ڪافڪا
(1883ع کان 1924ع تائين)
آسٽرو – جرمن، ناول نويس ۽ ڪهاڻيڪار جو پراگ جي هڪ سرمائيدار يهوديءَ جو پٽ هيو. ڪجھه وقت ادب ۽ طب جو مطالعو ڪري، هن قانون ڏانهن رخ رکيو، جنهن هن جي خانگي زندگيءَ ۾ ڪافي واندو وقت ڇڏيو، جنهن ۾ هو ادب تخليق ڪري سگھيو، (قانون ته منهنجو به پيشو هو، پر مون کي واندو وقت ڪونه هو ۽ راتين جون راتيون جاڳي، مون ادب جو پيڇو ڪيو.) هن پراگ جي جامعه ۾ قانون ۾ ڊاڪٽوريٽ ڪئي، پر ان کان پوءِ هو هڪ نيم سرڪاري انشوئرنس ڪمپنيءَ ۾ ڪلرڪ ٿيو. پوئين ڏينهن هن کي اهڙي پورهئي مان گذارو هڪ نه سهڻ جهڙو ٻوجھه لڳو ۽ هو ان مان جند ڇڏائي، برلن جي ٻهراڙيءَ ۾ رهڻ لڳو ۽ ساهيته جي رچنا ۾ جُنبي ويو. 1914ع ۾ هن جو مڱڻو ٿيو، پر اهو ٽوڙي ڇڏيائين ڇو جو هو شاديءَ کي منهن ڏئي نه ٿي سگھيو. هن جا ناڪامياب معاشقا، هن جا پنهنجي پيءُ سان تعلقات، جنهن پاڻ کي ٺاهيو هو ۽ جنهن کي پنهنجي پٽ جي ادبي تخيلق جي پرواهه نه هئي، هن جي متزلزل نه ٿيندڙ دانشورانه ديانتداري، هن کي هڪ نفسياتي مريض بڻائي ڊاهي وڌو. هن کي سلهه به ٿي پئي هئي. هو ڪجھه وقت سئني ٽوريم (صحت گاهه) ۾ به هئو. 1918ع ۾ جنگ جي خاتمي کان پوءِ ڏڪار ۽ بک هئي، جنهن هن جي حالت ويتر خراب ڪري ڇڏي ۽ هو 1924ع ۾ مري ويو. جيتوڻيڪ هو زيڪ (Czech) هو، ڪافڪا پنهنجا ڪتاب جرمن ٻوليءَ ۾ لکيا آهن، انهن مان ست هن جي زندگيءَ ۾ شايع ٿيا. ”مقدمو“ هن جي موت کان پوءِ 1925ع ۾، ”ڪوٽ“ 1926ع ۾ ”آمريڪا“ 1927ع ۾ ۽ ”چين جي لنبي ديوار“ 1927ع ۾ شايع ٿيو.
هن جا ڪتاب خانگي ڏند ڪٿا جي دنيا تخليق ڪن ٿا، جنهن جو منطق خواب جهڙو آهي ۽ واقعا گنڀيرتا سان لکيا ويا آهن. ۽ جن ۾ مزاح ڊول بلاڙو، کل جهڙو ۽ ڌڙ ريڍو، سسي ٻاڪري، وانگر آهي. هن 1919ع ۾ ”پيءُ ڏانهن خط“ ڇپايا، جن ۾ پنهنجي پيءُ جي تسلط کان آزادي جي اجائي ڪوشش ڏيکاريل آهي ۽ انهيءَ ۾ هن گناهه جي موضوع ۽ خود تشڪيڪ جو محاصرو ڏيکاريو آهي. هن جي تحرير ۾ هڪ بنيادي مابعد الطبيعاتي خوف آهي. بي يقيني آهي ۽ علحدگي آهي. زندگي هن جي اهم ڪردار کي فقط برائي جي وچ ۾ چونڊجي وٿي ڏئي ٿي ۽ پنهنجي لاءِ واجبي سبب ۽ حيثيت گُھر ڪري ٿي ۽ معنى لاءِ هڪ اکٽ تلاش کي اڀاري ٿي، جنهن لاءِ پڙهندڙ کي چڱيءَ طرح سمجھڻ ۾ تڪليف ٿئي ٿي. هن جي ڪهاڻي ”فتوى“ (1912ع ۾) ۾ هڪڙو پٽ پنهنجي موت جي سزا ڪاٽي ٿو، سز ا جا هن جي پيءُ هن کي ڏني آهي ۽ اها ڪهاڻي سماجڪ سوڀ جي ڪيتري نه ڍانڍي آهي ۽ ڀان ڀان ٿي ڪري ۽ ان جي شروعات ئي سنسني سان آهي. 1915ع ۾ هن ”ڪايا پلٽ“ (The metamorphosis) ڪهاڻي ٽن حصن ۾ لکي، جنهن کي بي پناهه منطق آهي ۽ جنهن جو اثر هيرو جي پوري خاندان تي پوي ٿو، جيڪو هڪ انوکيءَ ڪايا پلٽ ڪري هڪ ڏاڍو وڏو جيت بڻجي وڃي ٿو ان ۾ ڪافڪا هن جو ۽ هن جي خاندان جو ردِ عمل ڏيکاري ٿو. پهرين هو ڏهڪايل آهي، پوءِ ڀلو آهي، بُرو آهي، ڪاوڙيل آهي، ڌڪاريندڙ آهي ۽ انت ۾ بي پرواهه آهي. اها هڪ ڳري گھر ۾ ڀوت پريت جي واسي جهڙي تمثيل آهي، دهڪائيندڙ درشٽانت آهي.
ڪافڪا جا 3 ناول، جيڪي سڀ اڌ ۾ رهجي ويا، هن جي موت بعد شايع ٿيا، جنهن ۾ سڀ کان اهم ”مقدمو“ آهي جو 1925ع ۾ چپيو. ان ۾ هيرو جي گرفتاري ۽ هُن تي ڪارروائي، جنهن جي سمجھاڻي ڏئي نٿي سگھجي. ڪنهن غئبيءَ اختياريءَ جي تصوير پيش ڪري ٿي ۽ هڪ فرد جي وجود جي قصور کان انڪار جي هڪ آڳو پيڇو نه ڳڻيندڙ ڪوشش آهي. 1926ع ۾ ”ڪوٽ“ (The Castle) ناول ڇپيو، جيڪو پنهنجي وجود جي وڌيڪ تلاش لاءِ عذر آهي ۽ ڪنهن فرضيءَ اعلى اختياري جي اسرار ۾ پيهڻ جي امٽ کوج آهي، جو ذري گھٽ اپهچ آهي ۽ افسر شاهيءَ جي مشين جي مونجھاري ۾ ڦاٿل ۽ گنڊ گوڙ آهي. ”ڪوٽ“ ۾ انهيءَ دنيا جي اپٽار آهي، جتي هڪ ڄڻو، هر جاءِ حاضر، جھانسي باز ۽ گمنام قوتن خلاف جدوجهد ڪري ٿو، جي هن جي هر قدم کي طئي ڪن ٿيون ۽ ان جي مخالفت به ڪن ٿيون.