مائوزي تُنگ
(1893ع کان 1976ع تائين)
ذوالفقار علي ڀٽو، مائوزي تنگ جو ايترو مداح هو، جو مون سندس 70 ڪلفٽن واري بنگلي ۾ هن جي خاص ڪمري ۾ فقط ٻه تصويرون _ڏٺيون هيون. هڪ شاهه ايران جي هن جي دستخط سان ۽ ٻي مائوزي تنگ جي دستخط سميت. مائوزي تنگ تي سنڌيءَ ۾ اڳيئي ڪتاب لکيل آهي، انڪري مان مائوءَ جي زندگيءَ جا واقعات دهرائڻ نٿو چاهيان. مائوءَ جي عزم همت واقعي هئي، پر اها چنگيز خان ۽ تيمور لنگ ۾ به هئي. هُن جو ”ڳاڙهو ڪتاب“ عقل جو ڪهڙو ذخيرو آهي، ان تي اطالوي ناول نويس البرٽو موريا جو ”ڳاڙهي ڪتاب“ تي لکيل طنزيه ڪتاب مطالعي جي قابل آهي. مان فقط اوريانا فلاچيءَ کي چين جي موجوده حڪمران ڊينگ زيائو پنگ جي ڏنل انٽرويو جو ترجمو هتي ڏيان ٿو، جو منهنجي نظر ۾ سنڌي پڙهندڙن جي معلومات لاءِ ضروري آهي. ڊينگ زيائو پنگ بيجنگ ۾ جمهوريت پسند عوام جي قتل عام ۽ چين تي آمريت مسلط ڪرڻ، تبت جي ثقافتي تباهيءَ، آمريڪا اڳيان ڪسه ليسيءَ ۽ فئنگ لزيءَ جهڙن دانشورن جي فرار لاءِ ذميورا آهي.
ٿورا سال اڳ ڪلفٽن تي جمالستان ڪتاب گھر لڳ چيني ڪتابن جي نمائش ٿي هئي. ٻين ڪيترن ئي ڪتابن سان گڏ مون ڊينگ پيائو چنگ جا ”چونڊ ڪتاب“ نالي هڪ ڪتاب به ورتو. اهي ڪتاب پڙهي مون کي حيرت آئي ته هاڻوڪو چين ان چين کان ڪيترو مختلف ٿي ويو آهي، جو اسان اڳيان اسان جا دانشور پيش ڪري چُڪا آهن. اهي سڀ ڪتاب گھڻو ڪري ”فارين لئنگويجز پريس بيجنگ“ جا چين ۾ڇپايل آهن. ڊينگ جو ”چونڊ ڪتاب“ پڙهندي مون اوريانا فلاچيءَ جو ڊينگ کان ورتل انٽرويو به ان ڪتاب ۾ پڙهيو هو، جو جولاءِ 1983ع ۾ بيجنگ ۾ ڇپيو هو. مون اڳ به اوريانا فلاچيءَ جا ڀٽي (ذوالفقار علي) ۽ ٻين کان ورتل انٽرويو پڙهيا ها ۽ هن جو پنهنجي محبوب تي (جو پنهنجي دؤر جو عظيم شاعر به هو) سوانح حيات وانگر لکيل ناول “The man” به پڙهيو هو. ٻئي ڪتاب مون کي ڏاڍا وڻيا ها.
ڊينگ کان ورتل انٽرويو کانپوءِ جو تاءِ نان مين اسڪوائر ۾ جمهوريت پسند طبقي جو ڪوس ٿيو ۽ فئنگ لزي وغيره دانشورن تي ڪاروائي ڪئي وئي، ان جا دها مون تي اڳ ئي پوندا ها ۽ اهڙو ذڪر مان پنهنجي ڪتاب ”ڪراچيءَ جا ڏينهن ۽ راتيون ۾ ڪري چڪو آهيان. هيٺيون انٽرويو جو صفحي 326 تي چپيل آهي، مائو ازم ۽ ان جي آندل جڙتو انقلاب جي عڪاسي ڪري ٿو، ان ڪري ڏئي رهيو آهيان ته جيئن سنڌ جو نئون نسل، انهيءَ ڪَل مان نڪري اچي، جنهن ۾ ان کي انڌيءَ گھوڙيءَ وانگر ڌڪيو ويو آهي ۽ پنهنجي نيتاري لاءِ ٻيهر سوچي.