شوپنهار
آرٿر شوپنهار جرمنيءَ ۾ 1788ع ۾ ڄائو ۽ 1860ع ۾ مري ويو. هن جا ڪيترائي ڪتاب لکيل آهن، جن ۾ مشهور ترين “The World as will and idea” (دنيا ارادي ۽ تخيل جي حيثيت ۾) آهي. شوپنهار جي فلسفي جو ڪافي تفصيلي ذڪر مون هن ڪتاب ۾ ڪيو آهي. هو پنهنجي ڪمري ۾ زندگي توڙي موت کي ۽ ڪرست کي اوچي پهاڙ جي صورت ۾ ڏسي رهيو هو ۽ هن تي سوچي رهيو هو. هن پنهنجي اوائلي زندگيءَ م ريفل جي مڊونائن (بيبي مريم جي تصويرن) کي ڊريسڊن (جرمنيءَ جي شهر) جي آرٽ گئلرين ۾ ڪلاڪن جا ڪلاڪ چِتائي ڏٺو هو. ڪنواريءَ مريم جي جدا جدا چهرن ۾ ڇا لکيل هو، جيئن ريفل جهڙي عظيم مصور انهن کي ڏٺو هو؟ آرٽ فقط هڪ ئي ڇوٽڪارو آهي. هن اکٽ، اٽٽڻيءَ وهڪ مان آرٽ اها نج ڪلپنا آهي جا سمئه ۽ اؤڪاش (زمان ۽ مڪان) جي اجھور کان ٻاهر آهي. صبح سان هن جي مڪان جي مالڪياڻي در کولي اندر آئي ۽ هن کي چيائين ته اوهان اڃا تائين وهنتا نه آهيو، پوءِ هن ڪافيءَ جي ڪٽلي هن جي ڀرسان رکي، پر شوپنهار جو من ڪمري کان ڏاڍو دور هو. آرٽ؟ آرٽ جي ڇا معنى آهي؟ اهو ڪنهن به فرد جو پنهنجيءَ شخصيت جو ترڪ آهي، هر ڪاريگر ۽ عملاتي خواهش کان علحدگي، هڪ سا ڪرامينٽ جو ڪنهن خود غرضيءَ بنا خيال ۽ ان تي مؤدب غور! عام ماڻهو پنهنجو ڌيان ان ڳالهه ڏانهن ڏئي ٿو، جا هن جي انفرادي ارادي (Will) سان واسطو رکي ٿي، پر هڪ آرٽسٽ پنهنجي جيءَ چانئٺ کان پير ٻاهر ڪڍي ٿو ۽ حقيقت کي ائين ڏسڻ چاهي ٿو جيئن اها آهي ۽ پوءِ هن کي ائين محسوس ٿئي ٿو ته حقيقت کي ڪوئي مقصد نه آهي. اها ته ڪوئي خيال آهي. جيئن سچل سرمست چيو آهي:
”مئن تو ڪوئي خيال هان ملسان نال خيال دي“
هن دنيا جي اها سمجھاڻي ڏيڻ سکي آهي، جنهن جا اصطلاح ۽ لفظ هن جي خسيس خواهشن سان واسطو نه ٿا رکن. هن پنهنجي ارادي کي ذهن جي پاڪيزه، بنا ڪنهن رنڊ روڪ جي ڏاهپ هيٺ آندو آهي. هو پاڻ کان مٿي اڀريو آهي ۽ سياڻپ جي ڏيساندر ڏانهن ڏٺو اٿائين، اِڇا جي پهاڙي مُر کان پري، شانتيءَ جي نظر – گھيري تائين، زندگي، محنت، موت، پُنر جنم.
”ڊاڪٽر شوپنهار!“ مڪان جي مالڪياڻي هن کي سڏيو، پر شو پنهار ڪوبه جواب نه ڏنو ۽ هو گذاري چڪو هو.