مذهب

آقا ﷺ

ابدال بيلا لکي ٿو ”هي ڪتاب هڪ ٻانھي پاران پنھنجي ۽ سڄي ڪائنات جي آقا ﷺ  جي لاءِ تبرڪ جو هڪ هديو آهي.  ٻيو تہ هن ڪتاب ۾ پنھنجي علميت، فوقيت، عظمت، خطابت يا پنھنجي ڪنھن مسلڪ جو حوالو ڪونھي. ڪٿي بہ بحث نہ ڇيڙيو اٿم. بنا سبب جي ڪو واقعو ٻيھر لکي پڙهندڙ کي ٿڪايو نہ اٿم، نہ مونجهاري جو شڪار ڪيو اٿم ، ڪوشش اها ئي ڪئي اٿم تہ پڙهڻ وارو جيڪو پڙهي رهيو آهي ، اهو زماني ترتيب سان، سڀني تفصيلن سان، ان منظر ۾ ايئن وڃي گڏجي، جو هو پاڻ کي ان جو شاهد سمجهي، ڄڻ هو سڀ ڪجهہ ڏسي رهيو هُجي ۽ اهو سڀ مٿس وهي واپري رهيو هُجي.“

  • 4.5/5.0
  • 25
  • 4
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • يوسف سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book آقا ﷺ

هوازن ۽ حُنين

هوازن ۽ حُنين

مڪي جي فتح کان پوءِ پندرهن ڏينهن تائين، آقاﷺ مڪي ۾ پنهنجين پراڻين تلخ يادن سان ڀريل علائقي شعب ابي طالب جي ڀڪَ ۾ پنهنجو ڳاڙهسري چمڙي جو تنبو لڳائي ٽڪيا. پوءِ خبر آئي ته هوازن ۽ طائف جا مٿي ڦِريل گڏجي حملي جي تياري ڪري رهيا آهن ته جيئن مڪي کي مسلمانن کان ڇڏائي سگهن.
آقا صلي الله عليھ وسلم ماڻهو موڪلي خبر جي تصديق ڪرائي.
خبر سچي نڪتي
سيدنا عبدالله بن ابي حدره اسلمي تحقيق ڪري سڀني تفصيلن کان آقاﷺ کي واقف ڪيو. آقاﷺ لشڪر جي تياري شروع ڪئي. ڏهن هزارن جو لشڪر ته مديني مان آيو هو، مَڪي ۾ نوان ٿيل ٻه هزار مسلمان به اُن ۾ شامل ٿي ويا.
هاڻي جنگ جو سامان گهٽ لڳو
زرهون گهٽ هُيون، ڇو ته دشمن ماهر تيرانداز هو.
هيڏانهن طائف عربستان جو اڪيلو اهڙو شهر هو، جنهن کي چوڌاري حفاظتي ڀت ڏنل هئي.
اُتي گهيرو ڪرڻو پوي ها ته ڪيترو عرصو؟
رسد ۽ فوج جي کاڌ خوراڪ جو خرچ
سڀ حساب لڳايو ويو
احساس ٿيو ته روڪ رقم ۽ جنگي سامان جي گهرج آهي
عبدالله ربيعه امير ماڻهو هو، کانئس ٽيهه هزار درهم قرض ورتو ويو.
صفوان بن اُميه مڪي جي سردارن مان هو، اڃا مسلمان نه ٿيو هو، کانئس هڪ سئو زرهون طلب ڪيون ويون، هن پُڇيو، زوري يا رضا منديءَ سان.
پاڻ سڳورن فرمايو: زوري نه رضامنديءَ سان... بلڪ اُڌاريون. جيتريون ورتيون وينديون، اوتريون واپس ڪيون وينديون، جيڪڏهن ڪا زيان ٿي ويئي ته ان جو معاوضو ڏنو ويندو.
هي اهو همراه پُڇي رهيو هو، جنهن جي جان بخشي کيس امان ڏني ويئي هئي.
اتفاق سان ڪجهه زرهون جنگ ۾ زيان ٿي ويون، واپسيءَ جي مهل آئي ته انهن جو معاوضو پيش ڪيو ويو.
هاڻ صفوان بن اُميه اُهو نه هو.
هن جي ڪايا پلٽجي چڪي هئي.
هن ٻه مهينا سوچڻ جي لاءِ گهريا هئا.
کيس چار مهينا ڏنا ويا هئا.
ٿورن ڏينهن ۾ هُن جي ڪيمسٽري بدلجي ويئي
هو نور سرمديءَ کان باخبر ٿي ويو.
هن جي روح ۽ هن جي اندر جي سوجهري ماهه ڪامل جي پُرنور روشنيءَ کي سڃاڻي ورتو هو.
آقا صلي الله عليھ وسلم خراب ٿيل زرهن اُڌارين جو معاوضو پڇيو.
سيدنا صفوان بن اُميه هٿ ٻڌي بيهي رهيو. عرض ڪيائين: آقاﷺ وقت وقت جي ڳالهه آهي،
اهو وقت ٻيو هو
۽ هاڻي
هاڻي زرهون ته ڇڏيو جان به زرهه بنجي حاضر آهي
6 هين شوال اٺين هجري، 11 جنوري 629 عيسويءَ تي مڪي جي فتح کان ارڙهن ڏينهن پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجو لشڪر وٺي مڪي مان نڪتا. ٻارهن هزار سپاهي هئا. فوج ۾ ماڻهو بنا اُلڪي جي هئا، ڪن ته وڏي واڪي اهو چئي ڇڏيو ته اڄ اسان کي ڪوبه هارائي نٿو سگهي، اسين هيڏي وڏي انگ ۾ آهيون.
مسلمان پهريون ڀيرو انگ ۾ دشمن کان ججها هئا.
ٻارهن هزار مسلمانن جي سامهون ٽن ساڍن ٽن هزارن جو انگ هو.
”حنين“ مڪي ۽ طائف جي وچ ۾ هڪ سوڙهو ۽ ڏکيو لنگهه آهي، جنهن جي ٻنهي طرفن پٿريليون ڳاڙهيون ٽڪريون آهن. لنگهه ۾ ريتي، پٿريون ۽ پٿر، ڪٿي ڪٿي پاڻي جا چشما ۽ ساوڪ به آهي.
هوازن انهن قبيلن جو نالو آهي، جيڪي مڪي ۽ طائف جي وچ ۾ آباد هئا. انهن ۾ بنو ثقيف به هئا، جيڪي طائف مان آيا هئا. سڀ اُن ڊپ ۾ اچي مِڙيا هئا ته مسلمانن جو ايندڙ نشانو اسين هوندا هئاسين. ان کان اڳ جو مسلمان اچي اسان کي وٺن، اسين وڌي کين هٿ وجهون. هُنن حنين ماٿريءَ جي سوڙهي لنگهه کان پرڀرو هڪ کليل ’ماٿري اوطاس‘ ۾ خيما کوڙيا ۽ مورچي بند ٿي مسلمانن جو اوسيئڙو ڪرڻ لڳا.
فوجي لحاظ کان انهن وقت مان فائدو وٺي حنين ماٿريءَ جي سوڙهي لنگهه، جتان مسلمانن کي لنگهڻو هو، ان جي چئني پاسن تيرانداز ويهاري ڇڏيا. اها صلاح کين لشڪر سان آيل هڪ ڪراڙي ۽ تجربيڪار بنو جشم جي سردار دريد بن صمھ ڏني، جنهن جي اُن وقت عمر 120 سالن کان به مٿي هئي. هن جي اکين ۾ موتيو هو. ٻُڌندو ۽ ڳالهائيندو ته سڀ ڪجهه هو، پر ڏسي ڪجهه به نه سگهندو هو. هو کيس پاڻ سان گڏ وٺي آيا ته جيئن کانئس صلاح وٺجي. پر ان سڄي لشڪر جو سردار ان پوڙهي کان گهڻو چِڙندو هو ۽ پوڙهي جي ڳالهين کي پنهنجي ڪمان ۾ دخل اندازي سمجهندو هو. ان سپهه سالار جو نالو ”مالڪ بن عوف“ هو.
جڏهن اُن جي فوج ”وادي اوطاس“ پهتي ته پوڙهي دريد بن صمھ پڇيو ته هي ڪهڙو هنڌ آهي؟
ماڻهن چيس ”وادي اوطاس.“ پوڙهي خوش ٿي چيو ته مناسب جاءِ آهي، پر هي آواز ڇا جا آهن؟
اُٺن جي سرسراهٽ
گڏ هن جو هينگڻ
ٻڪرين جي ٻي ٻي
ٻارن جون ٻاڪارون۽ ماين جي پاڻ ۾ چِر چِر
هي آءٌ ڇا پيو ٻُڌان؟
ماڻهن انڌي پوڙهي کي ٻڌايو ته اسان جو سالار مالڪ بن عوف سڀني ماڻهن کي اهل ۽ عيال ۽ مال وجهي سميت هِتي وٺي آيو آهي. سندس خيال آهي ته ٻارن ٻچن ۽ مال وجهي جي هئڻ سان سندس سپاهي ميدان ۾ ڄمي وڙهندا ۽ ڀڄندا ڪونه.
پوڙهي دريد چيو.
اوهان وڏي غلطي ڪئي آهي
جڏهن پير اُکڙي ويندا آهن ته پوءِ زالون ٻار ۽ مال وجهو اهي ڄمائي نه سگهندا آهن. اُن مهل رڳو تير ۽ تلوارون ڪم اينديون آهن. پوءِ هو مالڪ بن عوف کي مخاطب ٿيو.
چيائين: مالڪ تون ته رڍن ٻڪرين جو دراڙ آهين.
هي تو ڇا ڪيو؟
جيڪڏهن اسين جنگ هارائي وياسين ته اوهان کي ٻارن ٻچن ۽ مال وجهي جي باري ۾ ذليل ٿيڻون پوندي. منهنجي ڳالهه مڃين ته انهن کي ڪنهن محفوظ هنڌ تي پهچائي، گهوڙن جي پٺيءَ تي ڄمي ويهي غنيم سان وڙهو. جيڪڏهن اوهين کٽي ويا ته هو اوهان سان اچي گڏبا، جيڪڏهن هارائي ويا ته ٻار ٻچا ۽ مال وجهو محفوظ رهندو.
مالڪ بن عوف کي پوڙهي دريد جي ڳالهين تي سخت چڙ لڳي. چيائينس: پَريا مڙس! تنهنجو عقل گاهه پيو چَري. بنو هوازن يا ته منهنجي اطاعت ڪن يا وري آءٌ پنهنجي تلوار پنهنجي پيٽ مان آرپار ڪري ڇڏيندس، پاڻ کي ماري ڇڏيندس.
هوازن قبيلن چيو: سردار مالڪ اسين توسان گڏ آهيون.
پوڙهو دريد چپ ٿي ويو
ڀُڻ ڀُڻ ڪندي چيائين
هيءَ اهڙي جنگ آهي، جنهن ۾ آءٌ نه شامل آهيان، نه ڌار.
پر مالڪ پوڙهي جي هڪ ڳالهه مَڃي.
پنهنجا تيرانداز وادي حنين جي لنگهه جي ٻنهي پاسن ٽڪرين تي موڪلي ڏنائين ته جڏهن مسلمان گهوڙيسوار صبح جو اُتان لنگهن ته مٿن تيرن جو وسڪارو ڪري ڏجو.
صبح ٿيو
10هين شوال 8 هجري، 15 جنوري 629عيسوي.
آسمان جي نيراڻ ۾ هوريان هوريان نڪرندڙ سُهائي
ريتي ۽ پٿرين سان ڀريل لڪَ جو لنگهه، ٻنهي پاسن خاموش بيٺل پٿريليون ٽڪريون
مسلمانن جي فوج جي ڊگهي قطار
اڳيان گهوڙيسوار دستا
زرهون پاتل سوار
اُنهن جي وچ ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجي قصويٰ تي سوار
ساڻس گڏ سندس وفادار
پويان ميلن ۾ ايندڙ فوج جو ڪالم
اڃا سڄي فوج سفر ۾ هئي. صف بندي نه ٿي هئي. جيئن ته پنهنجي سپاهه جي سگهه تي ڪجهه اهڙو ته ڀروسو ڪيو ويو هو، جو فوج جي رستي ۾ آسپاس جي ٽڪرين تي چڙهي انهن کي محفوظ ۽ ڪليئر نه ڪيو ويو، ان ڪري اتي ٽڪرين تي دشمن جي تير اندازن پنهنجا مورچا بنائي ورتا.
صبح جي روشني هوريان هوريان وڌڻ لڳي هئي
هوا ۾ خَنڪي هئي
فضا اُجري هئي ۽ اجرو مُنهن ڪڍي رهي هئي.
گهوڙا ۽ انهن جا سوار هاڻ پري ٽڪرين تان نظر اچڻ لڳا هئا، سڀ سوار بي خبري ۽ خوش خياليءَ ۾ وڃي رهيا هئا ته هن لڪَ مان لنگهي صفبندي ڪري دشمن کي ڌوڙ ڪري ڇڏينداسين.
اوچتو
لڪَ جي چوڌاري مسلمان فوج جي مُهڙين گهوڙيسوار دستي تي تيرن جي بوڇار ٿي، تير زوزاٽ ڪندا، مينهن جيان ٻنهي طرفان کان آيا.
گهوڙي سوار ۽ اُنهن جا گهوڙا تيرن سبب ٽَهيا
هر گهوڙيسوار کي پنهنجو گهوڙي پيارو هوندو آهي. جنگ ۾ سوار جو هڪ حصو ۽ گهوڙي جا ٻه حصا مال غنيمت مان ملن ٿا. ايئن گهوڙيسوار پيادل سپاهيءَ کان ٽي ڀيرا وڌيڪ نفعي ۾ رهي ٿو. اهو تڏهن ممڪن هوندو آهي، جڏهن گهوڙو بچيل رهي، گهوڙو وڏو نشان هئڻ جي ڪري سوار کان پهرين زخمي ٿي پوندو آهي.
تيرن کان پري رهڻ گهوڙي سوار جي ترجيح هوندي آهي. هِتان گهوڙي سوار دستي تي تير وسيا ۽ هوڏانهن گهوڙن ٽَهي پنهنجا رُخ موڙيا.
پويان ايندڙ ماڻهن تي اڳيان ويندڙ چڙهي ويا
ڀاڄ مچي ويئي
ڀاڄ ۾ ڪو طرف نه هوندو آهي
جيڏانهن جنهن جو مُنهن تيڏانهن اُن جو ڪنڌ
جيسين ڳالهه سمجهه ۾ اچي ته ڇا ٿيو
اُتي ته پنهنجن گهوڙن جي سُنبن هيٺان لتاڙجڻ کان بچڻو هو. آقا صلي الله عليھ وسلم جي اڳيان گهوڙي سوار منتشر ٿي ويا. ڪجهه گهڙين جي لاءِ آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجي سپاهه جي بلڪل اڳيان پنهنجن ڪجهه ذاتي وفادارن سان رهجي ويا. ابو سفيان بن حارث آقا صلي الله عليھ وسلم جو سئوٽ هو، اُن مهل به آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجو رخ دشمن کان نه مُوڙيو. پنهنجي خچر دلدل تي سوار مياڻ مان تراڙ ڪڍيائين. صبح جي سج جا پهريان ڪرڻا آقا صلي الله عليھ وسلم جي اُگهاڙي تراڙ کي چُمي مُرڪيا. آقا ﷺ پنهنجي خچر جي واڳ ڇڪي، ان جا پير مٿي کڄيا، خچر جو ڪنڌ مٿي ٿيو. آقاﷺ تراڙ بلند ڪئي ۽ وڏي آواز ۾ هي رجزيه لفظ چيا.
انا النبي لاکذب
انا ابن عبدالمطلب
”آءٌ نبي آهيان
۽ اُن ۾ به ڪوڙ ڪونهي ته آءٌ عبدالمطلب جو پُٽ آهيان.“
پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجي محافظ چاچي عباسرضه کي چيو ته آواز ڏيئي سڀني کي سڏ ي صف بندي ڪرائي.
سيدنا عباسرضه جو آواز گهڻو وڏو ۽ رعبدار هو.
هُن سڏيو.
اي انصارن جا گروهه
اي بيعت رضوان وارا
اُن آواز تي سڀ ايئن واپس وريا جيئن ڳئون پنهنجي ٻَچن جي رنڀڻ تي موٽندي آهي.
لبيڪ... لبيڪ... يا رسول الله صلي الله عليھ وسلم
اسين آهيون
حاضر ٿي ويا آهيون آقا صلي الله عليھ وسلم
پويان خالد بن وليد پنهنجن گهوڙي سوارن کي ترتيب ڏيئي چڪو هو
هن سمجهي ورتو ته تير ڪٿان آيا آهن. ٻنهي پاسن گهوڙي سوار ڊوڙايائين.
اُن حرڪت جي دوران فوج جي صفبندي ٿي.
منٽن ۾ نقشو بدلجي ويو.
آقاﷺ سواريءَ تان لهي سپهه سالار وانگر هر ڪنهن کي صحيح رخ تي لڳايو. پوءِ پَٽ تان هڪ مُٺ ريتيءَ جي ڀَري دشمن ڏانهن اڇليائين ۽ فرمايائون
شاهت وجود
”اوهان جا چهرا بگڙي وڃن“
چهرن کي ته بگڙجڻو هو
چون ٿا ته اها مِٽي اهڙو ته واچوڙو بڻي جو دشمن جي هر اک ۾ ڪنڪريون پيون،
دشمن ڀڄڻ تي مجبور ٿي پيو.
دشمن جو سڄو لشڪر منٽن ۾ جُهڪي پيو.
بنو ثقيف جا ستر ماڻهو مئا. نيٺ هو پنهنجي پويان ڀتين واري محفوظ شهر طائف ڏانهن وٺي ڀڳا. ڪي نخله طرف ڀڳا، پوڙهو دربد بن صمھ جيڪو ان وادي اوطاس ۾ هزارين رڍن، ٻڪرين، اُٺن ۽ ٻي مال وجهي سان ڀريل ڇڪڙن، عورتن ۽ ٻارن سان گڏ هو، مارجي ويو، جنهن جو پوڙهي کي ڊپ هو، اهو ئي ٿيو، هڪ ڏينهن اڳ آقاﷺ کي خبر ڏيندڙ چيو ته، دشمن پنهنجي سموري مال ۽ مَڏي، زالون ۽ ٻار پاڻ سان وٺي آيو آهي ته آقا صلي الله عليھ وسلم اڳ ڪَٿي ڪئي هئي ته ’انشاءَ الله سڀاڻي هي سمورو مال ۽ اسباب مسلمانن جو هوندو.‘
ايئن ئي ٿيو
ڇهه هزار قيدي ٿيا
چوويهه هزار اُٺ
چاليهه هزار ٻڪريون
چار هزار اوقيه چاندي ]ڇهن ڪونٽل کان ڪجهه ڪلوگرام گهٽ ، مڻن ۾.[
سيدنا مسعود بن عمر غفاري جي نگرانيءَ ۾ سڀ مال ۽ مڏي، عورتون ۽ ٻارڙا پويان مڪي ڏانهن جعرانه موڪليا ويا ۽ آقا صلي الله عليھ وسلم تاڪيد ڪئي ته طائف کان واپس موٽي اچي اُنهن جي ورهاست ڪبي.
اُن جنگ ۾ اَلل وهاڻيءَ جڏهن دشمن جا تير وسيا ته مسلمان ڊڄي ٽهي ڀڳا هئا. اسان جي ’انا‘ جا ماريل تاريخ دان لک پردا وجهن، پر الله قرآن ۾ آقاﷺ جي ڊائري لکندو رهيو هو.
الله قرآن ۾ سچ لاهي ڇڏيو:
”۽ ٻين ڪيترن ئي ميدانن ۾ الله اوهان جي مدد ڪئي ۽ حنين واري ڏينهن جڏهن اوهين پنهنجي گهڻائيءَ تي خوش هئا ۽ پوءِ اها اوهان جي ڪم نه آئي ۽ اوهان تي باوجود ويڪر جي زمين تنگ ٿي ويئي. پوءِ اوهان پُٺ ورائي پويان هٽيا، پوءِ خدا پنهنجي طرف کان پنهنجي رسول ۽ ايمان وارن جي تسڪين فرمائي ۽ فوجون لاٿيون، جن کي اوهان نه ڏٺو ۽ ڪافرن کي عذاب ڏنو ۽ ڪافرن لاءِ اهائي سزا آهي.“ ]قرآن 25-26/9[
اصل ۾ خدا کي اهو سمجهائڻو هو ته اوهين ڪڏهن به پنهنجي گهڻائيءَ تي متان ڦونڊجو ۽ هَٺ ڪريو، اوهين ٿورا هُجو يا گهڻا، ان وقت کٽندا جڏهن رڳو الله تي ڀروسو ڪندا ۽ ثابت قدم رهندا.