مھاڳ: عوامي، قومي ۽ انقلابي شاعر
سو، شعر ۽ نثر جون مختلف صنفون، ڪالم ۽ ايڊيٽوريل لکڻ جو تجربو ٿي ويو اٿس. پر جيڪا شئي لکڻ کيس مُور نہ آئي، سا آهي ڪنهن ڪتاب تي ٻہ اکر لکڻ. مهاڳ يا ٻہ اکر يا تعارف لکيا تہ بيشڪ اٿس، پر ڳيتون ڏيئي، لنوائيندي، گسائيندي، زوربار سان، جڏهن لکڻو بہ پيو اٿس تہ ڪنهن يار کي ڇِھه_اٺ مهينا تہ ڪنهن کي سال - ٻہ سال ليکا ڏيڻ کان پوءِ. هڪڙي شاعر دوست کي تہ ڀريا اوڻيھه سال انتظار ۾ گذري ويا ! هونئن ڪتاب ڇپائڻ ۾ تہ هن پاڻ بہ دير ڪئي، پر رڪاڊ هن فقير بہ ٽوڙي ڏيکاريو. وري مهاڳ وغيره لکڻ جو ڏانءُ بہ ڪو فقير وٽ اهڙو اڍنگو آهي جو اڪثر يارن، ڪٽ شٽ ڪري، رڳو اُهي ٽڪرا شايع ڪيا، جيڪي سندن شان وٽان هئا.
هاڻي جڏهن سرويچ سجاوليءَ جي ڪتاب ”ٻئي ڪنڌيون مهراڻ جون“ جو مواد سندس فرزند ارجمند سورج سجاوليءَ پاڻمرادو ڏياري موڪليو آهي، تڏهن فقير ويچار ۾ وٺجي ويو آهي تہ معاملو ڪيئن بنائجي. اول تہ سرويچ سان ويجها واسطا، ٻيو تہ هو پاڻ هن جهان ۽ نہ رهيو آهي ۽ سڀ کان وڏي ڳالھ تہ هو ايڏو قدآور شاعر آهي، جو سندس مڪمل اڀياس بنا ڪجھه لکڻ سخت بي انصافي ليکبي. وري ڪتاب جي مهورت ۾ ڪي ڏينهن وڃي رهيا آهن.
انهيءَ ويچار ۾ فقير جڏهن ڪتاب جي مواد جا صفحا تڪڙا تڪڙا ورائڻ شروع ڪيا تہ مسئلو هڪ منٽ اندر حل ٿي ويو ۽ اِهو مسئلو خود سرويچ ئي حل ڪيو. هن تہ پنهنجيءَ شاعريءَ ۽ شخصيت جو خود ئي اهڙو ڀرپور تعارف لکي ڇڏيو آهي، جنهن جهڙو ٻيو لکي نٿو سگهي.
سرويچ جي انهيءَ پاڻ _سڃاڻپ وارين منظوم سٽن کان وڌيڪ ڪا هڪ سٽ بہ لکڻ لاءِ فقير پاڻ کي عاجز ٿو سمجهي. سرويچ پنهنجيءَ جي بنياد تي سچ پڇ تہ اُهو ئي آهي. جيڪو هن پنهنجي لاءِ ڄاتو آهي. ڪوبہ شخص ڄاڻي ٻجهي پنھنجو ڪنڌ اڏيءَ تي نٿو رکي سحي، جيستائين سندس اندر ۾ ڪنهن آدرش جي اُڇل نہ هجي. سرويچ جي شخصيت ۽ ڪردار جيترو سندس شاعريءَ مان بَکن ٿا، اوترو ڪن ورلي شاعرن جي شاعريءَ ۾ نظر ايندو.
محمد خان مجيدي، ابراهيم منشي ۽ سرويچ سجاولي پنهنجي ٻوليءَ ۽ انداز ۾ بنھه نرالا آهن. اهڙيءَ ٽِمورتيءَ جهڙو مثال سنڌي شاعرن ۾ ڪٿي بہ ڪونھي. لاڙ پَٽ کي جيئن مولانا حاجي احمد ملاح ڪيل قرآن شريف جي مڪمل ۽ منظوم ترجمي جو شرف حاصل آهي. تيئن لاڙ کي انهن ٽن شاعرن جي منفرد مزاحمتي شاعريءَ جو فخر حاصل آهي. تمام ضروري آهي تہ چئني شاعرن جي لساني مطالعي سان گڏ، مزاحمتي شاعرن جي ٽمورتيءَ جو، سندن وقت جي سياسي ۽ سماجي پس منظر سان ڀرپور اڀياس ڪيو وڃي.
مزاحمتي شاعريءَ ۾ تہ ”سرويچ“ پنهنجي نالي کي موکيو آهي، پر سندس جمالياتي شاعري بہ اعليٰ پائي جي آهي. پنهنجي ديس ۽ ديس جي ماڻهن جي فطري سونهن جا جيڪي چِٽَ هن چِٽيا آهن، سي کيس هڪ ”مصور شاعر“ جو درجو ڏين ٿا. سندس محبوب تہ عجب جي حد تائين ايڏو سهڻو آهي. جنهن تي هر ڪنهن پيار ڀريءَ دل ۾ ضرور رشڪ پيدا ٿيندا.
سرويچ جي ڪلام جي جيڪا واقعاتي اهميت آهي، سا سندس الڳ خصوصيت آهي. شاعراڻي ترنم، لهجي جي سختيءَ ۽ اظهار جي بيحد بيباڪيءَ ۽ بيخوفيءَ سندس شاعريءَ کي عوامي ورثي جو درجو ڏيئي ڇڏيو آهي. هو عوامي، قومي ۽ انقلابي، ٽنهي حيثيتن جو شاعر آهي.
اهڙي باحيثيت شاعر جي تعارف لاءِ فقير کي اهو ئي بهتر طريقو سمجھه ۾ اچي ٿو تہ خود سندس ڪلام منجهان ئي سندس عوامي، قومي ۽ انقلابي ڪردار جو عڪس جوڙجي ...
• ھو سراپا احتجاج ۽ سراسر انقلاب آھي،
• ھو سنڌ ڌرتيءَ جي حسابن جو ڪتاب آھي
• هو ساريءَ قوم لاءِ ڪڙهي ٿو، سٻاجهن سانگين لاءِ سڙي ٿو: انهن جي ويرين سان وڙهڻ ۾ ڏوه ثواب نٿو ڏسي۔
• هو هر تخليق ۾ حسن ۽ شباب سان گڏ انقلاب کي لازم ٿو ڄاڻي: کٿوريءَ جي خوشبوءِ هجي ۽ موتئي سان گڏ گلاب.
• اونده ۽ اوجهڙ منجهان انڊلٺون اُڀارڻ وارو کپي. جيڪو واٽن منجهيل ماڻهن لئہ آفتاب ۽ ماهتاب بنجي پئي۔
• (اهڙو ماحول هجي، جنهن) محبوب ۽ معشوق موجن سان گهمندا وتن: هر منهن منجهان خوشحاليون ۽ خوشيون ڦٽنديون رهن.
• جيڏيون سرتيون کھنبن ويسن وڳن سان وهسنديون ۽ وڙڪنديون رهن: کوهن وٽ بي حجاب ڀوڳ چرچا ڪنديون رهن.
• پنهنجيءَ هن سيم ۾ ڪئين صدين تائين ساوڪون هجن: محبتن جا مينهن وسن ۽ پيار جا ڪتاب پڙهبا رهن.
• اي ”سرويچ“، تنهنجا سڀِ سخن سوڀن ۽ سجاڳين جا سبق آهن: اهي جيئن جيئن پيا پڙھبا، تيئن تيئن سنڌ صحتياب ٿيندي رھندي.
اهو هو سرويچ ۽ سرويچ جي خواهشن جي دنيا جو پاڻ چٽيل منظر۔
هو بنيادي طرح سونهن جو شاعر آهي، ۽ سندس سموري شاعريءَ جو محور پنهنجي آسپاس جي سونهن کي سلامت رکڻ ۽ نکارڻ جي عزم جو اظهار آهي، جنهن کي هن بيحد سچائيءَ ۽ بيباڪيءَ سان پنهنجو مقصد بنايو آهي۔
چيا قومي ڪلام آهن، گڏوگڏ انقلابي پڻ،
عوامي شاعريءَ اندر، مان اوچو آفتاب آهيان.
(سرويچ)
[b]شمشير الحيدري
[/b]09-12-2007
ڪراچي، سنڌ