ڊارون
(1809ع کان 1882ع تائين)
انگريز فطرت پسند (Naturalist) سائنسدان هيو. هن جي تعليم ڪيمبرج يونيورسٽيءَ ۾ ٿي ۽ هن طبعي دنيا جي تاريخي ارتقا جو نظريو ڏنو. هن همعصر علم حيات ۽ زمين جي ڪاشت جي طريقن کي عام ڪيو ۽ ان تحقيقي مواد سان ان ۾ ڪافي واڌ ڪئي، جو، هن دنيا جو 1831ع کان 1836ع تائين سفر ڪري هٿ ڪيو هو ۽ فطرت جي لازمي ارتقا جي نتيجي تي رسيو هو. هن جو مشهور ڪتاب (The Origin of species by means of natural selection) 1859ع ۾ ڇپيو، جنهن ۾ هن پنهنجو ”ارتقا جو نظريو“ ڏنو. 1868ع ۾ ڊارون گھرو جانورن ۽ ٻوٽن جي اصل نسل (Origin) جي هٿراڌو چناءُ (Artificial Selection) ذريعي سمجھاڻي ڏني ۽ ان تي The Variation of animals & plants under domestication نالي ڪتاب لکيو. هڪ ٻيو ڪتاب به لکيائين؛ The Descent of Man & Selection & relation to sex جو 1873ع ۾ ڇپيو. هن انسان جي جانور مان ارتقا جي سائنسي وضاحت ڪئي. مون ڪٿي پڙهيو هو ته جي هو پنهنجي ڪتاب جو نالو Descent of Man نه رکي ها ۽ Ascent of Man رکي ها ته نه دنيا ۾ ايترو وڳوڙ پيدا ٿئي ها ۽ نه هن جي حياتياتي نظرئي کي مارڪس جي اشتراڪي نظرئي سان ملايو وڃي ها. هن جي ڇپايل ڪتابن حياتيات جي اڀرندڙ سائنس ۾ ڪافي واڌارو ڪيو ۽ تصوريت، دينيات، مابعد الطبعيات وغيره کي ڪافي ڌڪ ڏنو. مارڪس ۽ اينجلس چواڻيءَ، جدليات ۽ ماديت جي اوسر ڪئي، جا ڳالهه منهنجي نظر ۾ صحيح نه آهي.