مجدد الف ثاني
(26 جون 1564ع کان 10 ڊسمبر 1664ع تائين)
شيخ عبدالاحد وٽ سرحد ۾ ضلعي سرهند ۾ هُن جنم ورتو. هُن جو نالو الاحمد ۽ لقب بدرالدين مشهور ٿيو. حفظ قرآن کانپوءِ ابتدائي تعليم پيءُ کان ورتائين. ان کان پوءِ سيالڪوٽ ۾ مولانا ڪشميري کان معقولات تي ڪتاب پڙهيائين. حديث ۾ هن جو اُستاد مولانا يعقوب ڪشميري هيو. 17 ورهين جي عمر ۾ ظاهري علم کان فارغ ٿي درس ۽ تدريس جي سلسلي ۾ ماڻهن کي نوازيندو رهيو. هو جلال الدين محمد اڪبر جي دينِ الاهي واري دؤر ۾ پيدا ٿيو هو. علماءَ، اڪبر کي مهدي صاحبِ زمان چوندا ها ۽ هن کي امام مجتهد ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هُيائون. اڪبر سڀني مذهبن جي مختلف عقيدن جو مجموعو هو. هن پنر جنم، تلڪ (قشقه) سج جي پوڄا، گانءِ جي پوڄا وغيره کي پنهنجي مذهب ۾ شامل ڪيو. هندو ڏڻ به هو وڏي ٺاٺ سان ملهائيندو هو. پارسين جي آتش پرستيءَ، عيسائن جي تثليث ۽ سنک وڄائڻ به دين اڪبريءَ ۾ شامل ڪيو هئائين. جڏهن هو اڪبر آباد ۾ هيو، تڏهن اڪبر جي نَوَن رتنن ۾ ابوالفضل ۽ فيضي (جي سنڌي هيا) سان مجدد الف ثانيءَ اوچتو مليو. هنن جا ٻنهي سان ڪجھه اختلاف ٿيا، پر اهي ٻئي ڀائر ڪافي مڃيا ويندا ها ۽ مجدد الف ثاني، ابوالفضل جو اهلِ علم جي حيثيت ۾ ڪافي قدر ڪيو ۽ ڪيئي ڀيرا هن جي مجلس ۾ شريڪ ٿيو. هڪ ڀيري حضرت مجدد، فيضي جي گھر ويو. جتي ڏٺائين ته سواءِ نقطن جي قرآن مجيد جي تفسير لکي رهيو هو. ان ڳالهه کان به ڏاڍو متاثر ٿيو. هن کي ڏاج ۾ ڪافي مال ۽ دولت مليا ها، جن مان هن هڪ حويلي ۽ مسجد ٺهرائي هئي. هن چشتيه سلسلي جي بيعت ڪئي هئي، جنهن هن کي خلافت جو خرقو به ڏنو هو. سهرورديه ۽ قادريه طريقا به هن پنهنجي والد بزرگوار کان حاصل ڪيا، پر اڃا کيس پورو اطمينان نه ٿيو. اطمينان کيس خواجا باقي باالله جي بيعت ۾ ميسر ٿيو، جو دهليءَ ۾ رهندو هيو.
ان کان پوءِ هن کي وري تصوف جي ڪشش ٿي ۽ هن وري حضرت خواجا جي بعيت ڪئي. چون ٿا ته خواجا صاحب جي مدد سان هن ڪيئي منزلون طئي ڪيون، مثلاً حيرت جو مقام، فناءِ حقيقيءَ جو مقام، شرح صدر ۽ حق اليقين جو مقام، ٿوري عرصي ۾ طئي ڪيائين. تعليم بعد مرشد کان اجازت وٺي هو سرحد واپس آيو. ان کان پوءِ هو لاهور ويو ته هن جو مرشد انتقال ڪري ويو ۽ هو دهليءَ موٽي آيو. حضرت باقي با الله جي وفات کان ٻه سال پوءِ شهنشاهه اڪبر به وفات ڪئي ۽ جهانگير تخت تي ويٺو، جنهن کيس درٻار ۾ مدعو ڪيو ۽ هڪ سال کان پوءِ گواليار جي قلعي ۾ قيد ڪيو. تزڪِ جهانگيريءَ ۾ لکيل آهي ته جنهن مان اڪرام الله پنهنجي ڪتاب رود ڪوثر ۾ لکيو آهي ته جهانگير هن کي گواليار جي قلعي ۾ قيد رکيو. قيد مان رهائيءَ کان پوءِ هو وري جهانگير جي ويجھو آيو ۽ چار سال بادشاهه جي لشڪر ۾ رشد ۽ هدايت جو سلسلو جاري رکيائين. هن جي عمر ڪافي ٿي چڪي هئي ۽ رحلت قريب هئي. ان ڪري بادشاهه کيس اجازت ڏني ته سرهند وڃي ۽ اتي خلوت ۾ رهي. غالباً هو استعفى ڏئي هليو ويو ۽ هن تي دم جو سخت حملو ٿيو، پر وري طبيعت بحال ٿي ويس. هڪ ڏينهن هو هندي جو هيٺيون مصرعو:
آج ملاوان کنت سون، سکهي سب جگ ديوان وار
(اڄ گڏجاڻيءَ جو ڏينهن آهي، اي سکي! مان خوشيءَ ۾ سڄي دنيا کي نثار ڪري ڇڏيان)
پڙهي رهيو هو ۽ ٿوري عرصي بعد مري ويو، جڏهن هن جي عمر 63 سال هئي.
اسلامي تاريخ ۾ حضرت مجدد الف ثانيءَ جو نالو فهرست جي چوٽيءَ تي لکيل آهي ۽ ٻيا ڪيترائي اسلامي مفڪر (علامه اقبال سميت) هن کان متاثر ٿيا آهن.