ڪازان زاڪس نڪوس
(1883ع کان 1957ع تائين)
هو يوناني شاعر ۽ ناول نويس هيو. مان ڀانيان ٿو ته دنيا جي ناول نگارن مان انهيءَ جو اثر مون تي سڀ کان گھڻو ٿيو آهي ۽ مون گھڻي ڀاڱي هن جا سمورا ڪتاب پڙهيا آهن. هو ڪريٽ ۾ ڄايو هو ۽ ان جي آزاديءَ جي باري ۾ بار بار لکيو اٿائين. جيئن مون سنڌ جي باري ۾ لکيو آهي. هن جا ڪتاب ڏاڍيون ڳوڙهيون ڳالهيون، مسلسل ترقي پذير دانشوريءَ جو اثر ڏيکارين ٿيون. (هن ۾ برگسان، نٽشي، لينن ۽ ٻُڌ اچي وڃن ٿا)
هن پنهنجي تخليقات کي هڪ مابعد الطبيعاتي ڪارنامو سمجھيو هو. هن جو عجيب و غريب رزميه نظم ”آڊيسي“ جنهن جو نالو هن هومر جي ڪتاب تان ورتو آهي. هڪ دليريءَ ۽ ڪفر واريءَ آزاديءَ جو اظهار ڪري ٿو. بهرحال هو پنهنجي ناولن ۾ ”عظيم زوربا“، ”ڪرست جي آخري خواهش“ ۽ آتم ڪهاڻيءَ ”گريڪو کي رپورٽ“ سبب سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي ۽ انهن ۾ هن پنهنجون اخلاقي ۽ مابعد الطبيعاتي مصروفيتون هڪ نهايت سهڻي ادبي انداز ۾ پيش ڪيون آهن. ڪازان زاڪس هڪ تمام وڏو يوناني اديب ۽ شاعر هو ۽ اڪثر نقاد اهو تسليم ڪري چڪا آهن ته هو ويهين صديءَ جي ٽن چئن عظيم ترين اديبن مان هڪ هو. هو 18 فيبروري 1883ع تي ڪريٽ ۾ ڄائو هو. هو منهنجو روحاني ڀاءُ هو ۽ مون ڪٿي لکيو آهي ته اسان جي ادب ۾ فرق نه پوي ها جي هو سنڌ ۾ ڄمي ها ۽ يا مان ڪريٽ ۾ ڄمان ها. جڏهن مان يونيسيڪو ڪانفرنس ۾ استنبول وڃي رهيو هوس ۽ جهاز سائپرس مٿان اڏامي رهيو هو، جو ڪازان زاڪس جي ادبي تخليق جو مرڪز هو ته هڪ ڀيرو ته دل ۾ آيو ته جهاز مان جيڪر ڪنهن پئراشوٽ ۾ سائپرس تي لهان، ڇو ته اهو به منهنجو ائين ئي وطن آهي، جيئن سنڌ آهي.
اٿينس جي يونيورسٽيءَ ۾ تعليم مڪمل ڪري هو پئرس ويو، جتي هينري برگسان جي Elan Vital جي فلسفي کان متاثر ٿيو، جنهن کي علامه اقبال خودي چيو آهي؛ اهو فلسفو جنهن کي نٽشي جي انساني ارادي جي عظيم قوت واري تخيل تقويت پهچائي، ان کان پوءِ هن جي خيالن تي ڇانيو رهيو. هن محسوس ڪيو ته زندگي ائين گذارجي جو جسم کي روح ۾ تبديل ڪيو وڃي ۽ ان لاءِ هن پنهنجا ڪيئي تارڻ هار چونڊيا، ٻُڌلينن، ڊانٽي، يولي سس، مسيح، جي هن کي ڀَوَ ساگر مان پار اُڪارن. هن کي اها پڪ نه هئي ته هن جو مقصد جڳ کان هڪ يوگيءَ وانگر پاسيرو ٿي وڃڻ سان پورو ٿي ٿيو يا سياسي عمل سان. هن ٻئي طريقا آزمايا ۽ ان ڳالهه هن ۾ تجربي جي غير معمولي گوناگوني ۽ رنگارنگي پيدا ڪئي. يونان جي طوفاني سياسي فضا هُن کي عملي زندگيءَ ۾ پنهنجي تجربي جي اظهار جا ڪيئي موقعا ڏنا. 1945ع ۾ ڪيترن ئي عهدن کان پوءِ، هن کي يونان جو پورٽ فوليو کان سواءِ منسٽر مقرر ڪيو ويو. هُن سوويت يونين، اسپين، فرانس، چين، جپان، ويانا، برلن، انگلنڊ جا سفر به ڪيا ۽ اتي ڪافي وقت رهيو. اهو سڄو تجربو هن جي آرٽ لاءِ خام مواد هو. هن ڪيئي ڪتاب لکيا. شاعريءَ ۾ ”آڊيسي“ ناولن ۾ ”مسيح جي پوئين آزمائش“، ”عظيم زوربا“ ۽ ٻيا ڪيترائي ناول ۽ سفرناما ۽ آتم ڪهاڻيون، مون هن جا سڀ ڪتاب پڙهيا آهن. 1953ع ۾ هن جا ڪتاب ڪيترين ٻولين ۾ ترجمو ٿيا ۽ هو نوبل پرائيز جو اميدوار ٿيو. پر هن جي يونان سان اجنبيت وڌندي رهي. 1930ع ۾ هن جي هموطنن هن تي مقدمي هلائڻ جو دڙڪو ڏنو. 1953ع ۾ چرچ هن کي جلاوطن ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. هن فقط چيو، ”اي خدا مان تنهنجي عدالت ۾ اپيل ڪيان ٿو.“ هو 26 آڪٽوبر 1957ع تي جرمنيءَ ۾ مري ويو.