هني بال
(247 ق. ا . م کان 182 ق. ا . م تائين)
روم جي خلاف ٻي پيونڪ جنگ ۾ 208 ق. م. کان اڳ 201 ق. م تائين) ڪارٿيج جي لشڪر جو مهندار هو. ڪي مؤرخ ته هن کي قديم زماني جو وڏي ۾ وڏو سپهه سالار سمجھندا آهن. هن جي جنگ تي به هني بال جي جنگ جو نالو پئجي ويو آهي.
هني بال ڪارٿيج جي هڪ جنرل ۽ سلطنت جي مدبر جو پٽ هو. اها ڏند ڪٿا ته هن جي پيءُ هن کي قربانگاهه تي قسم کڻايو هو ته هو روم کي تلف تاراج ڪندو، صحيح ٿي سگھي ٿي. ڪارٿيج جي رهواسين، روم کان جنگ هارائي هئي ۽ ان ۾ روم هنن جا ڪجھه ملڪ فتح ڪيا ها. 221 ق. ا . م ۾ هو، پيءُ جي موت کان پوءِ، ڪرئيج جي فوج جو سپهه سالار ٿيو. روم ڪارٿيج سان ڪافي زور آوريون ڪيون هيون، سو هني بال، ڪارٿيج جي سينٽ کان اجازت وٺي، روم سان مهاڏو اٽڪايو. جنگ، روم پاڻ ڇيڙي. جنگ جا ڪارڻ ۽ ان کان پوءِ جي تاريخي وچور قديم زماني جي تاريخ ۾ دلچسپي رکندڙن لاءِ آهي ۽ ان ڪري هتي نه ٿي ڏجي. 218 ق. ا. م ۾ هو اسپين مان روم ڏانهن وڌيو ته هن کي فوج ۾ اٽڪل چاليهه هزار ماڻهو هيا. هني بال لاءِ چيو ويو آهي ته هن کي پنهنجي هر فوجيءَ جو نالو ياد هو (جيئن ڀٽي کي پنهنجي هر سياسي ڪارڪن جو نالو ياد هوندو هو) هن اتر واري اطالوي لشڪر جا مضبوط هنڌ هٿ ڪري گال قوم (فرينچ قوم جا وڏا) کي نياپا، سنيها موڪليا ته هن سان شامل ٿين. ان کان هن روم جي فوج جي مکيه ڀاڱي کي منهن ڏنو. جڏهن جنگ جي باري ۾ هن جو اڳ – ويچار ٺيڪ نه نڪتو ۽ روم جي فيڊريشن جي قوت کي پوريءَ طرح ڪَٿي نه سگھيو، تڏهن هن ڪاوڙ ۾ اچي، اٽليءَ جا ڪيترا شهر تباهه ڪيا. 216 ق. ا. م ۾ هني بال، رومي فوج کي گھيراءُ ڪري تهس نهس ڪري ڇڏيو ۽ روم جا پنجاهه هزار فوجي ماريا ويا. نتيجي ۾ ڏکڻ ۾ روم جا ساٿي روم جو ساٿ ڇڏي ويا. باقي وچ ۽ اتر اٽلي اڃان منهن ڏئي بيٺا. پوءِ هن مئسيڊان جي فلپ سان ايڪو ڪيو، پر ڏهن سالن ۾ ڪجھه به نه وريو ۽ رومن سينٽ فلپ سان ٺاهه ڪري ڇڏيو. ڪارٿيج جي سينيٽ به لڄ شرم لاهي، هن جي مدد کان لنوايو. آهستي آهستي هني بال جي مهم گھٽجڻ لڳي. اڃان ٻيون ڪجھه جنگيون ٿيون. پر نيٺ ڪارٿيج جي سينيٽ هني بال کي وطن گھرائي ورتو ۽ ٻي سال جنگ ۾ روم جي فتح ٿي. ان کان پوءِ به هو ايشيا ۾ فوج ڪٺي ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو رهيو، پر هن سان خاص ساٿ نه ڏنو ويو ۽ هو آخر ايشيا مائنر ڏانهن ڀڄي ويو. روم وارن هن جي پيش پوڻ لاءِ تقاضا ڪئي، پر هن 182ق. ا. م ۾ آتم هتيا ڪئي.
هني بال جي جنگ جي اهميت ٽروجن جيتري آهي، يا يونان – ايران جي جنگين يا آمريڪي خانه جنگيءَ جيتري آهي ۽ ادب ۾ زنده جاويد آهي. رومن قوم، جنهن کي هني بال جو نالو ٻڌي ئي ڦڙڪڻي وٺي ويندي هئي، تنهن هن جي ڪيٻائيندي ساراهه به ڪئي ۽ هن تي دغا ۽ ظلم جا الزام به هنيا، جن جي تاريخ ۾ ڪا ثابتي نه آهي. هني بال جي جنگي حڪمت عملي چڱي هئي. پر هن روم جي طاقت جو صحيح اندازو نه لڳايو ۽ انهن جي (روم جي ماڻهن جي) هڪ ٻئي کي چهٽندڙ هم – اتفاقيءَ کي نه سمجھي سگھيو.
هن جا سپاهي، جيتوڻيڪ اجوريدار نه هئا. پر پوءِ به هن سان ارپيل ۽ هن جا هڏ ڏوکي هيا ۽ هن لاءِ وفاداريءَ ۽ جان نثاري سان وڙهيا. هني بال، حڪمت عمليءَ جو وڏو ماهر هو. هو پنهنجن مخالف جنرلن جي نفسيات مان واقف هو، ۽ انهن کي ڏاهپ سان چونڊي، وڏي فن ۽ هنر سان جنگ ۾ وڌائيندو هو. هني بال، سڪندر اعظم جي جنگين جو غور سان مطالعو ڪيو هو ۽ ان کان به اڳتي ويو هو ۽ چڱيءَ طرح ڄاتائين ٿي ته دشمن جي فوج ۾ ڏڦيڙ ۽ ڦيٽارو ڪيئن وجھجي.