بابا فريد
(569هه کان 664 هه تائين)
خواجا قطب الدين بختيار ڪاڪيءَ جو مريد هو. هن سان عام ۽ خاص جي عقيدت هئي. هونءَ ته سارو سال هن جي مزار تي حاضري ڏيڻ لاءِ ماڻهو پاڪ پٽن پهچندا آهن، پر ڪنهن اسلامي ڏينهن تي زيارت ڪندڙ وڌي ويندا آهن. هن جي عرس ۾ هزارين ماڻهو جدا جدا شهرن مان ايندا آهن. گھڙي گھڙيءَ جي محاسبي لاءِ انهيءَ عقيدت کان وڏي قوت ڪهڙي ٿي سگھي ٿي ته انسان لاءِ موت لازمي آهي ۽ جنهن ڏينهن زندگيءَ جو آغاز شروع ٿيو آهي انهيءَ ڏينهن کان وک وک ۾ وجھي موت انسان جي ويجھو ايندو رهيو آهي. انهيءَ روشنيءَ ۾ ئي هن پنهنجي عمل جي راهه طئه ڪئي ۽ درويشيءَ جو خرقو پاتو. نالي ۽ نسب سان سڀ نسبتون ٽوڙي ڇڏيون ۽ هن پٺتي موٽي نه ڏٺو ته هن جو شجرو بلخ جي بادشاهه ابراهيم سان ملي ٿو، جنهن بادشاهي ڇڏي روحانيت جي شهنشاهيت حاصل ڪئي هئي.
ڪابل جو بادشاهه فرخ شاهه هن جي ڏاڏي جو ڏاڏو هيو. فرخ شاهه جي وفات تي سلطنت کي زوال آيو. ڪابل جي حڪومت غزنيءَ جي بادشاهه کي هٿ ۾ آئي پر فرخ شاهه جي خاندان جي جاگير بحال رهي، جڏهن چنگيز خان وچ ايشيا کي تاراج ڪيو ته بابا فريد جي ڏاڏي هن جي خلاف جهاد ڪيو ۽ شهيد ٿيو. سندس پيءُ خواجا شعيب اباڻو وطن ڇڏي اچي ملتان ۾ رهيو. انهن ڏينهن ۾ هندستان ۾ سلطان شهاب الدين غوريءَ جي حڪومت هئي، جنهن هن کي جاگير ڏني ۽ سالياني خرچ لاءِ ڪجھه پئسا به ڏيندو هو، تنهن ڪري هو معاشي فڪر کان آزاد ٿي ويو.
هو 569 هه ۾ ڄائو پيءُ کان روحاني تعليم ورتائين، جاگير مان پنهنجو حصو به پنهنجي ڀائرن کي لکي ڏنائين ۽ پنهنجي لاءِ روحاني دنيا وسايائين. هن جو شاهه لطيف جي ڪلام تي ڪافي اثر آهي. مثال طور هڪ بيت ڏجي ٿو:
سرو ور پنچهي هيڪڙو، م ڦاهي وال پچاس،
اي تن لهرين گڏ ٿيا، سچي تيري آس.
ڀٽائي جو بيت آهي:
سر تي پکي هيڪڙو، پاڙهيري پنجاهه،
اٿم آس الله، لڏي لهرن وچ ۾.
بابا فريد جو عرس محرم جي شروعاتي ڏينهن ۾ ملهايو ويندو آهي. هن جي درگاهه جو دروازو (جنهن کي بهشتي دروازو به چوندا آهن) خواجا نظام الدين اولياءَ تعمير ڪرايو هو. بابا فريد کي شڪر گنج جو لقب ڏنو ويو هو. هن کي اهو لقب ان ڪري ڏنو ويو هو جو کيس حقيقي عشق جو ميٺاج ڏاڍو وڻندو هو.