مالرو آندري
(1901ع کان 1976ع تائين)
فرينچ ناول نويس، آرٽ تي تنقيد نگار، سرڪاري آفيسر ۽ فرانس جي سياسي ثقافتي زندگيءَ جو اهم ڪردار، هن جا ناول ويهين صديءَ جي سڀ کان وڏي ڊرامائي واقعي 1937ع ۾ اسپين جي خانه جنگيءَ ۽ 1932ع ۾ چين ۾ اشتراڪي غوغاءَ ۾ جو امڪاني مواد هو، ان جو فائدو وٺن ٿا. ڪيترين ڳالهين ۾ هن سارتري کان اول وجوديت جي فلسفي جو ذڪر ڪيو آهي. ڇاڪاڻ جو هن جا ڪردار شعوري طرح چونڊيل عمل سان پنهنجي وجود کي معنى بخشن ٿا. هن آرٽ تي به هڪ وڏو ڪتاب لکيو آهي، جو پڙهي هن جي عظمت کان انڪار نٿو ڪري سگھجي.
”رڳو آرٽ“ مالرو چيو آهي: ”انساني زندگيءَ کي اها پائندگي بخشي سگھي ٿو، جنهن کان ان کي محروم رکيو ويو آهي.“
مالرو پئرس ۾ ڄائو هو ۽ هن جا والدين وڻج واپار ڪندا ها. هو مشرقي زبانن جي ڪنهن اسڪول ۾ داخل ٿيو هو. هن علم الانسان، علمِ آثار قديم ۽ تاريخ ۾ زياده دلچسپي ورتي هئي. 1924ع ۾ هو انڊو – چائنا هڪ آثار – قديمه جي گشت تي پنهنجيءَ زال ڪليرا سان گڏجي ويو هو. اتي هن کي فرينچ اختياريءَ وارن مان ڪجھه سياسي مشڪلاتون پيش آيون ۽ 1925ع ۾ چين هليو ويو. اتي هن جي انقلابي پارٽين ۾ دلچسپي پيدا ٿي ۽ هو هڪ سال اشتراڪيت جو رفيق – ڪار رهيو. جيتوڻيڪ انقلابين هن کي پنهنجي انفراديت پسنديءَ ۽ انهيءَ نظرئي تي اصرار ته ”آرٽ مادي آسودگيءَ کان وڌيڪ مستحسن آهي.“ سبب پوريءَ طرح قبوليو نه هو (ڪهڙو نه چڱو ٿئي ها جي چيني ۽ روسي مالرو جي انهيءَ اصرار کي مڃن ها!)
1927ع تائين مالرو ڪئنٽن ۽ شنگھائيءَ ۾ انقلابي حلقن کي پروپئگنڊا ڪرڻ ۾ مدد ڪئي ۽ جڏهن چانگ ڪائي شيڪ، اشتراڪيت کان جدا ٿي ويو، مالرو اهو مناسب سمجھيو ته هو يورپ موٽي وڃي. هن پنهنجا ناول لکڻ کان اڳ ۾ هڪ ڀرپور زندگي گذارڻ ٿي چاهي ۽ پنهنجي عملي زندگيءَ سان سپردگي وجودي مفڪرن کان اڳ زندگيءَ جو اصول بڻائي هئي (ون – يونٽ واري دؤر ۾ آنءُ به پنهنجي شاعريءَ کان اڳ سُپردگي اپنائي هئي)
مالرو کي بين الاقوامي شهرت پنهنجي ناول “The man’s Fate” جي اشاعت کان پوءِ ملي، جو 1933ع ۾ ڇپيو. ان ناول جو موضوع اهو آهي ته ڪجھه چيني انقلابي ۽ يورپي جانباز گڏجي هڪ نئون چين ٺاهين ٿا، جنهن مان گھڻا دغا جي ڪري ناڪامياب ٿين ٿا، پر ڇهن ستن ڪردارن مان هر هڪ تخريب جي قوتن سان مُنڊو اٽڪائي ٿو، قوتون جن کي مالرو تقدير ڪوٺي ٿو، اهي پيار ڪن ٿا، سازش ڪن ٿا، قتل ڪن ٿا ۽ مقدر وانگر اظهار ڪن ٿا ۽ کلم کلا ڳالهائين ٿا – زندگيءَ جي اهميت تي، آرٽ تي، عورت تي ۽ موت تي. اهي ماڻهو، جن عمل کي زندگي سپرد ڪئي آهي، ساڳي وقت جذباتي خودنِگر به آهن. ناول جي پهرين سين، جنهن ۾ هنن جي سازش پڪڙي وئي آهي ۽ هنن کي موت جي سزا ڏني وئي آهي،ڏيکاري ٿي ته اهي انسان جي اڪيلي پڻي کان اڳتي وڌي چڪا آهن ۽ پنهنجي ڀائپي ڳولي چڪا آهن. اها سين ڄڻ دوستو وسڪيءَ جي ياد ڏياري ٿي. هن ٻيا به ناول شايع ڪرايا. 1933ع کان پوءِ به پنهنجي شهرت تي لڳي، ماٺ ڪري نه ويٺو، پر هو پنهنجن سياسي اعتقادن لاءِ وڙهندو رهيو ۽ فني شهپارا ڏسڻ لاءِ دور دراز سفر ڪيائين. 38 – 1936 ع ۾ هن اسپين جي جنگ ۾ حصو ورتو ۽ نه رڳو طياري باز هو، پر پروپئگنڊا جو ڪم به هن کي ڏنو هيائون. اشتراڪين جي بي ترسي ۽ جمهوريت پسندن جو نراجواد ڏسي، هن پنهنجي خيالن تي نظرثاني ڪئي.
ٻي جنگ عظيم ۾ مالرو پهرين ته فرينچ جي ٽئنڪ – ڪور (Tank – Core) ۾ وڙهيو، تنهن کان پوءِ زير زمين مزاحمتين سان گڏجي وڙهيو، جن جو هو هيرو ٿي ويو؛ ان کان پوءِ هو باقاعده فوج ۾ ڪرنل جي حيثيت ۾ شريڪ ٿيو. 1945ع ۾ هن ۽ ڊيگال جي دوستي ٿي وئي ۽ هو گڏجي فرانس جي عظمت لاءِ ڪم ڪرڻ لڳا. 1958ع ۾ جڏهن ڊيگال اقتدار ۾ آيو ته هنکي ڪلچر منسٽر ڪري کنيائين. 1945ع ۾ هن پنهنجو آرٽ تي عاليشان ڪتاب “The Voices of Silence” ڇپايو. ڪنهن مخصوص حالت ۾ مون هيٺيون هائيڪو لکيو هو، جو ”پن ڇڻ پڄاڻان“ ۾ شايع ٿي چڪو آهي:
ساڳي فاشي چال
آنءُ ته آندري مالرو
تون ناهين ڊيگال!
هن وقت مان ان هائيڪوءَ جي وضاحت ڪرڻ مناسب نه ٿو سمجھان.
مالرو آرٽ کي پنهنجي دؤر جي آفاقي حقيقت سمجھي، ان جو آدر ڀاءُ ڪيو. 1967ع ۾ هن پنهنجي سوانح حيات ڇپائي، جا مون نه پڙهي آهي. ڪنهن چيو ته اها ڪنهن به ناول وانگر پُر ڪشش آهي. ان ۾ ڊرامائي واقعا آهن ۽ ماحول جي چٽي اُڀار آهي ۽ دنيا جي عظيم شخصيتن، نهروءَ ۽ مائوزي تنگ سان گفتگو آهي. هن ڊيگال سان گفتگوءَ به رڪارڊ ڪئي آهي. نهرو هن جو ذڪر “Discovery of India” ۾ ڪيو آهي. هو پئرس ۾ 1976ع ۾ مري ويو. ڪيڏي نه ڀرپور زندگي هئي انهن انسانن جي؟ مون کي ڪڏهن انهن تي رشڪ ايندو آهي. جڏهن آندري مالرو، وڪٽر هيوگو پڙهندو هو ته مان لطف الله بدوي پڙهندو هوس. اها ٻي ڳالهه آهي ته مون فرانس جا اڪثر اديب پڙهيا آهن، پر آندري مالرو کي اها خبر به نه هئي ته سنڌ نالي ڪا ننڍي کنڊ ۾ جاءِ به آهي!