ريپن (Repin)
(1844ع کان 1930ع تائين)
روسي مصور هو، نوجوان معمورن جي انجمن ۾ شامل ٿيو، جنهن کي ”رمتا“ ڪوٺيندا ها، جنهن آرٽ اڪيڊمي خلاف بغاوت ڪئي هئي ۽ آرٽ کي عوام ويجھو آڻڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. هو روس ۾ حقيقت نگاريءَ جي تحريڪ جا باني ها. هن جا به شاهڪار ”هيبت ناڪ اوان، پنهنجي پُٽ جي جسم سان“ (1885ع) ۽ ”قزاق سلطان جي سامهون پئي رهيا آهن“ (1891ع) چتر مڃيا وڃن ٿا. هو سٺو مصور ۽ رنگساز هو، پر هن جا همعصر هن جي تصويرن جي موضوعن کان ڏاڍو متاثر ٿيا. 1932ع ۾ سوشلسٽ حقيقت نگاريءَ جي اچڻ کانپوءِ ريپن روسي مصوريءَ ۾ هڪ مثالي مصور ۽ جذبي جو سرچشمو ٿي پيو. مغرب ۾هن جي تصورن جو ڪوئي ڪتاب شايع نه ٿيو آهي. پر روس ۾ ريپن تي شايع ٿيل ڪتاب مون کي منهنجي دوست نور محمد خواجا ڏنو هو، جو منهنجي ڪلام جو انتخاب ڪري رهيو آهي. انهيءَ ڪتاب ۾ مٿي ذڪر ڪيل تصويرن سان گڏ ٻيون ڇٽيهه تصويرون به آهن. ”هيبت ناڪ اوان...“ واري تصوير ۾ اوان جي گود ۾ هن جي پٽ جو لاش پيل آهي ۽ هن جو اکيون موت جي حقيقت تي سوچي، ڦاٽِي ويون آهن. ۽ هو خلا ۾ خوف سان ڏسي رهيو آهي، جنهن کي ڪنهن سهاري جي اميد نه آهي. قزاقن واري تصوير ۾ آهي ته قزاق ترڪيءَ جي سلطان ڏانهن وڌي رهيا آهن، هنن ۾ ڦونڊ، آڦري ۽ بي پرواهي آهي جا نڏَر، ڦڪڙَ ۽ سرويچ قوم ۾ هوندي آهي، جا هوڙهيائيءَ کان ڪم وٺندي آهي ۽ بنا سوچ ويچار جي سر تريءَ تي کڻندي آهي.
ريپن روسي حقيقت نگاريءَ جو وڏي ۾ وڏو اڪابر هو، جڏهن انقلابي قوتون زور وٺي رهيون هيون ۽ روس انقلاب لاءِ تياري ڪري رهيو هو، ريپن پنهنجو سارو زور، پنهنجي ساري زندگي روسي عوام جي اتساهه لاءِ ڪم آندي. تاريخ هن کي ٺڳي وئي آهي، پر هن تاريخ کي نه ٺڳيو هو، ڇا هُن پاڻ کي ٺڳيو هو؟
ريپن جي تخليق ان وقت جي روس جي نظر ۾ حقيقت نگاريءَ جي چوٽ تي هئي.
”مان اچي سٺ ورهيه جو ٿيو آهيان“ ڪلاڪار چيو هو، ”مان پنهنجي تصور کي سچائيءَ سان روپ ٿو ڏيان. منهنجي چوڌاري زندگي ولولا پيدا ٿي ڪري، مون کي ڪوئي آرام نه ٿي ڏئي ۽ بُرش لاءِ پُڪاري رهي آهي. زندگيءَ ۾ ايتري بي انصافي آهي، جو ڪنهن لاءِ آسودي ضمير سان خوبصورت خاڪا ڪڍڻ نا ممڪن آهي.“
ريپن پنهنجي ڳالهه تي پورو هو، پر انقلاب آيو ۽ ويو. ڇا ريپن جو فن اتيئي آهي ۽ ان جي قدر وقيمت ساڳي آهي يا اهو به انقلاب سان گڏ ختم ٿي ويو؟
نوٽ: ريپن تي ماسڪو ۾ شايع ٿيل ڪتاب مون کي مهنجي دوست نور محمد خواجا تحفي طور ڏنو، جنهن لاءِ مان سندس ٿورائتو آهيان.