قبول ڪيل دُعا
جڏهن اِها دعا ٻُڌي ويئي ته پوءِ هي واقعو ٿيو.
ٻن ٿڪل، نٻل، اُڃايل اٺن تي چاليهن ڏينهن جي مسافريءَ کانپوءِ هو فلسطين مان هِن ويران ۽ غيرآباد ماٿريءَ ۾ پهتا . اها ماٿري ڪٿئي رنگ جي اُس ۾ سڙيل، گرم، خشڪ ٽڪرين جي وچ ۾ هئي. ماٿريءَ ۾ پاڻيءَ جو هڪ ڦڙو به نه هو، نه وري ڪو ڇانورو ڪندڙ وڻ. نوڪدار پٿرن ۽ ڳاڙهسري مٽيءَ ۾ ڦُٽل ايڪڙ ٻيڪڙ ڪنڊن وارا ٻُوٽا هئا، جيڪي هيڏانهن آيل مسافر جي هوا سان ڦڙ ڦڙائيندڙ کليل ڪپڙن کي پنهنجن ڪنڊن ۾ ڦاسائي ڇڏيندا هئا، جهلي وٺندا هئا.
هن ئي ماٿريءَ ۾ کيس پنهنجي اولاد جي هڪ حصي کي ترسائڻ کانپوءِ خدا جو سڳورو گهر ٺاهڻ لاءِ چيو ويو هو.
اها ماٿري، بڪه ماٿري هئي.
بڪه ماٿري اُن وقت نه ڪو ڳوٺ هو، نه وسندي، نه شهر. پري پري تائين انساني آباديءَ جو ڪو نانءُ ۽ نشان به نه هو، اها هڪ سوڙهي ماٿري، چئني ڏسائن کان خشڪ بنجر، اُس ۾ بيٺل، سڙيل، پهاڙن سان گهيريل هئي، انهن پهاڙن ۾ ئي لَڪَ هئا، هتي اچڻ وڃڻ جا اهي ئي رستا هئا، هڪ اُتر پاسي شام کان هيٺ ويندو هو، ٻيو ڏکڻ ۾ پري يمن جي ڪناري تائين پهچندو هو، ٽيو رستو ويجهو ئي ڳاڙهي سمنڊ جي صحرائي ساحل جي ڪناري کان ٿيندو، مٿي فلسطين هليو ويندو هو. ان ئي رستي تان ٻن اٺن تي چڙهي، هو زال ۽ مڙس پنهنجي ٿڃ پياڪ ٻارڙي کي هيڏانهن کڻي آيا هئا.
آيل مرد ڇا اسي سالن جي وهيءَ ۾ به مضبوط اعصابن جو مالڪ نظر پي آيو. خشڪ صحرا جي ڊگهي مسافريءَ سبب هن جي چمڙيءَ تي ڳاڙهسرا گُهنج پيل هئا. قد جو ڊگهو، هڏن جا جوڙ سگهارا هئس، مٿي جا وار ڪپڙي سان ٻڌل هئس، سفر جي ٿڪاوٽ جي هوندي به خير ورهائيندڙ چهري تي ڏيئن جيان ڳالهائيندڙ وڏيون اکيون ڏاڍيون ڏيادار هيون، جيڏانهن پئي ڏٺائين. لڳو ٿي اوڏانهن ٻُوٽو ڦٽي ٿي آيو.
اهو خدا جو انتهائي پيارو نبي سيدنا ابراهيم عه هو.
ساڻس گڏ سندس چاليهن سالن جي گهر واري هاجران ۽ هڪ ٿڃ پياڪ ٻار هو.
اهو ٻارڙو سيدنا اسماعيل عليه السلام هو
اسماعيل عليه السلام جي معنيٰ آهي ”ٻُڌي ويئي.“
جنهن کي الله ٻُڌي ورتو.
الائجي ڪڏهن حضرت اسماعيل عه جي پيءُ سيدنا ابراهيم عليه السلام اها دعا گهري هئي ته منهنجا پالڻهار، منهنجي اولاد مان پنهنجو لاڏلو رسول آڻج. خدا اِها دعا ٻڌي ورتي. الله گهڻا نبي ته حضرت ابراهيم عليه السلام جي ٻي پُٽ حضرت اسحاقعه جي اولاد مان پيدا ڪيا. پر جنهن آخري نبيءَ صلي الله عليه وسلم کي سڄي انسانيت جي لاءِ معيار ۽ ماپو ڪري موڪلڻون هو، جنهن جي دل تي پنهنجي چيل سڀني ڳالهين، سڄي صحيفي کي مڪمل ڪري قرآن جي صورت ۾ نازل ڪرڻون هو. جنهن کي جوڙيل سڀني تخليقن جو آقاﷺ بنائڻو هو، اُن کي حضرت اسماعيلعه جي اولاد مان هئڻ جو شرف بخشڻون هو.
اهو ته خدا ٿو ڄاڻي ته خدا پهريون فيصلو ڪهڙو ڪيو؟
هُن ويران واديءَ ۾ پنهنجي گهر کي ٺهرائڻ جو يا هن ماٿريءَ ۾ جنم وٺندڙ پنهنجي لاڏلي آخري رسول ﷺ جو، جنهن جي نسبت کي خدا پنهنجي گهر جي سُڃاڻپ بنائڻ ٿي گهري. شايد ٻيئي ارادا هڪ ئي وقت ٿيا هجن، خدا جڏهن پنهنجي گهر جو سوچيو تڏهن ئي پنهنجي آخري نبي ﷺ جو اباڻو شهر طئي ڪري ورتو هجي يا سڀ کان پهرين جڏهن پنهنجي آخري نبي رسولﷺ جو روح خلقيو ته اُن مهل ئي اهو طئي ڪري ورتو ته هِتي ئي، پنهنجي حبيب جي اباڻي شهر ۾ ، سندس گهر جي پاڙي ۾ پنهنجو گهر جوڙائڻون آهي، ۽ ان جي هٿان ئي سجائڻو آهي، سڄي گهر کي ڏيکارڻو آهي.
ڪجهه نه ڪجهه ڪڏهن نه ڪڏهن طئي ٿيو هوندو.
نه ته اهو ڪيئن ٿئي ها، جيڪو ٿيو.
چاليهن ڏينهن جي اُس، ڌڌڙ، واچوڙن ۽ پٿريلي ريگستاني رستي تي، سنگلاخ گرم ۽ خشڪ پهاڙن جي وچ ۾ ، هڪ ويرانيءَ ۾، ريگستاني قافلن جي ٽن رستن جي وچان سيدنا ابراهيمعه پنهنجي لاڏلي زال سيده هاجران کي ايترو پري وٺي اچي بظاهر بي آسرو ڇڏي ويو، پنهنجي ٿڃ پياڪ ٻارڙي اسماعيلعه سان گڏ. پاڻ اڪيلو موٽي ويو، چاليهن ڏينهن جو اهو ئي سفر ٻيهر اوڏانهن ڪيائين، جتي سندس پهرين زال سيده ساران سندس اوسيئڙي ۾ هئي.
چون ٿا ته هو سيده ساران جي چوڻ تي هيڏانهن آيو هو.
سيده ساران، جيئن ته اُن وقت تائين بي اولادي هئي، تنهن ڪري کانئس پنهنجي مڙس جي ٻي زال جو اولاد سُٺو نه ٿيو، هُن ٻنهي ماءُ پٽن کي ديس مان ڪڍڻ جي گهر ڪئي. مڃڻ وارا ته اها ڳالهه مڃي به وٺن ٿا، پر حيرت آهي ته کين اهو خيال نٿو اچي ته سوچين ته سانئڻ ساران جي گُهر مڃڻ جي لاءِ خدا جو دوست ۽ انتهائي برگزيدو نبي سيدنا ابراهيمعه پنهنجي زال سيده هاجران ۽ اسماعيلعه کي فلسطين مان وٺي سوا مهيني تائين هلندو ڪٿي وڃي رڪيو هو؟ ڪٿي زال ۽ ٻارڙي کي ڇڏي ٿو؟
اهو ڪهڙو هنڌ هو؟
اهو هنڌ ڪنهن طئي ڪيو هو؟
سيده ساران؟
سيده هاجران؟
سيدنا ابراهيمعه ؟
يا سيدنا ابراهيمعه جي خدا ؟
خدا جي حڪم کانسواءِ پاڻ نه هلندا هئا، نه بيهندا هئا؟
ڏسڻون اهو آهي ته اهو ڪهڙو هنڌ آهي؟
اُتي ڇا هو، اُن مهل، ٻيو ڇا ٿيڻو هو؟
بي بي هاجران کي به اهو ويران هنڌ ويران ئي لڳو هو.
پري پري تائين نه پاڻي، نه پاڻيءَ جو نشان، نه وڻ نه ڪو ٻوٽو،
نه ڪو انسان ۽ نه ئي وري ڪا انسانن جي وستي،
اهڙن هنڌن تي ڀلا ڪير ٿو بيهي، ڪير ٿو بچي،
ڪير ٿو وَسي؟
پر هوءَ وسي پئي .
ترسي پئي ۽ هميشه جي لاءِ قائم ڪئي ويئي.
اها به اهڙي جو سندس هلڻ چلڻ، ڊوڙڻ، ترسڻ سدائين جي لاءِ امر ڪيو ويو.
بار بار ورجائڻ جي لاءِ ته ڪو وساري نه ڇڏي، ڪو ڀُل ۾ نه رهي، ته ڪڏهن ڪڏهن بظاهر نظر ايندي، محسوس ٿيندي ۽ سڀني موجود خطرن جي هوندي، بنا ڪنهن آسودگيءَ، ڪنهن به سهاري جي، انسان نه رڳو جيئرو رکيو ويندو آهي، پر ايندڙ نسلن جي لاءِ معيار بنجي ويندو آهي، نه ته صحرائي پهاڙ ۽ گرم سج جي هيٺان پاڻيءَ جي هڪ ڦڙي کانسواءِ ۽ ساون پنن جي ڪنهن به ڇانوري کانسواءِ، جتي ڪيڪٽس (ٿوهر) جهڙا اُڃ تي جيئندڙ ٻوٽا به مري ويندا آهن، اُتي هڪ سڄو ڪٽنب اچي ڪو نه ترسيو، اهو هنڌ، اها جاءِ انساني نسل جي سڀني قافلن جي منزل بنائي ويئي. طرف بنجندڙ عظيم ترين اڳواڻ جي اُن قبيلي مان آمد ٿئي ٿي ۽ سڄي دنيا کي مسافريءَ تي نڪري، انهن ئي ماڻهن جي هٿان جُڙيل سڳوري گهر طرف سڏيو ويندو آهي.
هي اهو هنڌ هو، جتي چاليهن ڏينهن جي مسافريءَ کانپوءِ عين ان هنڌ تي جهليو ويو هو، جتي خدا پنهنجي گهر جو اڱڻ سوچيو هو، اتي ترسندي سانئڻ هاجران پنهنجي عالي مقام خاوند سيدنا ابراهيمعه کان رڳو هڪ سوال پڇيو هو، نه ڪا شڪوا نه شڪايت . بس هڪ معصوم سوال:
” ڇا الله جي حڪم سان تون اسان کي هتي ڇڏي رهيو آهين؟“
سيدنا ابراهيمعه مٽي هاڻي ٿڪل ڪراڙي چهري تي چمڪندڙ کيريون ڪندڙ اکين سان مُرڪي هاڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻيو ۽ چيو:
” هائو، الله جي اها ئي مرضي آهي.“
سانئڻ هاجران وري ڪو ٻيو سوال نه ڪيو.
سندس منهن ٻَرڻ لڳو، سوا مهيني جي مٽي ۽ اُس ڄڻ هڪ پَل ۾ سندس منهن تان هٽي ويئي. هنج ۾ ڪُڏڪيون ڏيندڙ ٻارڙي جي اُڃ جي وچ ۾ ڄڻ ڏسندي ئي هڪ پڪل کجين سان وڻ مُري آيو هُجي، سانئڻ هاجران دل جي گهراين سان مُرڪي ۽ وڏي ڀروسي سان چيائين. ته پوءِ ڪوبه اُلڪو ڪونهي،
خدا جي مرضي ڪڏهن به رحمت کان خالي نه هوندي آهي، هو اسان کي ذيان ٿيڻ نه ڏيندو. سيدنا ابراهيم عه پنهنجي پياري گهر واريءَ جي لفظن کي ٻُڌي مُرڪيو.
ڀلا کانئس وڌيڪ ڪو ٻيو خدا جي رحمت کان واقف هو.
هو سمجهي ويو ته سيده هاجران، خدا جي حڪم جي پورائيءَ جي نتيجي ۾ هلندڙ رحمت کان چڱي پَر واقف آهي، هو پنهنجي زبان سان کيس ڪهڙا دلاسا ڏي ها، ملائڪ پاڻ اچي سيده هاجران کي خوشخبريون ڏيندا هئا. پاڻ صحرائي بيابان ۾ هڪ رات زال ۽ ٻارڙي سان گڏ رهيو. صبح جو ماٺ مٺيءَ ۾ پنهنجي زال ۽ پُٽڙي کي ڏٺائين. اُن جو نرڙ چميائين ۽ واپس موٽي ويو.
جُڳن کان سيدنا ابراهيم سفر ۾ هو
ننڍپڻ، ٻالڪپڻ ۽ جواني ايران، عراق، اردن، شام ۽ مصر ۾ گذري.
وفات فلسطين ۾ ڪيائين. الخليل جرون ۾ آرامي ٿيو.
چون ٿا ته زمين جي گولي تي هي علائقو سڀيتا جي شروعاتي مرڪزن مان هو. دجله ۽ فرات جي وچ وارو ست سئو ميل ڊگهو سائو ستابو زرخيز علائقو. هن خطي جي ڏاکڻي علائقي ۾ شهر ”اور“ هو، خوشحال ماڻهن ۾ مُنڊيءَ تي ٽڪَ جيان چمڪندڙ شهر. چنڊ ديوتا جا اُتي مندر هئا، شاهي محلاتن ۾ ساڳوان جي داسن تي چاندي ۽ سون جا پُترا چمڪندا هئا، سيدنا ابراهيم عه عراق جي اُن شهر جو رهندڙ هو. سندس پيءَ آذر به عراق جو رهندڙ هو، هو ڪيترين ئي پيڙهين کان عراقي هو، ڪوفي جي وسندي ”ڪوثي“ ۾ جيڪا بابل جي ڀرسان هئي. سيدنا ابراهيم جو گهڻو وقت گذريو، اُتي هڪ ڀيرو ڏڪار آيو ته سندن ڪٽنب هڪ سال جي لاءِ عراق مان نڪري ايران جي شهر ”هرمزگرد“ ويو.
اُتي سيدنا ابراهيم جي ولادت ٿي.
اهو لڳ ڀڳ 2100 ق _م جو واقعو آهي. پڻهنس اُن شهر جي نالي جي نسبت سان سيدنا ابراهيم جو نالو به ”هرمزگرد“ رکي ڇڏيو.
پر ڪڏهن ڪڏهن پيءَ جو رکيل نالو قائم رهي نه سگهندو آهي.
جنم وٺندڙ ٻارڙي جي نسبت ۾ ته خدا جو دوست ۽ نبين جو پيءَ بنجڻ لکجڻون هو، هن جي ڀاڳ ۾ سيدنا ابراهيمعه جي نالي سان قائم رهڻ لکيل هو، ايئن ئي ٿيو. ڏڪار ختم ٿيو. سندس ڪُٽنب عراق ۾ پنهنجي علائقي ’حران‘ موٽي آيو. بابل سلطنت هئي، بادشاهه نمرود سڏبو هو.
بُت پرستيءَ جو رواج هو.
خود سيدنا ابراهيمعه جو پيءُ، جنهن جو نالو ’تارح‘ ۽ نسبت ’آذر‘ هئي، ڪاٺ جا بُت گهڙي روزي ڪمائيندو هو. هو ته واڍو ، پر بُت ڏاڍا سهڻا گهڙيندو هو. ڪو وقت هو، جڏهن هو بُت گهڙي پنهنجي ننڍڙي پٽ سيدنا ابراهيم کي ڏيندو هو ته هو وڪڻي اچي.
هو پيءَ جو حڪم نه ٽاريندو هو.
سيدنا ابراهيم بُتن جو کارو مٿي تي کڻي نڪري ويندو هو،سندن دل هڪ اڻ ڏٺل خدا کي ڏسندي هئي، بازار ۾ وڃي سيدنا ابراهيم هوڪو ڏيندو هو.
”آهي ڪو جيڪو مون کان اها شئي خريدي، جيڪا نه ڪو نفعو ڏيندي نه ڪو نقصان.“ اهي بُت سيدنا ابراهيم کان نه وڪبا هئا، البت انهن نه وڪجندڙ بتن جي هاڪَ گهڻي هوندي هئي. انهن بتن جي بادشاهه جي درٻار تائين رسائي هوندي هئي، بادشاهه سيدنا ابراهيم ۽ سندس پيءَ کي سُڃاڻندو هو. سٺا سٺا بُت گهڙي اچڻ جي ڪري بادشاهه کان سيدنا ابراهيمعه جي پيءَ کي انعام به ملندا هئا. هو انهن انعامن کي ماڻي، اها پنهنجي خوشبختي سمجهندو هو. سندس خيال ۾ هن جو ڀاڳ چمڪي رهيو آهي. کيس اها خبر ٿوروئي ڪا هئي ته ڀاڳ جو چنڊ گهر جي خوشحاليءَ ۾ نٿو چمڪي . کيس اها خبر نه هئي ته دنيا جي توڙ تائين سندس ڀاڳوان پُٽ جو نالو سندس بُت تراشيءَ سبب نه پر، بُت ڀَڃندڙ جي ڪري مشهور ٿيڻون آهي، کيس اها به خبر نه هئي ته جنهن کي قائم رهڻون هوندو آهي ته اهو خدا جي حڪم سان قائم رهندو آهي، جيڪو قائم ڪيو ويندو آهي، اُن تي قيامت تائين درود ۽ سلام موڪليو ويندو آهي.
وڏن وڏن ڀاڳن وارا اڪثر بدنصيب دور ۾ پيدا ٿيندا آهن.
اِهي به اهڙائي گهٽ ڀاڳ وارا ڏينهن هئا، اهو هڪ خدا کي نه مڃڻ جو دور هو، ماڻهو جنهن جو چلڪو چمڪو گهڻو ڏسندا هئا، اُن جي پوڄا شروع ڪري ڇڏيندا هئا، جنهن کان کين ڊپ ٿيندو هو. اُن جي اڳيان جُهڪي پوندا هئا، جنهن کان فائدي جي اميد هوندي هئي، ان جي اڳيان جهولي پکيڙي ڇڏيندا هئا. اهي هٿ ٺوڪين ڳالهين ۾ جيئري رهڻ جا ڏينهن هئا.
اهي هٿ ٺوڪيون ڳالهيون ۽ ڏينهن اڄ سوڌي جيئرا آهن.
سيدنا ابراهيمعه هو ته بت گهڙيندڙ جو پُٽ، پر هڪ واحد خدا جو پرستار هو. ڪنهن کي به اها ڳالهه سمجهه ۾ نه ايندي هئي ته جيڪا ڳالهه پيءَ نٿو ٻُڌائي اهو پُٽ ڪيئن ٿو ڄاڻي؟
ڪيئن ٿو سکي وٺي.
سيدنا ابراهيم عليه السلام جي دل ۽ دماغ ننڍي هوندي کان ئي واحد خدا جي نور سان ڀريل هئا، چوڻ تي ته اهو چيو وڃي ٿو ته هن جي شروعاتي پندرهن سالن جي عمر هڪ غار ۾ گذري، سندس مائٽن کي اهو ڊپ هو ته وقت جو بادشاهه نمرود سندس پُٽ کي قتل نه ڪرائي ڇڏي، فرعون ۽ موسيٰ جي ڪهاڻيءَ جيان هِتي به اها ڪٿا ٻڌائي وڃي ٿي ته نمرود کي سندس نجومين هڪ اهڙي ٻارڙي کان ڊيڄاريو هو. جنهن کي اڃا ڄمڻو هو. فلاڻي وقت ۽ فلاڻي هنڌ ڄمندڙ ٻار توکي خوار ۽ بُڇڙو ڪندو. چون ٿا ته نمرود ٻارن کي مارائڻ شروع ڪري ڇڏيو هو. سيدنا ابراهيمعه جي امڙ کيس جهنگ ۾ جنمي آئي، ماءُ لڪ چوري کيس کارائيندي پياريندي هئي.
شايد اُن ۾ خدا جي ڪا حڪمت هئي،
ڪا رمز هئي، ڪو راز هو.
خدا جنهن کي پنهنجي بادشاهي مان ڌُڻي دوست بنائي ٿو، اهو ان کي مٽي، پٿر يا ڪاٺ جا خدا گهڙيندڙ رزق سان نه پاليندو آهي، سيدنا ابراهيم جهنگ جي پوتر ۽ معصوم فضا ۾ پنهنجو آڱوٺو چوسيندي پندرهن سالن جو ٿي ويو.
جڏهن پنهنجي گهر آيو ته گهر ۾ بُت گهڙجندي ۽ وڪرو ٿيندي ڏٺائين. هو ڄاڻندو ته سڀ ڪجهه هو، پر سندس ٻُڌائڻ جو طريقو ڌار هو، هو خدائن جي خريدار بُت پرستن کان سندن خدائن جو اَتو پَتو پُڇڻ لڳندو هو.
ڪو پري چمڪندڙ تاري ڏانهن آڱر کڻندو هو ۽ چوندو هو ته ڏس ڪيئن نه پيو چمڪي، هيءَ منهنجو خدا آهي،
سيدنا ابراهيمعه کين جهلي ويهاريندو هو. ٿوري دير ۾ چنڊ نڪري ايندو هو. پوءِ اُفق جون ڏاڪڻيون چڙهي هوريان هوريان مٿي اچي ويندو هو. آسمان جي وشالتا ۾ سندس کيريون ڪندڙ چانڊوڪي تاڻجي ويندي هئي، ڪجهه دير پهرين چمڪندڙ تاري جي روشني چنڊ جي روشنيءَ جي اڳيان ڌيمي پئجي ويندي هئي، سڀ تارا هڪ چنڊ جي چانڊوڪيءَ جي چادر تان تِرڪي پوندا هئا، ڄڻ چنڊ جي چانڊوڪيءَ آسمان جي سليٽ تي هت ڦيري اُنهن تارن کي مِٽائي ڇڏيو هجي.
سيدنا ابراهيم مُرڪندي تاري کي خدا سمجهندڙ بُت پرستن کي ڏسندو هو ۽ چوندو هو هاڻ تنهنجي تاري کان وڌيڪ چمڪندڙ چنڊ اچي ويو آهي. کيس خدا مڃو؟
تاري جو پرستار ڦِڪو ڦِڪو ٿيڻ لڳندو هو، ۽ تارن کي ڇڏي چنڊ جي پوڄا ڪرڻ لڳندو هو.
سڄي سڄي رات اُتي پُوجا ٿيندي رهندي هئي،
سيدنا ابراهيم ڪڏهن ڪڏهن اهڙين راتين جي مَنڊ کي ڏسڻ جي لاءِ بيٺو هوندو هو. جڏهن صبح جي اڇاڻ رات جو سينو چيري سُهائين جو ڀڀڪو ڇڏيندي هئي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي سج ڪاپار تي چڙهي ويندو هو ۽ باهه وَسائڻ لڳندو هو. چنڊ جتي هوندو هو، اُتي ئي دٻجي ويندو هو. سيدنا ابراهيم سڄي رات چنڊ جي آرتي لاهڻ واري پوڄاريءَ جو هٿ جهليندو هو ۽ کيس سج جي سامهون بيهاري پُڇندو هو، ”هاڻ ٻُڌاءِ ته تنهنجي چنڊ کان وڏو ته هي آهي ڇا هن کي پوڄيندين؟“
پوڄاري بي دليل ٿي ويندو هو، پر جنهن کي هڪ کان وڌيڪ خدائن جي پوجڻ جي عادت هوندي آهي، ته اُن کي سج جي پوجا کان ڪهڙو ڊپ ٿيڻون هو. هو ڪنڌ جهڪائي هٿ ٻڌي سج جي سامهون گوڏا کوڙي ويهي رهندو هو. شام ڌاري سيدنا ابراهيم سج جي پوڄا ڪندڙ وٽ ويندو هو ۽ مُرڪي چوڻ لڳندو هو.
ڏسج مَتان تنهنجو خدا ٻُڏي نه وڃي، لهي نه وڃي، کيس جهلي وٺ، هي ڏس، هي ته وگهرندو پيو وڃي، کسڪندو پيو وڃي.
هِنَ جي اُس هن مان نڪري رهي آهي، لالاڻ وڃي بچي آهي، ها، اها به ويئي. سڄو سج هڪ ٿڌو گولو بنجي اولهه ۾ اُلهي ويو آهي.مري ويو آهي، هاڻ اونداهي وات ڦاڙي کيس ڳڙڪائي ڇڏيندي، ڏس اونداهي ڇائنجي ويئي آهي، ڪيڏانهن ويو تنهنجو سج ديوتا؟
ڇا اُن کي پوڄينءَ ٿو، جنهن جي نصيب ۾ لهڻ لکيل آهي؟
ڇا اُن کان زندگي گهرين ٿو. جيڪو روز شام جو مري ويندو آهي؟
پوڄا پاٽ ڪندڙ ماڻهو بي دليل ٿي ويا.
بي دليلن وٽ رڳو ڪاوڙ هوندي آهي. ڪنهن طرف کانسواءِ، انڌپڻ ۽ داغدار ڪاوڙ. !
هو پنهنجي خدائن جي تذليل ٻُڌي ٻُڌي وٽجڻ سَٽجڻ لڳندا هئا، سيدنا ابراهيم کين واحد خدا تي يقين رکڻ جو چوندو هو ، پر انهن اڻ ڳڻين خدائن جو حساب رکندڙ ماڻهن جي ذهن ۾ هڪ خدا جو تصور ئي نه اُڀرندو هو. الٽو هو اِها پنهنجي توهين سمجهندا هئا، شايد مادي دنيا جي نظرين جيان سندن خيال ۾ اڻ ڳڻين خدائن جي ڀيٽ ۾ کين هڪ خدا جو تصور غريباڻون لڳو. هو ڪيترن ئي زالن ۽ ڪيترن ئي ڪمرن وارن گهرن جا مالڪ ۽ خوشحال ماڻهو هئا، شايد هو سوچيندا هوندا ته اسان وٽ ايتري گهڻس آهي، پوءِ ڪيئن هڪ خدا کي چونڊيون، هو ڪاوڙ ۾ سيدنا ابراهيم کي گهورڻ لڳندا هئا. سندس پيءَ کي شڪايتون ڪندا هئا، سندس پيءَ ساڻس ڌڙيندو هو ۽ چوندو هو ته کين تنگ نه ڪر. هُنن جي ڳالهه مڃي وٺ، نه ته توکي ماري ڇڏيندا، توکي بچائڻ منهنجي وس ۾ نه هوندو. سيدنا ابراهيم دل ئي دل ۾ مُرڪندو هو. شايد سيدنا اهو سوچيندو هو ته بابا کي نه مارڻ واري جي سمجهه آهي، نه بچائڻ واري جي.
سيدنا ابراهيم ڪيترا ڀيرا ڪوشش ڪئي ته پنهنجي پيءَ کي سَنئين واٽ تي وٺي اچي، کيس وڏا دليل ڏنائين، منٿون ڪيائين پر هُن نه مڃيو.
جيستائين ڪنهن جي ڀاڳ ۾ خدا خود پنهنجي سُڃاڻپ نه لکي.
اُن سان خدا ٿورو ئي ڪو سڃاتو ويندو آهي.
سيدنا ابراهيم جو پيءَ به اڪيلي خدا کي سڃاڻي نه سگهيو، اُلٽو بُت مٿان بُت گهڙيندو رهيو، سندس گهڙيل بُتن سان بادشاهت جي درٻار جو وڏو بُت خانو به ڀرجي ويو، بُت خاني ۾ هر وقت ماڻهن جو ميڙو متل هوندو هو، هڪ ڀيرو اُن مندر جي ٻاهران هڪ ميدان ۾ هڪ وڏو ميڙو متو، ماڻهو اوڏانهن مِڙي آيا.
مندر جو وڏو پوڄاري ۽ سيدنا ابراهيم جو پيءُ آذر به ميڙو ڏسڻ جي لاءِ نڪتا. سيدنا ابراهيم جي هم عمر دوستن کيس ميڙي تي هلڻ جي لاء چيو ، پر هُن جي طبيعت بُتن جي گهڻائيءَ سبب بيزار هئي، کين ڳالهه کولي ڪيئن سمجهائي ها. جند ڇڏائڻ جي لاءِ اهوئي چوڻ ڪافي هو ته اوهين وڃي ميڙو ڏسو، منهنجي طبيعت صحيح ڪونهي، طبيعت ٺيڪ ڪيئن رهي ها، جڏهن سندس پيءُ جي گهڙيل بُتن جو ميڙ مندر ۾ موجود هو ۽ سندس دل ۽ دماغ تي هڪ واحد خدا جي سڳوري روشنيءَ هلچل مچائي رکي هئي. سڀ سيدنا ابراهيم کي ڇڏي هليا ويا. سڄو مندر خالي ٿي ويو،
اندر بُت ئي بُت،
ڪو وڏو ڪو ننڍو،
سيدنا ابراهيم شايد اُن ئي تاڙ ۾ هو.
کيس ميلن ملاکڙن مان ڇا هَڙ حاصل ٿيڻي هئي، ڀرسان ئي هڪ ڪهاڙو هٿ چڙهي ويس، سڌو مندر جي اندر هليو ويو، اندر بي جان، بي زبان ڪاٺ، مٽي ۽ پٿر سان گهڙيل بُت ڊنا بيٺا هئا، سيدنا ابراهيم سڀني بتن جون ڪهاڙي سان شڪليون ئي تبديل ڪري ڇڏيون.ڪنهن جي ٽنگ ڀڳي ته ڪنهن جي ٻانهن وڍجي ڪري پئي، ڪنهن جو شڪتي ڏيندڙ هٿ سڀني آڱرين سميت ڪرائيءَ کان ڪٽجي ويو، ڪنهن جي ڪنڌ جي پويان وار ٿيو ته بُت جي ڪنڌ جي کاڏي سيني تي لٽڪڻ لڳي،ڪن جا ڪَن ڪپجي پيا، اهو بُت خانو جيڪو ٿوري دير اڳ بُتن جي سڄي منڊلي بيٺي ڀوائتي رٿا بندي ڪندي نظر پئي آئي، اها ڏسندي ئي ڏسندي قتل گاهه بنجي وئي، سڄو بُت خانو بُتن جي ٽٽل ٽڪرن سان لٿڙجي ويو، سيدنا ابراهيم ڪو به بُت سلامت نه ڇڏيو سواءِ هڪ جي. ڪنهن جو مٿو ڦاڙيائين، ته ڪنهن جو پيٽ. بس هڪ وڏو بُت جيڪو اُن پنڊال ۾ ڊگهي قد ڪاٺ جو ۽ پنهنجي قد ڪاٺ سبب بتن جو سردار پئي لڳو. ان کي گهايل نه ڪيائين، ڪهاڙو اُن جي ڪنڌ تي رکيائين ۽ هٿ ڇنڊي بُت خاني مان نڪري ويو، شايد ٻڌائڻو اهو هئس ته هڪ کان وڌيڪ خدا جڏهن ڪنهن هنڌ گڏ ٿيندا آهن ته پوءِ جيت فقط هڪ سڀني کان وڏي جي ئي ٿيندي آهي.
ميڙو ڏسي جڏهن بُت پرست بُت خاني موٽيا ته سندن اکيون نڪري آيون ۽ سندن وات ڦاٽي ويا. هنن جو زبانون گُنگ ٿي ويون، هنن جا حوصلا خطا ٿي ويا. سندن خدا سندن پيرن ۾ ٽُٽا ڦِٽا، ٽِڙيا پکڙيا پيا هئا، اهڙا گهايل ۽ بُڇڙا ڄڻ ڪنهن جنگ جو شڪست کاڌل لشڪر پويان پساهه کڻي رهيو هو.
بُت پرستن جي سامهون سندن خدا مري رهيا هئا، رڳو هڪ اوچو بُت سلامت هو، اُن جي ڪلهي تي ڪهاڙو رکيو هو.
اها ڪنهن جي شرارت هئي؟
آذر بت خاني ۾ ايندي ئي رڙ ڪري پُڇيو،
۽ ٻيو ڪير هوندو، تنهنجو پنهنجو پُٽ ئي آهي.
هائو اهو ئي آهي، اسان جي بُتن کي گهٽ وڌ ڳالهائڻ وارو،
هاڻي کيس ڇڏڻون ڪونهي.
ڏسو ته سَهي هُن اسان جي خدائن جو ڪهڙو نه خراب حشر ڪيو آهي.
ڪهڙي نه بيدرديءَ سان ماريو آهي، تنهنجي پُٽ اسان جي خدائن کي.
اِهي مُنهنجا به ته خدا آهن.
اسين کيس نه ڇڏينداسين هاڻي.
نه ڇڏيوس، هُن ته منهنجي هٿ جا گهڙيل بُت ڀڳا آهن، اوهين کيس ڀَڃي ڇڏيو.
نه کيس ايئن ڀڃي آسانيءَ سان موت نه ڏجو.
هلو بادشاهه وٽ هلون.
خبر ڪونهي ته اهي بادشاهه وٽ گڏجي ويا يا هڪ هڪ ٿي، شايد بادشاهه به اهو تماشو ڏسڻ جي لاءِ اُتي آيو. بهرحال اهي سيدنا ابراهيم کي جهلي آيا ۽ بُت خاني جي اندر ڀڳل ٽٽل، وکريل، مارايل بُت ڏيکاري پڇڻ لڳا. ته ” هي حال ڪيو آهي تو هنن جو؟“
سيدنا ابراهيم مُرڪيو، چوڻ لڳو،، مون کان ڇو ٿا پُڇو،
۽ ٻيو ڪنهن کان پُڇون.؟ هُنن جو رت ٽهڪي رهيو هو.
هو ڏسو، هو اوهانجي خدائن جي ميڙاڪي ۾ سڀني کان وڏو بُت صحيح سلامت بيٺو آهي، ڪهاڙو اُن جي ئي ڪلهي تي رکيل آهي. وڃي اُن کان پڇو. پُڇو ته سهي ان کان، (سيدنا ابراهيم اهو چئي پنهنجي مُرڪ روڪي نه سگهيو) ڪهڙي خبر ته ان ئي ڪهاڙي سان هنن جو هي حشر ڪيو هجي؟
ٿيو ته اُن ڪهاڙي سان اهو حشر هو، پر ان گهڙيءَ بت پرست سيدنا ابراهيمعه جو سوال سُڻي لاجواب ٿي ويا.
چيائون؛ تون به عجيب ٿو ڳالهه ڪرينءَ، ڀلا هي ڪيئن ڳالهائيندا.
ته پوءِ اوهين اچي هنن کان ڇا ٿا ٻُڌو؟
اسين ساڻن پنهنجا ڏک سور ٿا ونڊيون.
ته هن پنهنجي ساٿي زخمي خدائن جون رڙيون ۽ ريهون به ٻڌيون هونديون.؟ ڏٺيون هونديون؟
تون هاڻي به مذاق ٿو ڪرين، هڪ ته اسان جي خدائن جون هڏيون ڀڳيون اٿئي، پير ڪپيا اٿئي، پيٽ ڦاڙي ڇڏيا اٿئي، مٿان وري کلين ٿو.
هائو، کل اچي ٿي (شايد ابراهيم کِليو به هجي) چوڻ لڳو، سوچيان ٿو ته اوهين پاڻ مٿان ڇوٿا ماڻهو کلرايو، انسان ٿي به بي جان، پنهنجي هٿن سان گهڙيل، لاچار بُتن کي خدا ٿا مڃيو. اوهان کي جنهن خلقيو آهي، جيڪو اصلي خدا آهي، اڪيلو واحد خدا، اُن جا انڪاري آهيو، ڪجهه عقل کان ڪم وٺو.
هوڏانهن عقل ڪٿي هو.
جتي عقل نه هوندو آهي، اُتي فقط ڪاوڙ جو بُت وڃي رهندو آهي. هو سڀ ڀُوت بنجي ٽپڻ لڳا.
اسين توکي نه ڇڏينداسين.
تو اسان جي خدائن جو قتل عام ڪيو آهي.
اسين توکي جيئرو نه ڇڏينداسين.
پر سولائيءَ سان ڪونه مارينداسين،
ڏاڍو ڀوائتو موت مارينداسين توکي.
اهڙي سزا ڏينداسين، جيڪا سڀئي زمانا ياد رکندا.
کين ڪهڙي خبر هئي ته ياد رهجي ويندڙ شئي بت پرستن جي هٿان مليل موت نه هوندو آهي، اهو ته اڪيلي خدا طرفان هڪ انعام هوندو آهي.
هو سڀئي بُت پرست چڙيل هئا،
نمرود اڳ ۾ ئي ڪهاڻي ٻڌي چڪو هو. پنهنجي صلاحڪارن جو ڪَٺ ڪوٺائي سَٽون سٽڻ لڳو ته کيس ڪيئن سزا ڏجي جو سڀ زمانا ياد رکن.
باهه ۾ جيئرو ساڙيوس.
ٿوري باهه ۾ نه
پوءِ، چئن ٻنين جيتري ميدان تي باهه ئي باهه،
ڪيترن ئي ڏينهن تائين ٻَري.،
ڏورانهن شهرن جا ماڻهو به اچي اهو تماشو ڏسن،
جيئن آئيندهه ڪنهن کي به اسان جي خدائن سان اهڙي جُٺ ڪرڻ جي جرئت نه ٿئي.
هيڏي وڏي باهه ۾ کيس اڇلبو ڪيئن؟
هڪ وڏو جهولو جوڙيو. اوچا بانس کوڙي، انهن جي اندر کيس جڪڙي دڳندڙ باهه جي وچ ۾ اُڇليو.
اهو صحيح آهي، نمرود کي رٿَ وڻي، حڪم جاري ڪيو ويو.
باهه ٻارڻ شروع ڪريو. ڪاٺيون گڏ ڪندا وڃو.
ڀرپاسي جا ٻيلا وڍي هُنن هڪ ميدان ۾ ڪاٺين جا انبار گڏ ڪيا، سڄي ميدان ۾ باهه ٻَرڻ لڳي، ڪيترن ڏينهن تائين اهڙو آڙاهه ٻاريو ويو. جو ميلن تائين اُن جي تپش پي وئي، باهه جو ڄُڀيون آسمان کي ڇُهڻ لڳيون، آڙاهه جي ڀرپاسي ڪو پکي پَر هڻڻ جي جرئت ڪري نه سگهيو، ڪو ڀُلجي ڀٽڪي پکي اُڏندو ان پاسي اچي نڪرندو به هو ته باهه جي گرمائش ۾ سڙي ڪواب بنجي ٿي ويو. هن جا پر چر چر ڪري سڙڻ لڳندا هئا ۽ هو پَر ڪٽيل پکيءَ جيان قلابازيون کائيندو اچي باهه جي سمنڊ ۾ ڪرندو هو، هن جو وجود به باهه جو شعلو بنجي ويندو هو.
ماڻهو تماشو ڏسڻ لاءِ اچي مِڙيا.
ماڻهن جي سڀ کان وڏي تفريح سدائين تماشو ڏسڻ ئي رهي آهي.
بادشاهه ۽ پَرجا جي لاء ڏسڻ جهڙو نظارو هو.
پوءِ اها گهڙي اچي ويئي، جڏهن سيدنا ابراهيم کي پري کان اُڇلي باهه جي سمنڊ ۾ اُڇلڻو هو، بُت پرستن جي مهانڊن تي بدلي جي مُرڪ هئي، هو سيدنا ابراهيم جو چهرو ڏسي حيران ٿي ويا. سيدنا ابراهيم جي چهري تي اطمينان ۽ سڪون نظر اچي رهيو هو. چون ٿا ته آسمان تي خدا ملائڪن سان ڪَٺ ڪري سڄو تماشو ڏسي رهيو هو. سندس دوست کي ماڻهو باهه ۾ اڇلائڻ جو پڪو پهه ڪري ويٺا هئا، ۽ هو ڪجهه نه ڪري، جنهن جي حڪم کان سواءِ باهه ساڙڻ جي سگهه نٿي رکي. هوا جنهن جي حڪم تي ٿي هلي، پاڻي جنهن کان پُڇي بخارن جي صورت ۾ اُڏري آسمان ڏانهن اٿندو آهي، پوءِ ڪڪرن کي ڳرو ڪندڙ هوا جي پٺيءَ تي سوار ٿي اڏائي ويندو آهي، جتي کين وسڻ جي موڪل ملي ٿي، ڪائنات جو هڪ هڪ ذرو، ذرڙي ذرڙي سان ٺهيل جُڙيل گلن جي باغن واري هيءَ سڄي دنيا رڳو ان اڪيلي خدا جي فرمانبردار آهي، جيڪو ان جو واحد خالق آهي.
ڪائنات جي لکيل ڊائري ۾ اها عجيب گهڙي هئي.
جهان کي جوڙيندڙ جي لاڏلي دوست تي گهٽ عقل ماڻهن يلغار ڪري ڏني هئي، باهه جو آڙاهه ٻاري هُنن سيدنا ابراهيم کي ساڙڻ جي سَٽ سَٽي هئي، اهو سوچڻ کانسواءِ، اهو سمجهڻ کانسواءِ ته جنهن کي هو باهه ۾ اُڇلڻ جو پڪو پهه ڪري ويٺا آهن، اهو نالو ڪهڙي واحد خدا جو ٿو وٺي، پنهنجي واحد خدا جون هو ڪهڙيون نشانيون ٻڌائيندو آيو آهي،
ڇا خدا ايترو ڪمزور هو، جو پنهنجي دوست کي بچائي نه سگهي.
کين جنهن خدا جو ئي شعور نه هو، ته پوءِ کين خدا سان دوستيءَ جي تقاضائن جي ڪهڙي خبر، اهو بي عقل زماني جو ميڙ هو، جنهن ۾ بيٺل هر هڪ بي عقل ٻرندڙ اوڙاهه جون ڄُڀيون ڏسي، پنهنجو پاڻ کي ڪنهن به واحد خدا کان وڌيڪ سگهارو، مؤثر ۽ ذهن سمجهي ويٺو هو، جيڪو ٿيڻو هو، تنهن جي ڪا خبر نه هئي، سندن ته اهو ئي خيال هو ته پري کان جڏهن سيدنا ابرهيم کي باهه جي اوڙاهه ۾ اُڇليو ويندو ته ڪجهه ئي گهڙين ۾ سيدنا ابراهيم جو سڄو وجود دڳندڙ باهه ۾ ڀَسم ٿي ويندو. ڀسم به اهڙو جو اُڇليل انسان جو نالو نشان به نه بچندو. باهه ٻرندي رهندي ۽ هو ان جي چوڌاري نچندا ٽپندا، ۽ ايئن هميشه جي لاءِ واحد خدا جي تصور کي اهڙو ته نابود ڪري ڇڏيندا، جو ٻيهر ڪوبه ڪڏهن پنهنجي زبان مان هڪ خدا جي ڳالهه نه ڪندو.
هنن جا ’بُت ڪدا‘ ٻيهر بتن سان ڀرجي ويندا. پوءِ ڪوبه انهن بُتن جا ڪنڌ ڀڃڻ وارو نه رهندو، باهه جو هيڏو وڏو اوڙاهه ڏسي ان ۾ اڇلجندڙ هڏ ماس واري جيئري انسان جي باري ۾ گهٽ عقل رکندڙ ماڻهن جو اهوئي گمان هوندو آهي، اڃا تائين. جنهن کي اها خبر نه هجي ته ڪا ٻي به طاقت آهي، جيڪا سندن ارادي کان وڏي آهي، هو ته پنهنجي ارادي کي خدا سمجهن ٿا. اوڙاهه جي چوڌاري بادشاهه سميت سڀ ماڻهو سيدنا ابراهيم، کي باهه ۾ ڀسم ٿيندي ڏسڻ جي لذت سانڍيو ويٺا هئا.
ٿيو وري ڪجهه ٻيو.
هيڏانهن سيدنا ابراهيمعه کي باھ ۾ ٻَڌي اُڇلائڻ جو وقت آيو، هُوڏانهن خدا جي هڪ برگذيده ملائڪ اچي سيدنا ابراهيمعه جي ڪن ۾ چيو ته: ”تون جي چئين ته هينئر ئي باهه وسائي ڇڏيان؟“ سيدنا ابراهيم سڳوري ملائڪ جي محبت ڀري ڳالهه ٻڌي مُرڪيو، ۽ چيائين: جيڪو تنهنجو ۽ منهنجو خدا آهي، هيءَ باهه ڇا سندس وس ٻاهر آهي، هو ڏسندڙ آهي کيس سڀ نظر اچي ٿو. تون به پريان بيهي ڏسندو رهه.
ته ڪنهن بي وفا ڪمزور سان ياري نه رکي آهي.
اها ئي ڳالهه ٿي
هيڏانهن نمرود جي فوج سيدنا ابراهيم کي باهه جي اوڙاهه ۾ اڇليو، ان گهڙيءَ خدا باهه کي حڪم موڪليو.
”ٿڌي ٿي وڃ، سلامتيءَ جي حد تائين.“
باهه اسان انسانن وانگر نافرمان ٿوروئي ڪو آهي، کيس ته اهو ئي حڪم مڃڻون هوندو آهي، جيڪو کيس ڏنو ويندو آهي.
هڪدم حڪم جي تڪميل ٿي،
باهه گُل بنجي ويئي،
اُلا گلاب جون پنکڙيون بنجي ويا.
سوين فوٽ اُتاهين آڳ جا اُلا هڪ گهڙيءَ جي ويهين حصي ۾ هڪدم سُڪڙجي گل جون پنکڙيون بنجي ويا، لکين مڻ ٻرندڙ ڪاٺين جو ڍڳ، ٻي گهڙي گلزار بنجي ويو، گل ٽڙي پيا، خوشبوءِ پکڙجي ويئي. گلن جي خوشگوار ڍڳ ۾ حضرت ابراهيم ايئن آسودگيءَ سان لَڏي رهيو هو، ڄڻ اها سندس پنهنجي پرينءَ سان ملڻ جي گهڙي هجي ۽ آسپاس گلن ڦلن سان ڇانيل محلات.
نمرود ۽ سندس ساٿي تماشائي حيران،
هي ڇا ٿيو ؟ ڪيئن ٿيو؟
سڄو کيل سندن سامهون ٿيو هو، شڪ جي رتيءَ جيتري به گنجائش نه هئي، پر دل تي حڪمت واحد خدا جي آهي، جيستائين خدا ڪنهن کي نوازڻ جو ارادو نه ڪري وٺي، تيستائين دل ۾ سچائي نٿي ڳنڍجي. اکين ڏٺل حقيقت سان به ميري دل ۾ شڪ جي چڻنگ دُکي ويندي آهي ته سڙندو رهه، ٻرندو رهه، ناپاڪ رهه، نمرود ۽ سندس سپاهه به ميرن مَنن وارابدبخت ماڻهو هئا، هُنن جيڪا باهه ٻاري هئي، اها سڄي سندن اندر ۾ ٻرڻ لڳي، هو اهو گمان ڪرڻ لڳا هئا ته هي ڪو وڏو جادوگر آهي، اُن جي بدران جو ماڻهو هن جي خدا کان ڊڄن، هو کائنس ڊڄڻ لڳا ۽ ڀڄي ويا.
نمرود سيدنا ابراهيم وٽ آيو. ٿوري دير ماٺ ۽ ڦِڪائيءَ مان کيس ڏسندو رهيو، پوءِ هن سيدنا ابراهيم کي هڪ ياد رکڻ جهڙي ڳالهه چئي.
چيائين؛ ”ابراهيم، تنهنجو خدا توتي ڪيترو نه مهربان آهي!“
کيس نظر اچي رهيو هو جيڪو ٿيو هو. هُن ته باهه جي پوکَ پوکي هئي، ان باهه ۾ اڇلايل سيدنا ابراهيم کي ايتري به رهنڊ نه آئي، جيتري گلن جي ڍڳ تي ڪرڻ مهل ايندي آهي، ٿيو ته بس ايترو ته سندس ٻڌل پيرن جي رسي سڙي ويئي، باهه جيڪا ٻاري ويئي هئي، اها سلامتيءَ جي حد تائين وسائي ويئي، رڳو ٿڌو ٿيڻ جو حڪم آيو هجي ها ته ٿڌي ٿيندي ٿيندي برف بنجي ٻيهر تڪليف جو باعث بنجي ها، برف کان هيٺ به درجو ڪِري پوندو آهي ۽ هڪ وقت اهڙو به ايندو آهي، جڏهن ڪاٽو درجو ڪريل ٿڌي شئي ٻيهر ساڙڻ لڳندي آهي.
سلامتيءَ جي حد جو تعين ضروري هو،
تنهن ڪري حڪم ’سلامتي جي حد تائين ٿڌي ٿي‘ ٿيو.
سڄي ميڙ ۾ صرف ٻه پاڪ روح بيٺل هئا،
انهن جي دلين تي خدا خوشبوءَ جي يلغار ڪئي، هو ٻئي پُڪاري اُٿيا ’ابراهيم جو خدا سچو آهي، واحد آهي، يڪتا آهي ۽ اسين ان تي ايمان آڻيون ٿا.‘ انهن ٻنهي خوشنصيبن مان هڪ سيدنا ابراهيم جو ڀائيٽو حضرت لوط هو ۽ ٻي هستي سندس چاچي جي ڌيءَ سيده ساران هئي. چون ٿا ته ان واقعي کانپوءِ سيده ساران سان حضرت ابراهيم جي شادي ٿي، هو پنهنجي وستي ۽ علائقي جي ماڻهن جا ستايل هئا، ماڻهن هنن کان هَڄيل هئا، نيٺ هنن پنهنجي خدا کان سفر جي موڪل گهري ۽ ايئن عراق مان نڪري شام ۽ فلسطين مان ٿيندا مصر ڏانهن هليا ويا.
ڪجهه ماڻهن جو خيال آهي ته سيده ساران سان سيدنا ابراهيم جي شادي شام ۾ ٿي هئي، شاديءَ وقت سيدنا ابراهيم جي عمر 37 سال هئي، پنهنجي ونيءَ سان گڏ سيدنا ابراهيم ڏاڍو گهميو. اردن به ويو، اباڻي شهر ’حزن‘ به ويندو رهندو هو، فلسطين ۾ پڻ چڱو وقت ٽڪيو، اُتي سندس قيام ’ايليا‘ ۾ رهيو، اتي ئي ’بيئر سبع‘ نالي کوهه کوٽرايائين ۽ عبادتگاهه اڏرايائين، سيدنا ابراهيم قد جو ڊگهو، سگهاري هڏ ڪاٺ ۽ سهڻي سڀاءُ جو مالڪ ۽ مهمان نواز هو. گوشت جي رس ۾ مانيون گڏي ’ثريد‘ ٺاهي کارائيندو هو. گهرج کان وڌيڪ پاڻ وٽ نه رکندو هو. هڪ ڀيري وٽس ٽي سٺا غلام هئا، خدا دوستيءَ جو اشارو ڏنو ته سڀني کي آزاد ڪري ڇڏيائين. هڪ رات اَلل وهاڻيءَ تائين الله جي ياد ۾ جاڳندو رهيو، صبح جو سندس مٿي جا اڌ کان وڌيڪ وار اڇا ٿي ويا هئا،الله کي عرض ڪيائين: هي ڇا؟
آواز آيو، هي اڇا وار دنيا ۾ عزت ۽ آخرت ۾ نور آهن.
نمرود جي بستيءَ مان نڪري، هو فرعون جي علائقي ۾ داخل ٿيا.
اُنهن ڏينهن جو فرعون به هر دور جي فرعون جيان ڀٽڪيل هو، مسافريءَ تي نڪتل قافلن مان سُهڻين عورتن کي کڻي پنهنجي حد ۾ واڙي ۽ انهن جي مُڙسن کي مارائي ڇڏيندو هو. سيدنا ابراهيم جڏهن ميلن تائين ٻرندڙ باهه جي اُلائن کان نه ڊنو ته هڪ بُڇڙي فرعون جي ارادي کان ڪيئن ڊجي ها. پر اهو واحد خدا جيڪو سرَ جي گدلي سينور ۾ به نيل ڪنول پيدا ڪندو آهي، ان جو ڪو ٻيو ارادو هو، سيدنا ابراهيم کي خبر هئي ته سندس نيڪ ۽ پوتر گهر واري سيده ساران کي خدا بي مثال سونهن سان نوازيو آهي، فرعون جا ڪارنده کيس قافلي مان کنڀي کڻي ويا، فرعون سيده ساران سان گستاخيءَ لاءِ پنهنجو هٿ وڌايو ته سندس سڄي ٻانهن سُڪي، ڪنهن ڪٽيل ڏار جيان جهولڻ لڳي،
هو سمجهي ويو،
سندس واسطو ڪنهن بزرگ هستيءَ سان پيو آهي، سيده ساران دعا ڪئي، فرعون جي ٻانهن ٺيڪ ٿي ويئي، هو ٻيئي هٿ ٻڌي چوڻ لڳو، مون کان وڏي ڀُل ٿي ته مون اوهان بابت بُڇڙو ارادو ڪيو هو. سيده ساران کان کيس سيدنا ابراهيم جي باري ۾ خبر پئي ته هو ڪيڏو نه عالي مقام ۽ اوچي شان وارو آهي، فرعون چوڻ لڳو، اوهان ٻنهي مهان هستين جي سيوا لاءِ آءٌ پنهنجي هڪ عزيز هستي دان ٿو ڪريان، جيڪا قبول ڪجو، هيءَ منهنجي نياڻي هاجران آهي، پر اوهان جي ٻُڌي ٻانهي ٿي رهندي.
سانئڻ ساران، بي بي هاجران کي وٺي عزت ۽ احترام ، شان ۽ مان سان سيدنا ابراهيمعه وٽ آئي ۽ بي بي هاجران سندس زوجيت ۾ ڏنائين.
ان وقت تائين سانئڻ ساران بي اولاد هئي، سندس پيٽان سيدنا اسحاقعه جي ڄمڻ ۾ اڃا ڏهه سال پيا هئا، جڏهن ته الله بي بي هاجران جي ڪُک سائي ڪري ڇڏي، پالڻهار فرعون جي گهران سندس نياڻي وٺي اُن کي سيدنا ابراهيم جي گهريل دعا جي ساڀيان لاءِ ڌُڻي ورتو، حالتون اهڙيون ٺاهيون ويون جو سيده ساران سيدنا ابراهيم کان گهر ڪئي ته، هاجران ۽ سندس ننڍڙي ٻچڙي کي پري وٺي وڃي ڇڏي اَچ. سيدنا ابراهيمعه کي، شايد اها تقاضا عجيب لڳي هجي، پر جنهن رب جي لاءِ هو يڪسو ٿي چئي رهيو هو. اُن سندن ڪَن ۾ مُرڪي هائو چئي ڇڏي هوندي، سيدنا ابراهيم بي بي هاجران ۽ سندس ٿڃ پياڪ ٻارڙي اسماعيلعه کي وٺي سفر تي روانو ٿي ويو.
سفر خدا جو سوچيل هو،
اُن سفر جي منزل به،
جتي خدا هن دنيا جي دل ۾ پنهنجي گهر جو نقشو پنهنجي عرش جي بلڪل هيٺان طئي ڪيو هو، اُتي آڻي صحرا ۽ خشڪ پهاڙن جي وچ ۾ هلندي سيدنا ابراهيمعه ۽ سندس زوجه بي بي هاجران کي هنج ۾ وٺي سيدنا اسماعيلعه سميت روڪي ورتو.
هاڻ هن ويران هنڌ تي خدا کي ٻه ڪم ڪرڻا هئا.
هڪ ته هنن پيءُ پٽن کان پنهنجو گهر جوڙائڻو هو، جنهن جي چئني ڏسائن کان ٿڪل ٽٽل پيٽ پٺيءَ سان لڳل اُٺڻين تي سوار ٿي هن گهر جو طواف ڪرڻ جي لاءِ ايندا. ٻيو سيدنا ابراهيم جي دعا جي قبوليت جي لاءِ سندس پُٽڙي اسماعيل جي پُٺيءَ مان سڀني نبين جي سالار، پنهنجي محبوب آخري رسول حضرت محمد ﷺ کي پنهنجي گهر جي پاڙي ۾ پيدا ڪري وڏو ڪرڻون هو، ۽ ان جي وسيلي پنهنجي گهر جي هميشه لاءِ سُڃاڻپ برقرار رکڻي هئي.
خدا پنهنجي ارادن کي پورو ڪري ٿو.
سيدنا ابراهيم به ڄاتو ٿي ته خدا پنهنجا ارادو پورا ڪندو آهي. سندس دعائن کي رد نه ڪندو آهي، هن بي بي هاجران ۽ سندس ٿڃ پياڪ ٻارڙي کي ويران ’وادي مڪه‘ ۾ خدا جي سهاري ڇڏيو ۽ چاليهن ڏينهن جي مسافريءَ ڪري واپس سيده ساران ڏانهن موٽي ويو، بي بي هاجران ۽ سندس ٿڃ پياڪ سيدنا اسماعيلعه جي چئني پاسن ڀُوائتا بيٺل پهاڙ، رُڃ ۾، ريگستان ۾، پاڻي جو هڪ ڦڙو به نه هو، مٿي اُس سان ڀريل آسمان باهه وسائي رهيو هو. پنهنجي ٺهڻ واري گهر جي اڱڻ ۾ خدا جنهن پوتر پاڻيءَ جو چشمو سوچيو هو، اهو هاڻ ممتا جي سڳوري محبت ڀري لڳن ۽ معصوم کير پياڪ ٻارڙي جي کُڙين جي رڳڙ سان ظاهر ٿيڻون هو.
سيدنا ابراهيم پنهنجي ڏاچيءَ تي سوار صحرا جي وچ مان هلندو نظرن کان گم ٿي ويو ، سج سِرڪندو سِرڪندو اچي ڪاپار تي پهتو، پاڻ سان آندل سفر جو ثمر ختم ٿي ويو هو، اُڃايل ممتا کي پنهنجي اُڃ کان وڌيڪ معصومڙي جي اُڃ جو ڊپ هو.
هوءَ سڏڪندڙ هرڻي وانگيان گهٻرايل ڊوڙڻ ڦرڻ لڳي.
خدا جو امن ڏيڻ وارو گهر اڃا جڙڻون هو. پر اُن سڳوري گهر جي پاسي ۾ بيٺل خدا جون سڳوريون نشانيون، صفا ۽ مروه جو ٽڪريون، اُن ڏينهن به اُس ۾ ادب مان بيٺيون هيون، بي بي هاجران پنهنجي ٻارڙي کي خدا جي اُن سوچيل سڳوري گهر جي سامهون ريتيءَ تي ليٽائي پاڻيءَ جي ڳولا ۾ ويجهين ٽڪرين صفا ۽ مروه جي وچ ۾ ڊوڙڻ لڳي. ڊوڙندي هوءَ چئني ڏسائن پاڻي ڳولهڻ لڳي، هڪ نظر ليٽيل پنهنجي پُٽڙي اسماعيل کي به ڏٺائين ٿي ته متان ڪو جهنگلي جانور نه اچي مٿس حملو ڪري، روئندڙ ۽ ڪُڏڪيون ڏيندڙ ٻارڙو بي دم نه ٿي وڃي، ٻنهي ٽڪرين جي هنج ۾ هڪ اونهي هنڌ تي ڊوڙندي، ٿوري دير لاءِ سيده هاجران کي پنهنجو پُٽڙو نظر نه ٿي آيو ته هوءَ تيز ڊوڙڻ ٿي لڳي، رفتار وڌائي ٿي ڇڏيائين ته جيئن جلدي ٽڪريءَ تي چڙهي پنهنجي پُٽڙي کي ڏسي، بس صفا کان مروه ۽ مروه کان صفا جي وچ ۾ هوءَ ست ڀيرا ڊوڙي هئي، صفا کان ڊوڙڻ شروع ڪيو هئائين، ستون چڪر مروه تي ختم ٿيو هو ته ڏٺائين پَٽ تي ليٽيل ٻارڙو جتي پَٽ تي کڙيون هڻي رهيو هو، اُتان اڇي اُجري پاڻيءَ جي ڌار وهي رهي هئي.
سيده هاجران خوشيءَ کان سرشار ٿي ويئي.
آسمان تان لٿل هڪ ملائڪ جو آواز به آيو،
’وڃ! تنهنجي دعا قبول ٿي، ڳولا پوري ٿي،
پاڻي پهچي ويو.
چشمون قائم ٿيو ۽ تنهنجو هنن ٽڪرين جي وچ ۾ ڊوڙڻ به.‘
سيده هاجران وِڄ جيان ڊوڙندي پنهنجي ٻچڙي طرف آئي، کُڙين مان نڪتل پاڻي اهڙي ته تکَ سان پکڙجندو پي ويو، ڄڻ ملائڪ ان تي پَر هڻي رهيا هُجن، ليٽيل ٻارڙي جي کُڙين وٽان نڪرندڙ پاڻيءَ کي پکڙجندو ڏسي چيائين، بيهه... بيهه... زم ...زم ـ
نڪرندڙ مٺي پاڻي جو چشمو قيامت تائين ُتي ئي بيهي رهيو، جنهن جي ڀاڳ ۾ اُڃايل روحن جي اُڃ اُجهائڻ لکيل هو.