سئفو
يونان جي عشقيه شاعرن ۾ عظيم ترين شاعره هئي. هوءَ ٻيٽ ليسباس (lesbas) تي ڄائي هئي. اووڊ چواڻيءَ، سئفو جو پيءُ تڏهن مري ويو هو جڏهن ڇهن سالن جي هئي. اهو هرڪوئي مڃي ٿو ته هن شادي ڪئي هئي ۽ هن کي ڌيءَ هئي. هن جا ڪيئي نظم جيڪي اڄ تائين موجود آهن، اتان جي ديسي ٻوليءَ ۾ لکيل آهن. هن پنهنجي شاعريءَ ۾ ڪيترائي وزن ڪم آندا آهن، جنهن مان هڪ جو نالو ئي هن جي نالي پٺيان آهي ۽ ان کي سئفڪ (Sapphic) چيو ويندو آهي. هن جي شاعريءَ ۾ حرص و هوا ۽ فطرت سان پيار، اسلوب جي سادگي، سٽ تي ڪافي مهارت آهي. هن جو وڏي ۾ وڏو سَت سِٽو يوناني ديوي افرو ڊائٽيءَ جي عاشقيءَ جي باري ۾ آهي، جا هُن کي ڪنهن نوجوان ڇوڪري سان هوندي هئي. سئفو دنيا جي ڪيترن ئي اديبن تي پنهنجو اثر ڇڏيو آهي، جن ۾ خاص طور ڪئٽلس، اووڊ، سُوِن برن قابل ذڪر آهن.
جيتوڻيڪ هوءَ وڏ گھراڻي مان هئي، پر هن جي شاعريءَ ۾ اهي پر تشدد سياسي ٽڪراوَ نه ٿا ملن جن ان وقت جي امير ۽ جابر طبقي ۽ عوام ۾ هيا، جيئن ان دؤر جي ٻي شاعريءَ ۾ ملن ٿا، خاص ڪري الڪيئس جي. بهرصرورت سندس مڙس ۽ ڀائرن جي ڪارنامن ڪري هوءَ ڪجھه وقت جلاوطنيءَ ۾ رهي ۽ ڇهين صدي ق. م ۾ اٽليءَ تائين شهر بدر ٿي ڀٽڪندي وتي. هوءَ تيستائين زنده رهي، جيستائين هن کي احساس ٿيو ته پيري اچي وئي آهي ۽ 565 ق . م ۾ مري وئي.
1900 صديءَ تائين سئفو جي شاعريءَ جي باري ۾ معلومات فقط انهن حوالن مان ملي ٿي جي قديم مصنفن ڏنا آهن، پر ان کان پوءِ ڪيترن ئي ٻين تان ڪيئي ٽڪرا ورتا ويا آهن. اهي نظم ٽن قسمن جا آهن:
1. اهي نظم جن جو هن جي ذات سان واسطو آهي.
2. اهي نظم جيڪي گھٽ داخلي آهن ۽ جي لوڪ گيتن وانگر لڳن ٿا.
3. وواهه جا گيت.
انهن ٽڪرن مان زياده تر انهيءَ مڪتب يا مجلس خاني سان واسطو رکن ٿا، جتي هو ليسباس جي وڏ – گھراڻين ڇوڪرين کي موسيقيءَ، راڳ ۽ شائستا ۽ وضعدار زندگيءَ جي تربيت ڏيندي هئي. انهن ڇوڪرين مان ڪجھه سان هن جي دوستيءَ جا عشقيه نظم منسوب ڪيل آهن، انهن جي اظهار ۾ ايتري شدت هئي ، جيتري هنن جي شادي تي مايوسيءَ ۾ هئي. شاديءَ جا گيت، سئفو جي شاگردياڻين لاءِ لکيا ويا ها، يا ته انهن جي شادين تي سندن جدائيءَ ۾ لکيا ويا ها، جڏهن اهي سئفو کي ڇڏي ويون هيون. ڪيئي گيت اهڙا ها جن ۾ زالون مردن تي ٺٺوليون ڪن ٿيون ۽ انهن ۾ لوڪ گيتن جي سڳنڌ هئي.
پراچين دؤر ۾ سئفو جي ڏات کي سڃاتو ۽ مڃيو ويو. هن جي جيڪا به ٿوري گھڻي شاعري وقت جي گھات کان بچي وئي آهي، ڪنهن روحاني قوت سان تجلا ڏئي رهي آهي. روشن جا فقط ٻه ٽي گيت سنڌي ۾ بچي ويا آهن. مثلاً:
هن دنيا جي ويراني ۾ منزل ملندي يا نه. يا ”او ساٿي!“ وغيره.
ته انهن ۾ اها امر جوتي ٻري رهي آهي. جنهن کي ڏات چئبو آهي. ڀلا بيڪس فقير جي به هڪ سٽ ئي قمر آهي.
”ساجن سائين سير ڪرڻ لئه آيو ٿي انسان“
۽ اها پوري ارمغان – حامد تي ڀاري آهي.
سئفو جا تيز ۽ تند ترنگ ۽ ڀاوَ جذبا ۽ جوش ايترا ته گھرا هيا جو سڌي اظهار کان سواءِ اُهي ٻوليءَ ۾ اچي نه سگھن ها ۽ انهن جي جسماني ڏيکاري – پيڙا ۾ مورڇائپ، سُتجڻ ۽ سن ٿي وڃڻ، ڇائيندڙ لهر، وجد، بيخودي – اهي سڀ جذباتي تصور جي ڳهه ڳٺي جي جاءِ والارن ٿا، جو اتي پيار سان لازمي آهي. هر قسم جو حسن هن ۾ لرزش پيدا ڪندو هو. چاهي اهو انسان ۾ هجي يا فطرت ۾. هڪ ٽنڊڻ جي کل تي جا رنگا رنگي آهي. ان کان وٺي، هڪ ڦلاريل ڦولَ، سانجھيءَ جي تاري، هڪ اڪيلي گلابي صوف تائين جو چونڊي کان اتاهون هجي. مطلب هن کي انسان ذات يا فطرت ۾ هر قسم جو حسن موهيندو هو. هن جي شاعري جي موسيقي غلطيءَ کان بعيد هئي ۽ ان جي بي ساخته رواني هن تي اهو قول صادق ڪري ٿي ته هوءَ شاعريءَ جي ”ڏهين ديوي“ هئي جي مان چوان ته مون اهڙي ديوي ڏٺي آهي، ته ان ڳالهه ۾ وڌاءُ نه آهي.