جيني
جين ڌرم جو پوئلڳ، جين ڌرم هندو مت جي هڪ ڌرم ورڌ مت آهي. جين مت اهنسا کي قطعي ۽ ري شرط ضرورت سمجھي ٿي، هر جيوَ جو بچاءُ چاهي ٿي ۽ تمام گھڻو جتن ۽ اڳ ويچار ڪري ٿي ته جيئن ڪنهن به جيوَ کي اتفاقي چوٽ، ايذاءُ يا هاڃو نه رَسي. ايتري حد تائين جو اهو جتن جيتن جڻين لاءِ به اوس ٿي سمجھي.
هن جو باني مهاوير 599 ق. م کان 527 تائين هيو. هو مهاتما ٻڌ کان اڳ پيدا ٿيو هيو ۽ عمر ۾ هن کان وڏو هو. هو بِهار ۾ پيدا ٿيو هو، ويشاليءَ جي ڀرسان جا دهلي ۽ ڪلڪتي جي وچ ۾ آهي. جڏهن هو 30 ورهين جو هو ته هن دنيا جو هر وندر ۽ ڀوڳ ولاس پلي ڇڏيو ۽ پنهنجو سارو پئسو ورهائي ڇڏيائين. پنهنجا وار پَٽي، بي گھر بڻجي جيون گھارڻ لڳو. ڪجھه وقت ڌرماتمائن سان رهي هن پنهنجي سرير تي ڌيان ڏيڻ ڇڏي ڏنو ۽ پنهنجو گيڙو رتو لباس ڦٽي ڪري، وچ ڀارت ۾ اگھاڙو ڦرندو رهيو. ڳوٺاڻا ٻار هن جي کُڙين هيٺان باهيون جلائي رکندا هيا ۽ ڪنن ۾ ڪوڪا ٽُنبيندا هيا پر هو کيس پنهنجي ڌيان مان ڪڍي نه سگھندا هيا. هُن کي ڪُتا چڪ پائيندا هيا جڏهن ڳوٺن ۾ گھڙندو هيو. هن جي مکيه سکيا اهنسا هئي، جنهن جو مقصد اهو هيو ته ڪنهن به جيوَ کي ڏک نه ڏنو وڃي ۽ انهيءَ مت گانڌي ۽ جرمنيءَ جي انسان دوست ڊاڪٽر البرٽ شوائٽزر (جو آفريڪا جي جھنگن ۾ ڪوڙهين جو حضرت عيسى وانگر علاج ڪندو هو ۽ هنن لاءِ اسپتال ٺاهي هيائين. ) کي ڏاڍو متاثر ڪيو. مهاوير پاڻ ٻُهاريءَ سان رستا صاف ڪندو هو ۽ ان ڳالهه کي ڌيان ۾ رکندو هو ته ڪو جيت ماريو نه وڃي. هو جڏهن پاڻي يا ٻي ڪا پاڻيٺ واري شيءِ پيئندو هو ته برتڻ مٿان ڪپڙو رکي پيئندو هيو، جيئن ڪوئي ساهوارو پيٽ اندر وڃي مري نه وڃي ۽ پنهنجي کاڌي جي ٿانوَ کي تمام غور سان ڏسندو هو ته ان تي ڪوئي ڪيڙو يا جيت جڻيو ته ڪونهي يا کاڌي کي ڪا ڦُلي ته نه لڳي وئي آهي ۽ ڪو ان تي ڄارو ته نه ڄمي ويو آهي. جيئن هو ڪنهن ساهواري کي چٻاڙي نه وڃي. 40 سالن جي عمر ۾ هن کي نروان ملي ۽ هن کي ڪيول چيو ويندو هو. هن جا پوئلڳ جيني سڏيا ويندا هيا. هن 30 سال وڌيڪ اهنسا جي سکيا ڏني ۽ تمام ڪٺن تپسيا جو پرچار ڪيو. جا هن لاءِ ٻُڌي پراپت ڪرڻ لاءِ نهايت ضروري آهي. 72 ورهين جي عمر ۾ هو ڄاڻي واڻي بُک ڪاٽي مَري ويو. هن جي ڪهاڻي لکندڙن هن جون سڀ ڳالهيون ايندڙ نسلن لاءِ لکي ورتيون، پر اها لکت هن جي موت کان 1000 سال پوءِ شروع ٿي.
پهرين صدي ق. م ۾ جين مت جا ٻه حصا ٿي ويا. هڪڙا شِوِ تمبر هيا، جن جي معنى آهي، اڇا ڪپڙا پائيندڙ ۽ ٻيا ڊگمبر هيا، جن جي معنى آهي آڪاس کي پهريل. ٻنهي جو جھيڙو ان تي هوندو هيو ته هڪ جينيءَ کي ڪهڙا ڪپڙا پائڻ کپن، پهريان اڇا ڪپڙا پائيندا هيا ۽ پويان ڪپڙا نه پائيندا هيا ۽ اگھاڙي گھمڻ ۾ هن جڳ جو پورو تياڳ سمجھندا هيا. پهريان زالن کي پنهنجي مٺ ۾ شامل ٿيڻ ڏيندا هيا ۽ ٻي فرقي جا انهن کي پاڻ کان پري رکندا هيا، ڇو ته انهن جي نظر ۾ اهي اڌرم ۽ پاپ جو ڪارڻ هيون ۽ انهن لاءِ فقط اها واهه هئي ته هو پنهنجي نرواڻ پائڻ لاءِ ٻيهر مرد ٿي پيدا ٿين.
دنيا ۾ 20 لک جين آهن. جن مان اڪثر بامبي ۾ آهن. مان جڏهن بمبئيءَ ويو هوس ته نند جويريءَ ڪيئي ڀيرا انهن جا مندر ڏيکارڻ چاهيا هيا پر مونکي فرصت نه ملي سگھي هئي. پنهنجي اوائلي زندگيءَ ۾ مهاتما گانڌي به جين مت کان متاثر هيو.