پبلو نرودا
(1904ع کان 1973ع تائين)
چليءَ جو شاعر هو، جنهن کي 1971ع ۾ ادب لاءِ نوبل پرائيز ملي. هن جو ويهين صديءَ جي شاعريءَ تي اثر بي مثال آهي. نرودا جي سُرود واري ۽ رزميه شاعريءَ جي تخليق لاطيني آمريڪا جي شعور کي وڌائي ڇڏيو ۽ ان جي اديبن ۾ سياسي بيداري آندي. هن جي عشقيه شاعري جا بلوغت تي رسي، رچي ريٽي ٿيندي وئي، تنهن ۾ فطرت جي عنصري قوتن سان گھري سپردگي ملي ٿي.
نرودا 12 جنوري 1904ع تي پرال، چِليءَ، ۾ ڄائو هو. هن فرينچ ٻولي سئنتياگو ۾ پڙهي، پر ان ۾ ڪائي ڊگري نه ورتي. اٽلو هن نوجوان شاعري ۽ نراجوادين سان پنهنجو ناتو وڌايو ۽ شعر و شاعريءَ ۾ مصروف ٿي ويو. 1924ع ۾ هن ”ويهه پيار جا گيت“ ڪتاب ڇپايو جو انگريزي ۾ 1970ع ۾ ترجمو ٿيو. اهو اصل هسپانوي ۾ شايع ٿيو هو، جنهن کيس پوري لاطيني آمريڪا ۾ مشهور ڪري ڇڏيو. 1928ع ۾ هُن کي برما ۾ ڪانسل ڪري مقرر ڪيو ويو. جڏهن هو ايشيا ۾ هو تڏهن هن تجرباتي ۽ سُرئيلي شاعري ڪئي. 35 – 1933 ع ۾ هُن ”ڌرتيءَ تي رهائش“ نظم لکيا. 1932 ع ۾ هن کي بيونس ايئريس ۾ ڪانسل مقرر ڪيو ويو. 1934ع ۾ هُن کي بارسيلونا (اسپين ۾ بدلي ڪيو ويو) ۽ 1935ع ۾ مئڊرڊ ۾ بدلي ڪيو ويو. اسپين ۾ هن جيڪي سال گذاريا، تن ۾ نرودا کي نوجوان شاعرن، مصورن، صنم تراشن وڏو شاعر تسليم ڪيو ۽ هسپانوي – آمريڪي شاعر جي حيثيت ۾ هن جو ڪوئي ثاني نه هيو. اسپين جي خانه جنگي انهيءَ آرٽسٽ ٽولي کي ٽيڙي پکيڙي ڇڏيو ۽ نرودا کي پنهنجي پهرين سياسي نظم لکڻ تي اتساهيو. اهو نظم ”اسپين دل ۾“ 1937ع ۾ لکيو ويو.
1938ع ۾ ئي هو چليءَ موٽي آيو ۽ سياست سان هن جي وابستگي وڌي وئي. 1940ع ۾ هن کي ميڪسيڪو ۾ ڪانسل ڪري مقرر ڪيو ويو. 1943ع ۾ جڏهن هو چليءَ موٽي رهيو هو، هو انڪا قوم جي قديم شهر مَچو پَچوءَ ۾ ترسيو. انهيءَ تجربي هن کي آمريڪا جي ماضيءَ جي عظمت چڱيءَ طرح محسوس ڪرائي. (جيئن لاڙ ۽ ٿر جي سفر مون ۾ ان جي عظيم ماضيءَ سان محبت پئدا ڪئي) هن ان احساس کي هڪ طويل رزميه ”جنرل ڪئنٽو“ ۾ نامور بڻايو، جنهن ۾ هن سڄي کنڊ کي نه رڳو پنهنجي ساري تاريخ ڳائي ٻُڌائي، ان جي سورهين جو ۽ هچارن، حرامزادن جو به وستار ڪيو ۽ ان جي اقتصادي غلاميءَ جي باري ۾ ڳالهيون ذهن نشين ڪرايون. جڏهن هو اهو لکي رهيو هو، هُن کي ڪميونسٽ پارٽيءَ جو سينيٽر ڪري چونڊيو ويو. ٿوري وقت کانپوءِ هن چليءَ جي پريزيڊنٽ کي هڪ کليل خط لکي ڇپرايو، جنهن ۾ هن تي الزام ڌريائين ته هُن کاٻي ڌر سان ڪيل واعدا نه پاڙيا هيا. اِن الزام جي ڪري نرودا تي ظلم ۽ تشدد ڪيو ويو ۽ هو روپوش ٿي ويو ۽ آخر ملڪ ڇڏڻ لاءِ مجبور ٿيو. 1949ع کان نرودا ساري ڪميونسٽ دنيا جو سفر ڪيو ۽ 1950ع ۾ هن کي ماسڪو ۾ لينن امن انعام ڏنو ويو. (ان لحاظ کان فيض، نرودا ۽ ڪنهن حد تائين ناظم حڪمت کان وڌيڪ خوشنصيب شاعر ها جيتوڻيڪ يو ايس ايس آر جي ٽٽڻ، فيض ۽ ناظم حڪمت جي شاعريءَ کي وڌيڪ نقصان رسايو آهي، بنسبت پبلو نرودا جي شاعريءَ جي، جا لاطيني آمريڪا ۽ ان جي عوام جي جذبات جي نهايت خوبصورت عڪاسي هئي.) 1952ع ۾ جڏهن هو چليءَ موٽي آيو هو تڏهن هن پنهنجي زندگي لکڻ ۽ پارٽيءَ جي ڪم ڪرڻ ۾ ورهائي هئي. 1971ع ۾ صدر سئلويڊار آلندي هن کي پئرس ۾ چليءَ جو سفير مقرر ڪيو. ٻه سال پوءِ هن استعيفى ڏني. نرودا سنتياگو چليءَ ۾ 23 سيپٽمبر 1972ع تي مري ويو.
نرودا جي شاعريءَ جا ڪيئي دور آهن. هن جذباتي ۽ عشقيه شاعريءَ سان شروع ڪيو ۽ سياسي شاعريءَ ۾ اڙجي ويو. هن جا ڪتاب ”انگور ۽ واچوڙو“ ۽ رزميه گيت“ (جو فڊل ڪاسترو جي ڪيوبا ۾ انقلاب جي باري ۾ لکيو ويو هو) سرسري طرح منهنجيءَ نظر مان گذريا آهن، پر اهي دؤر سلسلي وارا نه آهن. ڪنهن وقت ته اهي هڪ ٻئي پويان نه آهن ۽ ساڳي وقت جي تخليق آهن ۽ هڪ ئي ڪتاب ۾ آهن. شاعر، جيڪو ٻي جنگ عظيم کان پوءِ وارسا جي تعمير جي باري ۾ ڳائي ٿو، ساڳي نظم ۾ پنهنجي ٽينءَ زال جي حُسن جي باري ۾ ڳائي ٿو. هو جيتوڻيڪ هڪ سياسي سپردگيءَ وارو شارع آهي، پر هن جا گھري ۾ گھرا جذبا سياست کان ماورا آهن. پنهنجيءَ بهترين شاعريءَ ۾ هُو وليم بليڪ، والٽ وٽمئن، لوتري مان، رامبو ۽پوڙهي هيوگو کان گھٽ نه آهي. هن جي شاعريءَ ۾ اهو آواز آهي، جو هڪ غيب دان جو ٿيندو آهي. اها ئي ڳالهه آهي جا ڪميونزم جي زري گھٽ خاتمي کانپوءِ، هُن جي شاعريءَ کي بچائي وئي آهي.
نرودا جو هڪ بهترين نظم ”مَچو پچو جون اوچايون“ 1968ع ۾ ڇيپو هو، جنهن ۾ هو پنهنجي ڊگھي خانگي سفر کي عوام جو آواز بڻائي ٿو. ان مان هن جي پيغمبرانه بصارت واضح آهي. ان جي شروعات ته شاعر جي روگردانيءَ ۽ بر گشتگي سان هڪ سورئيلي انداز ۾ ٿئي ٿي.
”هوا کان هوا تائين، هڪ خالي ڄار وانگر،
گھٽين ۽ چوڌار وايو منڊل مان،
چِڪَ ڪڍندو ، آنءُ آيس“.
اهو انداز تيستائين هلي ٿو، جيستائين هو پنهنجي اڪيلي سفر جي توڙ تي پَهچي ٿو. کڏ جي تري مان هو مچو پچوءَ جي چوٽيءَ تي چڙهندي ۽ ان کي پر تڪلف همت سان گھڻو وقت اڳي ٺاهيندڙ معمارن جي ڳالهه ڪندي وعدو ڪري ٿو ته هو ماڻهن کي اهو آواز ڏيندو جو هنن ۾ جيئري ڪونه هو:
”مون سان گڏ نئون جنم وٺ، منهنجا ڀاءُ!
انهن گھراين مان پنهنجو هٿ مون کي ڏي
جن کي تنهنجي غم سر سبز ڪيو آهي.“
*****
”مان اوهان سان مئلن زبانن ۾ ڳالهائڻ لاءِ آيو آهيان.“
*****
”مون کي پنهنجي جدو جهد ڏيو، پنهنجا قيد ڪڙا ڏيو،
پنهنجي ٻرندڙ جوالا ڏيو.
يڪدم منهنجين رڳن ۾ ۽ منهنجي زبان تي اچو،
ڳالهايو منهنجن لفظن ۾ ۽ منهنجي خون مان.“
جڏهن نرودا جي شاعري عوام سان هڪ ٿي وڃي ٿي ته اها پنهنجيءَ بي انتها بلنديءَ تي پهچي ٿي.
نوٽ: (زياده تر مواد انگريزيءَ تان ورتل آهي.)