بدر جي جنگ- مڪي ۾ رد عمل
ابو سفيان بن حرب هاڻ مڪي جو اڪيلو سردار هو. سڀ وڏا وڏا قريشي سردار مارجي وڃڻ کانپوءِ هاڻ هو مڪي وارن جي قسمت جو فيصلو ڪندڙ اڪيلو سردار بچيو هو.
ڪيني ۽ ڪدورت سان ڀريل
هُن جي پنهنجي گهر ۾ سڀني کان وڌيڪ ماتم هو.
هڪ سندس پُٽ مئو
ٻيو عمرو قيدي بڻيو.
چاچا به مارجي ويس
زالهنس جو پيءُ عتبه بن ربيعه به مُئو.
زالهنس هنده جو ڀاءُ وليد به ڌوڙ ٿي ويو هو.
زالهنس هنده جو چاچو شيبه به قتل ٿيو.
سندس زال تڙپي... بدلو وَٺ
ارُني... رڙي...
وار کولي ڇڏيائين... هوءَ عورت مان ڏانئڻ بڻجي ويئي.
چوڻ لڳي حمزي جون هينئون چٻاڙينديس... ڪَچو.
خود ابو سفيان به قسم کنيو ته جيستائين بدلو نه وٺندس... تيستائين نه وهنجندس، نه زال ڏانهن ويندس.
نه مٿي کي تيل هڻندس.
نه گيهه واپرائيندس.
سندس گهر جهنم بنجي ويو.
گهر گهر ۾ ماتم.
ابو سفيان ظالم وري ايترو جو مڪي وارن تي پابندي هڻي ڇڏيائين ته
ڪوبه پنهنجن جو ماتم نه ڪري.
نه ڪو روئي، نه ڪو رڙي.
غم ۽ ڏک تي ماتم، نوحا ۽ روئڻ رڙڻ جي مڪي ۾ پراڻي رسم هئي. روئڻ سان ماڻهو پنهنجن جو غم هلڪو ڪري وٺندا آهن. ابو سفيان کي خبر هئي ته مڪي ۾ لڪيل مسلمان به آهن ته مسلمانن جا حمايتي به- هن نٿي چاهيو ته مڪي وارن جي روئڻ رڙڻ ۽ ماتم ڪرڻ سان انهن مسلمانن يا سندن طرفدارن کي دل ئي دل ۾ ڪا خوشي ملي.دارالندده ۾ ويهي حڪم ڏيئي ڇڏيائين:
جيڪو هاڻ مڪمل طور تي سندس وَس ۾ هو.
ڪوبه نه روئي.
روئڻ ته سڀني کان بيٺو نٿي.
هو لِڪي لِڪي روئندا هئا.
عاتڪه جي خواب وانگر مڪي جو ڪوبه گهر نه بچيو، جنهن کي زخم نه لڳو هو.
اُتي هڪ پوڙهو هو.
هو به وري شاعر
نالو هئس اسود بن مطلب
بدر سندس ۾ ٽي پُٽ مئا هئا.
رمعه، عقيل ۽ حارث-
هُن جو ته اندر ئي وڍجي ويو هو. ٻيرا ٻيرا ٿي ويو هو. پر حڪم هو ته ڪوبه نه روئي.
هڪ ڏينهن هن پاڙي ۾ روئڻ جو آواز ٻڌو. جلدي پنهنجي غلام کي موڪليائين ته پُڇي اچي ته
روئڻ جي موڪل ملي ويئي آهي ڇا-؟
غلام اچي ٻڌايو ته
نه...
پاڙيسرياڻي اُن ڪري پئي روئي ته سندس اُٺ گم ٿي ويو آهي.
ان ڏينهن اسود بن مطلب هڪ نظم چيو.
جنهن جو ترجمو هن ريت آهي:
”ڏسو ته سهي، هوءَ اُن ڪري ٿي روئي
جو سندس اٺ گم ٿي ويو آهي.ان ڏک ۾ هوءَ نه سُمهي ٿي نه ڪنهن کي سُمهڻ ٿي ڏي.
اي گهٽ عقل واري پاڙيسرياڻي.
تون پنهنجي اُٺ تي نه رو!
رو ته پنهنجي قوم جي ڪم همتيءَ تي...
جيڪا بَدر ۾ ڊهي پيئي.
رو ته انهن جي ڀاڳن تي جيڪي اُتي ٻُڏي ويا.
هائو، بدر تي رو...
بني مصيص جي سردارن تي روءِ...
بني مخزوم ۽ ابو الوليد جي ماڻهن تي ماتام ڪر
روئڻو اَٿئي ته منهنجي عقيل تي روءِ...
حارث تي نوحو ڪر... جيڪو شيرن جو شينهن هو.
سڀني تي روءِ... پوءِ ڀلي اُنهن جو نالو نه ڳِن.
اُن حڪم تي ماتم ڪر... جنهن جي جوڙ جو ڪير به نه هو.
ڪهڙي نه بي وقوف آهين... جو هڪ اُٺ جي گم ٿيڻ تي پئي رو ئين.
ڏس-
ڏينهن ڪيئن بدليا آهن.
ڇڇورا سردار بنجي ويا آهن.
جيڪڏهن بدر جو معرڪو نه ٿئي ها ته
سڄي زندگي کين سرداري نه ملي ها- [ابن هشام]
ڇڇوري سردار مان سندس مطلب پڪَ سان ’ابو سفيان بن حرب‘ ڏانهن هو، جنهن کيس روئڻ به نٿي ڏنو. اُن ابو سفيان جو هڪ پُٽ مديني ۾ قيدي هو. مڪي جا ٻيا ماڻهو فديي جا پئسا کڻي پنهنجن کي ڇڏائڻ لاءِ مديني مان نڪتا. ابو سفيان عياريءَ سان مديني مان آيل هڪ مسڪين زيارتي سعد بن نعمان کي جهلي ورتو ۽ نياپو مُڪائين ته قيدي جي بدلي قيدي کي ڇڏرايو، منهنجو پُٽ ڇڏيو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي وڏن دشمنن مان هڪ عمير بن وهب جمحي به هو. هُن جو به هڪ پُٽ مديني ۾ بدر جو قيدي هو. هڪ ڏينهن هو مڪي ۾ صفوان بن اُميه بن خلف سان گڏ ويٺو هو، اُتي ٽيو ڪير به نه هو. صفوان بدر ۾ مارجي ويل پنهنجي ٿلهي پيءُ کان وڌيڪ زهريلو هو. هُن چيو: هيترن سردارن جي مرڻ کانپوءِ زندگي هاڻ بي مزي واري بنجي ويئي آهي.
عمير وراڻيو: ٺيڪ ٿو چوين.
آءٌ اڪيلو ئي اُن جنگ جو بدلو وٺي لاهيان ها، پر مون تي قرض جو بار آهي ۽ اولاد کي پالڻ جي ذميداري به اٿم.
صفوان جي اکين ۾ نانگ جي ڦڻ لهرائي...
چيائين: ڇا ڪرينءَ ها؟
چيائين: آءٌ بهاني سان پنهنجي پُٽ جو فديو ڏيڻ وڃان ها ۽ (نعوذ بالله) محمد (صلي الله عليھ وسلم) کي قتل ڪري اچان ها.
صفوان ويٺي ويٺي ٽُپ ڏنو.
چيائين: تون قرض ۽ ٻارن جي سار سنڀال کان ڇُٽو آهين... اهو منهنجون ذمون آهن... انعام ڌار ڏيندوسين- تون وڃ.
عمير چادر ويڙهي ۽ چيائين: ٺيڪ آهي آءٌ اجهو ٿو روانو ٿيان.
صفوان سندس ٻانهي جهلي پڪي سازش جي آخري تصديق ڪئي ۽ ڀُڻ ڀُڻ ڪري چيو:
ڏس! ڳالهه پاڻ تائين رکج
اُلڪو نه ڪر...
اِها ڳالهه رڳو اسان ٻن جي وچ ۾ آهي- عمير وراڻيو.
مديني پهچي ويو.
مسجد نبويءَ جي دروازي تي ڳچيءَ ۾ زهر ۾ ٻڏل تلوار لڙڪائي، اکين ۾ نانگ جو زهر، چپن تي ڦڪي کِلَ.
روبرو سيدنا عمر بن خطاب.
عقابي اکين مان سندس اکين ۾ اکيون ملائي، سندس اندر پڙهڻ ۾ رڌل هو.
پُڇيائينس: ڪيئن اچڻ ٿيو-؟
وراڻيائين: پُٽم جو فديو ادا ڪرڻون اٿم.
چيائينس: پوءِ هيءَ تلوار ڇو-؟
شرمندگيءَ مان پنهنجي عياري لڪائيندي وراڻيائين. هنن تلوارن اسان کي ڪهڙو فائدو ڏنو آهي.
سيدنا عمربن خطاب کيس ڳٿر مان جهلي مسجد نبويءَ جي اندر آقا صلي الله عليھ وسلم وٽ وٺي ويو.
آقا صلي الله عليھ وسلم کين ڌيان سان ڏٺو ۽ فرمايو:
”عمر هن کي ڇڏي ڏي-“
پوءِ عمير کي چيائين.
”منهنجي ويجهو اچ-“
ڀرسان ويهاري پُڇيائينس:
”ڪيئن آيو آهين؟
چيائين: منهنجو پُٽ اوهان وٽ قيدي آهي.
آقا صلي الله عليھ وسلم چيو-
”ڳالهه نه ڦيرائي سچ ٻڌائي.“
هو چُپ رهيو.
آقا صلي الله عليھ وسلم فرمايو، تو ۽ صفيان بن اُميه حطيم ۾ ويهي منهنجي قتل جي سَٽ ڪونهي سَٽي؟ پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم کيس صفيان سان ٿيل ڳالهه ٻولهه لفظ به لفظ ڪري سُڻائي ۽ صفيان جيڪا سندس قرض ادا ڪرڻ ۽ ٻارن پالڻ جي ذميداري کنئي هئي، اها به ٻُڌائي.
ميربن وهب جون اکيون ڦاٽي ويون.
مُنهن ڌَما ڇڏي ويس.
چيائين.
خدا جو قسم ته اها ڳالهه ته اسان ٻن کانسواءِ ٽي ڪنهن به نه ٻُڌي هئي ۽ نه وري اسان مان ڪنهن ٻي کي سُڻائي.
پوءِ هُن جون ڦاٽل حيران اکيون ماه ڪامل جي روبرو ويهي، چنڊ جي چمڪندڙ اُجري چمڪ سان چمڪيون. هن ڪا گهري سوچ سوچي ۽ اندر ۾ پيل ڪا ڳنڍ کولي
۽ چيائين.
مون ايمان آندو ته اوهان کي آسمان تان خبرون اينديون آهن.
سدائين سچيون خبرون.
آءٌ اقرار ٿو ڪريان
لا الھ الا الله محمد رسول الله.
آقا صلي الله عليھ وسلم فرمايو: ”پنهنجي ڀاءُ کي وٺي وڃو، کيس قرآن جي تعليم ڏيو. سندس قيدي ڇڏي ڏيو.“
آهي ڪا اهڙي برادري، اهڙو قبيلو، ڪا قوم، ڪو مذهب، ڪو دين، جنهن ۾ توحيد جو ڪلمون پڙهڻ سان قتل جي ارادي سان آيل دشمن، ڏسندي ئي ڏسندي ايئن بدلجي وڃي، جو اهو ئي وري اُن جو چوڪيدار بنجي وڃي، جنهن کي قتل جي ارادي سان گهران نڪتو هُجي ۽ ٻنهي جي وچ ۾ ٻن سڳن ڀائرن جهڙو لاڳاپو پيدا ٿي وڃي. اُن کان به وڌيڪ، آقا صلي الله عليھ وسلم ۽ غلام جهڙو- ڄڻ هڪ جسم ٻه جانيون هُجن، هڪ ئي بدن جا ٻه هٿ، ڪيمسٽري ايئن بدلبي آهي.
هڪ ئي نظر سان...
جنهن جي ڀاڳ ۾ اها هُجي.
سيدنا عمير بن وهب جيڪو مڪي مان اچڻ مهل نفرت سان ڀريل، جنهن جو خون ڪرڻ جي لاءِ آيو هو، هاڻ اُن جو ئي ٻانهو بنجي ڪَنبي رهيو هو. سندس لُڙڪن هاڻين اکين جي هيٺان ڪنبندڙ چپ هاڻ گذريل گستاخيءَ تي معافي مَڱي رهيا هئا. هُن مڪي وڃڻ جي موڪل گهري، جيئن اُتي وڃي ڏيئي مان ڏيئو ٻاري ۽ آقا صلي الله عليھ وسلم جو غلام بنجي جيئي.
هوڏانهن صفوان، عمير جي وڃڻ کان پوءِ ماڻهن کي مُرڪندي ڏند ٽيڙي چوندو هو
ڪجهه ڏينهن صبر ڪريو...
اهڙي خوشخبري ٻڌائيندو سانوَ جو بدر جو ڏک اوهان کي وسري ويندو.
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ کيس خبر پيئي ته عمير بن وهب موٽي آيو آهي، پر جنهن کي مارڻ ويو هو، اُن کي آقا صلي الله عليھ وسلم مڃي موٽيو آهي. اهو ٻڌي صفوان اندر ئي اندر سڙي پَچي ۽ کامي ويو ۽ اندر ئي اندر نانگ جيان وٽجڻ سٽجڻ لڳو. هُن قسم کنيو ته هاڻ اُن ”غدار“ سان ڪڏهن به نه ڳالهائيندس.
بدر جي جنگ کي ٿيندي ڏيڍ مهينو گذري چڪو هو.
ابو سفيان پنهنجي قسم جي ڪري بدبودار ٿي ويو.
هو نه وهنجيو نه ڦڻي ڏنائين.
نه گيهه کاڌائين.
نه پنهنجي زهريلي زال هنده جي ويجهو ويو...
نيٺ هُن سوچيو، بدلو وٺڻو پوندو.
جيتوڻيڪ هن پنهنجي قافلي جي ڪمائي جا سڄا سارا پنجاهه هزار دينار ڌار ڪري هڪ وڏو لشڪر تيار ڪرڻ جي لاءِ رکي ڇڏيا، پر ان لشڪر جي تياريءَ ۾ گهُوڙن، تلوارن، زرهن ۽ ٻين هٿيارن جي خريداريءَ ۽ جنگ جي تيارين ۾ ته وقت گهربل هو. کيس فوري بدلو وٺي وهنجڻو هو، مٿي تي تيل هڻڻو هو، گيهه کائڻو هو. هن لڳ ڀڳ ٻه سؤ همراهه اُٺن تي ويهاريا ۽ لِڪندو ڇُپندو راتاهو هڻڻ جي لاءِ مديني لاءِ نڪتو.
هن جو مديني جي ڀرپاسي رهندڙيهودين سان ڳٺ جوڙ هو.
هن پنهنجا همراهه ۽ اُٺ مديني جي ڀرسان قتاه ماٿريءَ جي هڪ سري تي ٽڪايا. نيب نالهي هڪ پهاڙيءَ جي ڀڪَ ۾ چورن وانگر رات جو يهودي قبيلي بنو نضير جي سردار حئي بن اخطب جو دروازو وڃي کڙڪايو. هن دروازي جي سوراخ مان ابو سفيان بن حرب کي ڏٺو ته مسلمانن جي ڊپ سببان دراوزو ئي ڪونه کوليو. ابو سفيان ڦِڪو ته ٿيو، پر اُن ئي قبيلي جي ٻي اهم سردار سلام بن مشڪم جي دروازي تي پينو بنجي وڃي بيٺو.
هُن دروازو کوليو.
ٻيئي سازشي گڏجي ويٺا.
ساز باز ٿي.
سلام بن مشڪم مديني جي ڳجهن رستن جي نشاندهي ڪئي. مسلمانن جي اهم ٺڪاڻن مان سڀني کان آسان ۽ غير محفوظ ٽارگٽ شهر جي ٻاهران اُٺن جي چراگاهه هئي.
ابوسفيان اُن تي راتاهو هڻڻ جو فيصلو ڪيو.
پنهنجا ماڻهو رات جو چورن وانگر وٺي اُتي ويو.
”عريض“ نالي جاءِ تي هڪ چوڪيدار انصاري ۽ سندس نوڪر سُتا پيا هئا. ٻنهي کي قتل ڪري ڇڏيائون. اُتي ئي ڪجهه ڪچا ڪمرا هئا، ڪجهه گاهه پَٺو پيو هو. اُنهن کي باهه لڳائي ڇڏيائون ۽ پوءِ شيطان کان به تِکا وٺي مڪي ڏانهن ڀڳا.
آقا صلي الله عليھ وسلم کي خبر پئجي ويئي.
آقا صلي الله عليھ وسلم پاڻ ئي پنهنجي قصويٰ تي چڙهيا
پاڻ سان گڏ ٻه سؤ جانباز به گڏ ورتائون.
مديني کان وٺي ”قرقره اڪدر“ تائين ڀاڄوڪڙ قاتلن جو پيڇو ڪيائون. پر ابو سفيان ته اهڙي ڊپ جي حالت ۾ ڀڄي رهيو هو، جو پاڻ سان گڏ سفر ۾ کائڻ جي لاءِ اُٺن تي جيڪي ستؤ سان ڀريل ٻورا کڻي آيا هئا، ڀڄندي اِهي به رستي تي اَڇلي ڇڏيائون ته جيئن اٺ هلڪا ٿين ۽ تيز ڊوڙن. عربيءَ ۾ ”ستوئن“ کي ”سويق“ چيو ويندو آهي- ايئن اهو واقعو ”غزوه سويق“ طور ڄاتو وڃي ٿو.
ابو سفيان اُن ئي رات ڀڄي ويو.
پر سڄي عربستان جي قبيلن ۾ سندس مٽي پليت ٿي ويئي.
ماڻهو چوڻ لڳا.
هي مڪي وارا رات جي وڳڙي ۾ چورن وانگر لِڪي مديني ويا ۽ گاهه پَٺو ساڙي، پوءِ ڊپ ۾ ڀڄي آيا.
پر ابو سفيان پنهنجي خيال ۾ بدر جي جنگ جو بدلو وٺي لاٿو هو ۽ گهر وڃي پنهنجي زال هنده سان گڏجڻ کان اڳ چڱي طرح وَهنجي سَهنجي بُت تان گندگي صاف ڪيائين. مٿي ۾ تيل هنيائين، ڦڻي ڏنائين، گيهه کائي هنده سان ملڻ جي لاءِ روانو ٿي ويو.