پروڌان
(1809ع کان 1885ع تائين)
هُو فرينچ ساميوادي ۽ سياسي ليکڪ هو، ۽ هن کي نراجواد جو ابو ڪوٺيندا آهن. هن جو جنم 15 جنوريءَ 1909ع تي هڪ غريب پورهيت گھراڻي ۾ فرانس ۾ ٿيو هو. هن هڪ مقامي ثانوي اسڪول ۾ تعليم پرائي، پر اڻويهين ورهين جي عمر ۾ مجبور ٿيو ته شهر جي هڪ ڇپائي – گھر ۾ ڪم جي ڳولا ڪري. 1837ع ۾ هن لسانيات تي هڪ رسالو شايع ڪيو. ٻي سال هن کي بيسنڪان جي اڪادميءَ وظيفو ڏنو. پر 1840ع ۾ اهو ذري گھٽ ضبطيءَ جوڳو ڪيو ويو، ڇو ته هُن ٻيو رسالو ”ملڪيت ڇا آهي؟“ لکيو ۽ جنهن ۾ پنهنجو مشهور جواب به خود ڏنائين ته: ”اها چوري آهي“. 1842ع ۾ هن ٻيو پئمفليٽ شايع ڪيو، جنهن ۾ انقلابي رايا ها ۽ اهو هن جي گرفتاريءَ ۽ هِن تي مقدمي جو باعث بڻيو، پر نيٺ هن کي رها ڪيو ويو. ڇو ته جيوري هُن جا ڳُوڙها مباحثا نه سمجھهي سگھي. پروڌان جو سڀ کان اهم سياسي رسالو، 1846 ع ۾ ڇپيو، جنهن ۾ هن پنهنجيءَ انقلابي تعليم جو خاڪو ڏنو.
1843ع کان 1847ع تائين، پروڌان ليون ۾ رهيو، ۽ پوءِ پئرس ۾ مستقل رهائش اختيار ڪيائين، جتي هن انتها پسند تحريڪ ۾ حصو ورتو، هو هڪ اخبار جو ايڊيٽر به ٿيو. هُن جي اها ڪوشش ته وياج سوا هڪ بئنڪ قائم ڪئي وڃي جا بنا مطلب جي اوڌر ڏي، ناڪامياب ٿي. 1849ع ۾ هن کي سرڪار تي جُلهه ۽ اُلر سبب ٽي سال قيد خاني ۾ رکيو ويو. درجي بدرجي پروڌان جا بحث مباحثا ۽ سياسي ڦڙ ڦڙ گھٽبي وئي ۽ هن رڳو سياسي سڌاري جي تاريخ ۽ فيلسوفياڻي پاسي ڏانهن ڌيان ڏنو ۽ ان ڪم ۾ جُنبي ويو. ٻيءَ سلطنت جي دؤر ۾ هو پئرس ۾ بنا ڪنهن پڪڙ پڇاڙ جي رهندو هو ۽ هن کي هلاک نه ڪيو ويندو هو، پر 1858ع ۾ هن جي نئين ڪتاب تي اعتراض جو طوفان برپا ٿي ويو ۽ گرجا ۽ ٻين ادارن هن تي ايتري ته هُلان ڪئي جو هُن کي بروسيلز ۾ پناهه وٺڻ تي مجبور ڪيو ويو. 1859ع ۾ هن کي معافي ملي ۽ 1860ع ۾ هو پئرس موٽي آيو ۽ 16 جنوري 1885ع تي گذاري ويو. هن فرينچ ٻولي م ڪيئي ڪتاب لکيا. پروڌان جي اڪثر ڪتابن جا نالا فرينچ ۾ ڏنل آهن ۽ ان ڪري هتي نه لکيا ويا آهن. پروڌان کي پڙهي، صائب جو شعر ياد ايندو آهي.
هر لوحِ مزاري زفرا مشکدهُ خاک
دَستيست برون آ مده بِهِر طلبِ تو
(ترجمو: هر مزار جي تختي جا خاک جي ويسر – گھر مان ٻاهر ٿي ڏيکارجي، اها ڄڻ تنهنجي لاءِ هٿ ڊگھيري ٿي.)