امير خسرو
(1253 کان 1325ع تائين)
ننڍي کنڊ جو پارسيءَ جو عظيم شاعر هو جو اتر پرديش ۾ پيدا ٿيو. هن جو پيءُ سيف الدين محمود، سلطان التمش جي زماني ۾ فوجي ملازم هيو. جڏهن خسروءَ جي عمر اٺ سال هئي تڏهن هن جي پيءُ جو انتقال ٿي ويو ۽ هو ناني جي نگهداشت ۾ اچي ويو. جڏهن هن جو نانو گذاري ويو تڏهن هن سلطان بلبن جي ڀاڻيجي وٽ ملازمت ڪئي ۽ انهيءَ سان گڏ ملتان هليو ويو. 1284ع شهزادي محمد سان گڏ مغلن خلاف جنگ ۾ شريڪ ٿيو. شهزادو محمد ماريو ويو ۽ خسرو قيد ڪيو ويو. ڪجھه وقت کان پوءِ آزاد ٿي دهليءَ پهتو. 1227ع ۾ سلطان ڪيقباد هن کي پيءُ وٽ بنگال وٺي ويو. واپسيءَ تي هن اوڌَ جي حاڪم خاتم خان وٽ ٻه سال گذاريا. ان کان پوءِ خاتم خان کان اجازت وٺي دهليءَ آيو ۽ ڪيقباد جي سرپرستيءَ ۾ رهڻ لڳو. سلطان جلال الدين خلجيءَ جي دؤر ۾ (1290ع کان 1295ع تائين) خسروءَ کي خلعت ۽ امارت عطا ٿي ۽ هن جو ساليانو وظيفو 1200 ٽڪا مقرر ٿيو. جلال الدين خلجيءَ جي قتل کانپوءِ سلطان علاؤالدين خلجيءَ، خسروءَ جو وظيفو برقرار رکيو. سلطان قطب الدين (1316ع کان 1320ع تائين) ۽ سلطان غياث الدين تغلق (1320ع 1335ع تائين) جي دؤر ۾ امير خسرو بادشاهن جي ويجھو ۽ سرپرستيءَ هيٺ رهيو. پوئين عمر ۾ هو نظام الدين اولياءَ جو مريد ٿيو. سلطان محمد بن تغلق جي تخت نشينيءَ کان پوءِ امير خسرو گذاري ويو ۽ حضرت نظام الدين اولياءَ جي پيرانديءَ وٽ دفن ڪيو ويو.
هو ڪيترن ئي ڪتابن جو مصنف هيو، جنهن ۾ غزلن جا 5 وڏا ڪتاب هيا جي پاڪستان ۾ چئن جلدن ۾ ڇپجي چڪا آهن. ان کان سواءِ اردوءَ ۾ هن جو مشهور ڪتاب ”الفضل الفوائد“ (جنهن ۾ حضرت نظام الدين جي باري ۾ ملفوظات آهن) اهو به ڇپجي چڪو آهي. هو اردوءَ جو پهريون شاعر هيو، جنهن جي اڃا تائين پنهنجي زبان تي مهر آهي. هن جا دوها، ڪَهه مڪرنيون، ڳُجھارتون جي هندستاني زبان ۾ آهن نهايت مشهور آهن. مون خود هن وانگر ڪجھه ڳجهارتون لکيون آهن. هو عظيم شاعر سان گڏ هڪ موسيقيءَ جو به وڏو ماهر هيو ۽ هن جا ڪيئي راڳ ۽ راڳڻيون آهن. سِتار جو موجد به هن کي ئي سمجھيو ويندو آهي. موسيقيءَ ۾ خيال جو به هو باني هيو. مان هن جي شخصيت کان ڪافي متاثر رهيو آهيان . پاڪستاني ادب سبط – حسن ۽ سعيده گزدر ڪڍندا هيا. ان جي امير خسرو نمبر ۾ سبطِ – حسن ۽ خسروءَ تي فقط منهنجا اردوءَ ۾ شعر شامل ڪيا ها، ڇو ته هُن جي نظر ۾ اردو شاعر خسروءَ ۽ روحِ عصر ۾ مطابقت پيدا ڪري نه سگھيا ها ۽ هن تي فقط قصيدا لکي رهيا هيا.
منهنجي خيال ۾ امير خسرو مشرق ۾ ائين هر هنر و گھڻ ڪنڊو جينيس هيو جيئن ليونارڊو ڊاونچي مغرب ۾ هيو.