هن جي تڙ تڪڙ ۾ هئريٽ سان شادي ٿي هئي، پر ان کان پوءِ هو ميري گاڊون کي ڀڄائي ويو ۽ انهيءَ جي ماٽيلي ڀيڻ ڪليئر کي به کڻي ويو. 1816ع ۾ هن پنهنجا بيانيه نظم (Narrative Poems) شايع ڪرايا ۽ شاعر بائرن سان سوئٽزرلينڊ ۾ اونهارو گذاريو ۽ پنهنجو مشهور نظم ”دانشورانه حسن جو گيت“ (Hymn to intellectual beauty) لکيو. سرءُ ۾ هيريٽ سمنڊ ۾ ٻڏي مري وئي ۽ ٿوري وقت کان پوءِ شيلي ميريءَ سان شادي ڪئي. 1818 ع ۾ هو اٽليءَ ويا، جتي شيليءَ پنهنجون عظيم تخليقون سرجيون ۽ ان ۾ ”پرامٿيوئس اڻ – ٻڌل“ (Prometheus un bound) پنهنجو ترنم وارو ڊراما لکيو، جنهن مان هن جو تخليقي جينيس، انسان ذات سان پيار ۽ عقل سان وابستگي ظاهر آهي. 1819ع ۾ هن (The mask of Anarchy) (انارڪيءَ جو نقاب) لکيو. هن جا سياسي نظم آزاديءَ ڏانهن (To liberty) ۽ ”نيپلس ڏانهن“ (To Naples) ۽ هن جي ترنم وارا شاعريءَ جا حصا ڏيکارن ٿا ته هن کي ٻولي تي وڏي پهچ هئي ۽ هن جو تخيل نهايت عظيم هو. ان کان پوءِ هن 1819ع ۾ پنهنجو ئي الميو “The Cenci” لکيو جو اخلاقيات ۾ بگاڙ جو ذڪر ڪري ٿو. 1821ع ۾ هن “Adonais” نظم لکيو جو شاعر ڪيٽس (Keats) جي موت تي مرثيو آهي ۽ جو سونهن جي امرتا جي باري ۾ آهي. 1825ع ۾ هن ”زندگيءَ جي فتح“ (The triumph of life) نظم لکيو، جنهن ۾ سمنڊ جو منظر جادو نگاري سان پيش ڪيو ويو آهي. 29 ورهين جي عمر ۾ هو سمنڊ ۾ ٻڏي ويو، جڏهن هن جي هڪ ننڍي ٻيڙِي “Ariel” ٽسڪني (Tuscani) جي ڪناري کان ڪجھه پري طوفان ۾ اونڌي ٿي پئي . هن جا نثر ۾ ڪتاب هيا.
”سڌاري جو فيلسوفاڻو نڪته نگاهه“ جو 1830ع ۾ لکيو ويو ۽ ”شاعريءَ جي بچاوَ ۾ “ جو 1821ع ۾ لکيو ويو، جنهن ۾ هن شاعراڻيءَ تخيل ۽ جذبي تي بحث ڪيو آهي.
شاعري جي دفاع ۾ هن هڪ هنڌ لکيو آهي ته:
“The poetry is th record of the best & happiest moments of the happiest & best minds …. Poets are the un-acknowledged legislators of the world.”
(شاعري سڀني کان بهترين ۽ مسرت وارن ذهنن جي لحمن جو بهترين ۽ وڌيڪ مسرت وارو يادگار آهي.... شاعر دنيا جا غير تسليم شده قانون ساز آهن.)
شيلي لسانيات جو وڏو ماهر به هيو ۽ هن يوناني، اطالوي، هسپانوي ۽ المانوي ٻولين مان شاعريءَ جو روح پنهنجي ادب ۾ آندو هو. شيلي جي صوتي تاثر تي جيترو عبور هيو اهو ڪنهن کي به ورلي هوندو ۽ هن پنهنجي ترنم ۾ ٻيون به ڳالهيون پيدا ڪيون، جي هيون گھاڙيٽي جي ڄاڻ، تک، ۽ رنگ رس.
هن جا تصور هوبهو تصوير ڪشي ڪن ٿا، جيتوڻيڪ هو عام ڳالهين سان واسطيداري رکن ٿا. مثلا هوائون، سُڪل پن وغيره يا
“an enchanted boat which like sleeping swan doth float
Upon the silver waves of thy sweat singing”
(هڪ ساحريءَ هيٺ آيل ڪشتي جا هڪ راج هنس وانگر لڙهي رهي آهي، تنهنجي مڌر گيت جي روپهري لهرن تي؛)
ان سان گڏ هن جي آدرش وادي طبيعت هن جي شاعريءَ تي هڪ سماجي ڇاپ ڇڏي ٿي. ڇا نه شعر آهي:
“The desire of the moth for the star
Of the night for the morrow
The devotion to some thing a far
From the sphere of our sorrow”
(تنگ جو تاري لاءِ چاههُ رات جو ڏينهن لاءِ ڪنهن پرانهين جي پرستش، اسان جي ڏک جي دائري مان.)
اڄڪلهه جيڪي نثري نظم لکن ٿا، انهن کي شيلي پڙهڻ گھرجي ته جيئن هنن کي خبر پئجي سگھي ته ترنم واري شاعري ۾ ڪيترو جادو ٿئي ٿو ۽ نثري شاعري ان جي دز کي به ڇُهي نٿي سگھي.