شخصيتون ۽ خاڪا

ھيرا تہ ڏسو

شيخ اياز ھڪ عظيم شاعر آھي، ساڳي وقت سندس نثر پڻ بي مثال آھي. ھن ڪتاب ۾ دنيا جي مختلف شخصيتن تي لکيل انڊلٺي رنگن نما نوٽس سھيڙي ”هيرا تہ ڏسو“ جي ڪتابي روپ ۾ پيش ڪيا ويا آھن.  شيخ اياز جي مطالعي جي رنگيني جا سڀئي رنگ اڄ جي نئين توڙي پراڻي ليکاري لاءِ نئين مطالعاتي سفر جو رستو کوليندا. ڇو تہ بقول شيخ اياز جي تہ ”ڪتين ڪر موڙيا جڏهن جي مھاڳ ۾ ۽ شاعريءَ ۾ ڪيترن ئي اهڙين شخصيتن، تحريڪن تاريخي واقعن ۽ جاين ڏانهن اشارو ڪيو ويو آهي جن سان سنڌ جو نئون نسل واقف نہ آهي. ممڪن آهي تہ پوري ننڍي کنڊ جو نئون نسل واقف نہ هجي. ان ڪري مان ڪتاب جي آخر ۾ انھن نالن وغيره تي نوٽ ڏيڻ ٿو چاهيان.“

  • 4.5/5.0
  • 29
  • 4
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • شيخ اياز
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book ھيرا تہ ڏسو

ٽالسٽاءِ

ٽالسٽاءِ
(1828ع کان 1910ع تائين)

روس جو مشهور ليکڪ ۽ مذهبي مفڪر هيو. 1828ع ۾ روس جي اميراڻي زميندار طبقي ۾ پيدا ٿيو هو ۽ 1852ع ۾ فوج ۾ شامل ٿيو هو. 1855ع ۾ سبئسٽپول جي گھيراءَ ۾ حصو ورتائين، جنهن جو هن ٽن خطن ۾ سبئسٽپول ۾ ذڪر ڪيو آهي. هُن پهريان چار سال سينٽ پيٽرسبرگ ۽ ماسڪو ۾ سماجي زندگيءَ ۾ حصو ورتو، جتي هن جا 3 ڪتاب ”ننڍپڻ“، ”ڇوڪرپڻو“ ۽ ”ڦوهه جواني“ شايع ٿيا. ”ٻه گھوڙي سوار“1956ع ۾ ۽ ”ٽي موت“ 1859ع ۾ شايع ٿيا ۽ هن جي شهرت هڪ نهايت ذهين ڪهاڻي نويس جي حيثيت سان ڌاڪو ڄمايو. 1892ع ۾ هن شادي ڪئي ۽ پنهنجي زمين سنڀالي. ان کان پوءِ هن زندگي نهايت ڪاميابيءَ، روشن خياليءَ ۽ آزادگيءَ سان گذاري، ساڳي وقت هن پنهنجا ٻه شاهڪار ناول ”امن ۽ جنگ“ (War & Peace) (1863-1872ع تائين)، ”ائنا ڪارينينا“ (Anna Karenina) (1875 – 1876ع تائين) شايع ڪرايا. پهرين ڪتاب ۾ روس تي نيپولين جي حملي جي باري ۾ تفصيلي ذڪر ڪيو ويو آهي ۽ ان ۾ زندگي جون گوناگون تصويرون ڪڍيون ويون آهن، جن ۾ شهري ۽ ديهاتي زندگي، امير، هاري، سپاهي، سفير ۽ درٻاري اچي وڃن ٿا. هن جي ڪردارن جي صحيح بي عيب ڪردار نگاري، شهر، ڳوٺ ۽ جنگ جي ميدان جي نهايت پيچيدي پس منظر ۾ آهي ۽ هن جو ناول ائنا ڪاريننا يورپ جو بهترين ناول تسليم ڪيو ويو آهي. جو 1860ع جي پس منظر ۾ لکيو ويو آهي ۽ هيروئن جي الميه تقدير ڏيکاري ٿو، جا هڪ شادي شده عورت هئي ۽ پنهنجي نهايت لائق مڙس کي ڇڏيو هيائين. ان ۾ ۽ پنهنجين ٻين تحريرن ۾ ٽالسٽاءِ ڳوٺاڻيءَ ۽ فطرتيءَ زندگيءَ جي شهري سماج تي برتري ڏيکاري آهي، جنهن ۾ انسان ۾ پيار جي جذبي کي سطحي بنائڻ ۽ ناس ڪرڻ جي سگهه هئي. انهن ٻن ناولن کان پوءِ ٽالسٽاءِ هڪ روحاني بحران مان گذريو، جنهن ۾ هن دنيا ۽ ان جي هر سرو سامان ۽ مال متاع کي ڇڏي ۽ پنهنجي تخليقي ڪم کي به مسترد ڪري 1881ع ۾ پنهنجو ڪتاب ”منهنجي باس“ لکيو. هن پنهنجي زندگيءَ جي معنى کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪئي. جنهن جي باري ۾ هن 1885ع ۾ ”اِون الچ جو موت“ ۽ ”ڪروٽزرسونيٽا“ ۽ ڪيتريون ٻيون ڪهاڻيون لکيون، هن پنهنجو مئني فيسٽو ”آرٽ ڇا آهي“ 1898ع ۾ لکيو.
پڙهندڙن کي انهيءَ ڳالهه تي حيرت ايندي ته جڏهن مان ٽيون درجو انگريزي پڙهندو هس، تڏهن ٽالسٽاءِ جون ڪهاڻيون سنڌي ۾ ترجمو ٿيل، منهنجو درسي ڪتاب هيون ۽ آخري ذڪر ڪيل ڪتاب ”ڪروٽرز سونيٽا“ مون ويهن ورهين جي عمر ۾ پڙهيو هو ۽ ان ۾ ٽالسٽاءِ جي اسلوب ۽ گفتگوءَ جي طرزِ تحرير کان ڏاڍو متاثر ٿيو هوس. ٽالسٽاءِ ڪيترائي ننڍا شهپارا به لکيا، جنهن ۾ هو انهيءَ نتيجي تي پهتو ته انسان جي نجات انسانذات جي خدمت ۾ آهي. هن جو پويون نامڪمل ناول ”نئون جنم“ هڪ خوبصورت شاعراڻي طرز ۾ لکيل آهي، جو ڪورٽ ۾ هڪ مقدمي جي باري ۾ آهي ۽ مون کي بار بار عدالت ۾ ڪيس هلائيندي ياد ايندو هو ته جوابدار ڇا ٿو چوي. ۽ جج ڇا ٿو سمجهي ۽ سچ ۽ ڪوڙ ۾ ڪيڏو تضاد آهي ۽ وڪيل انهيءَ خيال ۾ آهن ته هو ڪوڙ کي سچ ۽ سچ کي ڪوڙ ڪري ڪيئن پيش ڪن. مون ٽالسٽاءِ جا گھڻي ڀاڱي سڀ ڪتاب پڙهيا آهن، جن مان هڪ سنڌي ادبي بورڊ به ڇپايو آهي ۽ جنهن جو غالباً عنوان ”نيٺ ڇا ڪجي“ آهي، جو شايد جناب نورالدين سرڪيءَ ۽ ان جي رفيقه حيات ترجمو ڪيو آهي.
ٽالسٽاءِ جون لکڻيون اهنسا تي ٻڌل هيون ۽ هو پنهنجي ذاتي نجات، پاڻ تي تڪيو ۽ ٻين جي پيار ۾ سمجھندو هو ۽ هن جا نه رڳو روس پر ساري دنيا ۾ ڪيئي پوئلڳ پيدا ٿيا، جن مان وڏي ۾ وڏو مهاتما گانڌي هيو جو پنهنجي جاءِ تي ايترو ئي عظيم انسان هو، جيتيرو ٽالسٽاءِ. اڃا به هن جي سياسي ڪردار کي ڏسي ائين چئي سگھجي ٿو ته مهاتما گانڌي، ٽالسٽاءِ کان به وڏو ماڻهو آهي. ٽالسٽاءِ جهڙو اديب هن وقت تائين دنيا پيدا نه ڪيو آهي ۽ مان ڀانيان ٿو ته ”امن ۽ جنگ“ سندس وڏو شاهڪار آهي، جيڪو ستن ڏينهن ۽ راتين ۾ صبح جو چئين وڳي تائين جاڳي مون پڙهيو هو ۽ جنهن جا گھڻا ڪردار مون کي اڄ ڏينهن تائين ياد آهن. هو 20 صديءَ ۾ اهنسا جي تحريڪ جو باني هو، جيتوڻيڪ هن ۾ فرينچ مفڪر پروڌان جي ڪجھه انارڪزم جا به خيال ملن ٿا.
مون کي هڪ عجيب ڳالهه ياد اچي رهي آهي ته سندري اتمچنداڻي 1964ع ۾ سکر ۾ منهنجي گھر رهيل هئي ۽ منهنجي مصروف زندگي ۽ زرينه جي گھرو ڪم ڪار ۾ مصروفيت ڏٺي هيائين. هن مون کي بمبئيءَ کان هڪ ڪتاب ”ٽالسٽاءِ جي زال“ تحفي طور موڪليو هو، جنهن ۾ تفصيل سان ڏيکاريل آهي ته هڪ جينيس جي زال کي هن سان گذارڻ لاءِ ڪيڏي صبر کان ڪم وٺڻو ٿو پوي.