ڏُک جي سال ۾، ٻيو ڏُک
آقاﷺ سان دل ۽ جان سان مُحبت ڪندڙ محافظ ۽ سرپرست سيدنا ابوطالب جي وفات جو ٽيون ڏينهن هو، جو آقاﷺ جي جيون ساٿياڻي، ڏکن سُکن جي ساٿياڻي، سيده خديجهرضه وفات ڪري ويئي، اڃا آقاﷺ جي ڏکويل اکين جا لڙڪ به نه سُڪا هئا، جو اهو عظيم صدمو مليس. انهيءَ ڏهين نبوي سال جي رمضان جو آخري ڏهو هو. جڏهن سيده 65 سالن جي عمر ۾ پنهنجي محبوب گهر واريءَ کي اڪيلو ڇڏي وئي. پنجويهن سالن جو ساٿ ڇڄي پيو.
سيده خديجهرضه سڄي زندگي آقاﷺ سان لافاني محبت وفا شعاري، غم گساري ۽ اٽل خيرخواهيءَ ۾ گذاري. سيده جڏهن آقاﷺ جي نڪاح ۾ آئي ته مڪي جي سڀ کان وڏي مالدار عورت هئي. سندن سوين اُٺن جو قافلو سامان کڻي عربستان جي ريگستانن ۾ ڏورانهن هنڌن تائين ويندو هو. گهر ۾ سهوليتن ۽ برڪتن جا ڍڳ لڳل هئا. سانئڻ خديجهرضه پنهنجي زندگيءَ جو هر ساھ، پنهنجو هر سک، پنهنجي سڄي ميڙي چونڊي آقاﷺ جي عظيم الشان آسماني مقصد جي لاءِ وقف ڪري رکي هئي. پنهنجي چئن نياڻين جي پالنا ۽ تربيت ڏاڍي سُٺي نموني سان ڪئي هئائين. ٻن وڏين نياڻين جي شادي ٿي چڪي هئي، جيڪي پنهنجن گهرن تڙن ۾ خوش هيون. ٻه ننڍڙيون نياڻيون سيده اُم ڪلثوم ۽ خاتون جنت سيده فاطمه اڃا ننڍڙيون هيون.
آقاﷺ جي لاءِ سيده خديجه جي وفات بي حد ڏک جو باعث هئي، سندس اکين ۾ لڙڪ هئا ۽ دل الله جي رضا تي راضي هئي سيدخديجه. سان گذاريل چوٿائي صديءَ جو عرصو ٻن مُحب دوستن جو انتهائي محبت ۽ قربت جو زمانو هو. انهن پنجويهن ورهين ۾ آقاﷺ ۽ سيده خديجه جي وچ ۾ ڪا هڪ گهڙي به اهڙي نه آئي هئي، جڏهن ٻنهي جي ڪنهن مسئلي تي راءِ مختلف هجي، سيده سڄي زندگي فنافي الرسول جو اهڙو انوکو مثال هئي، جنهن جو مثال آقا جي زندگي ۾ يا پوءِ ڪڏهن به نظر نه آيو.
سيده جي سڄي زندگيءَ ۾ آقاﷺ ٻي ڪا شادي نه ڪئي.
جيتوڻيڪ سيده، آقاﷺ کان عمر ۾ پندرهن سال وڏي هئي. آقا پنجويهن سالن کان پنجاھ سالن جي عمر تائين پهچي چڪا هئا، پر آقاﷺ جي لاءِ سڄي جڳ جهان جي عورتن مان سيده کانسواءِ، ٻي ڪنهن عورت جي ڪابه حيثيت نه هئي، پوءِ جي زندگيءَ ۾ جڏهن مڪي مان هجرت ڪرڻ کانپوءِ آقاﷺ مديني وڃي هڪ اسلامي رياست جو بنياد وڌو، جيڪا سندس ئي زندگي ۾ سڄي عربستان ۾ پنهنجي حاڪميت مڃرائي چڪي هئي ته عرب جي مختلف دوست قبيلن جي احترام ۽ اسلام جي نالي تي پاڻ ارپيندڙ ڪيترين ئي قابل احترام عورتن سان، اسلام جو پيغام مختلف قبيلن تائين پهچائڻ ۽ قبيلن سان لڳ لاڳاپا سڌارڻ جي لاءِ آقاﷺ پنهنجي لهندڙ وهيءَ ۾ شاديون ڪيون، پر اِهي شاديون ڪجهه مهينن يا ڪجهه سالن کان طويل نه هيون. امام بخاريءَ سيده عائشه جي هڪ روايت نقل ڪئي آهي ته جيڪا امام احمد به لکي آهي. ته هڪ ڀيري سيده خديجه جي ڀيڻ سيده هاله، سرڪار دو عالمﷺ کان اندر اچڻ جي موڪل گهري ته رسول الله کي سندس آواز سيده خديجه جهڙو محسوس ٿيو ته ڇرڪي چيائين، ”اللھم هاله“ ]اي الله ڇا هي هاله آهي.[ سيده عائشه چوي ٿي ته مونکي رشڪ ٿيو، مون عرض ڪيو يا رسول الله ڇا اوهين قريشن جي ان ڪراڙيءَ کي ياد ڪريو ٿا، جنهن جي وات ۾ نه ڏند هئا نه پيٽ ۾ آنڊا، اوهان ڳاڙهين مالهين واري عورت کي ياد ڪريو ٿا، جنهن جي جاءِ تي اوهانکي عمدي عورت عطا ڪئي ويئي، اوهين پوءِ به ان جي ياد ۾ گم رهو ٿا.
اهو سُڻي رسول الله جي چهري جو رنگ ڦري ويو.
سندس چهري مبارڪ ۾اهڙي تبديلي اڳ ۾ ڪڏهن نه ڏٺي ويئي هئي. سواءِ وحيءَ جي لهڻ وقت يا مينهن وسڻ مهل، جڏهن کيس اها خبر نه پئجي وڃي ته اها رحمت آهي يا برڪت. يا عذاب آهي، پاڻ سڳورن اهو ٻڌي ارشاد فرمايو، اُن کان سُٺي عورت الله تعاليٰ مونکي عطا نه ڪئي، جڏهن ماڻهن منهنجي نبوت جو انڪار ڪيو ته هُن سچيءَ دل سان اقرار ڪيو. جڏهن ماڻهن منهنجي ترديد ڪئي ۽ مونکي ڪوڙو قرار ڏنو ته هن دل کولي منهنجي تصديق ۽ تائيد ڪئي. جڏهن ماڻهن مون سان مالي سهڪار جو هٿ ڇڪي پويان ڪيو ته هُن پنهنجي سڄي مال ۽ دولت مون تي نڇاور ڪري ڇڏي. جڏهن ٻين گهر وارين مان الله مونکي اولاد جي نعمت کان محروم رکيو ته هُن مان الله مون کي اولاد سان نوازيو.
روايت آهي ته الله تعاليٰ سيدنا جبرائيلعه جي ذريعي سيده خديجه کي سلام موڪليا ۽ کيس جنت ۾ هڪ عاليشان موتين واري بلوري محل جي بشارت ڏني، اهڙي گهر جي، جنهن ۾ نه هُل بَکيڙو هوندو، نه ٿڪاوٽ محسوس ٿيندي. چون ٿا ته حضرت جبرائيلعه جي موڪليل اُن خدا جي سلام ۽ جنت ۾ موتين محل جي اها خوشخبري سُڻي آقاﷺ جي دل جي ڌڙڪن تيز ٿي ويئي هوندي، ڇو ته اُن ۾ سيده خديجه جي جدائي جو لڪل پيغام به هو، آقاﷺ سيده خديجه کي پنهنجن هٿن سان حجون ۾ مڪي جي قبرستان ۾ قبر ۾ لاٿو. پاڻ سيده جي قبر ۾ لٿا ۽ خدا ٿو ڄاڻي ته ڪهڙي دُکي دل سان سڄي عمر جي عظيم ساٿياڻيءَ کان وڇڙي ان گهر آيا، جتي وک وک تي سيده جون ساروڻيون ۽ سندس تصور آقاﷺ جي روبرو هو.
آقاﷺ سڄي عمر سيده جي جدائيءَ جو ڏک وساري نه سگهيا.
جڏهن به سندس گهر ۾ ڪو چڱو چوکو رڌبو هو ته پاڻ سڳورا سيده جي ساهيڙين يا سندس ڀيڻ جي گهر موڪليندا هئا. قرآن مجيد ۾، دنيا جي بهترين عورت سيده مريم بنت عمران اُم عيسيٰ کي چيو ويو آهي. آقاﷺ سان منسوب ڪيل روايت بخاري، مسلم، ترمذي ۽ نسائي بيان ڪئي آهي. فرمايائون:
”مريم بنت عمران ۽ خديجه بنت خويلد پنهنجي وقت جون بهترين عورتون هيون“.
هڪ ٻي روايت آهي ته ”مرد ته ڪيترائي باڪمال آهن، پر عورتون فقط ٽي باڪمال آهن. مريم بنت عمران، آسيه زوجه فرعون ۽ خديجه بنت خويلد.“
اُنهن ٽنهي عظيم عورتن جي حصي ۾ اها انوکي ذميداري آئي ته انهن پنهنجي وقت جي جليل القدر پيغمبرن ۽ رسولن جي پرورش ڪئي.
هڪ ٻي روايت ۾ اُنهن ٽن عظيم عورتن کانسواءِ چوٿين جليل القدر هستي خاتون جنت سائنڻ فاطمهرضه جو نالو آهي.
جنهن آقا جي گود ۾ پرورش پاتي.
سيدنا عليرضه جي گهر واري ۽ جنت جي نوجوانن جي سردارن حَسن ۽ حُسين جي امڙ جو هئي. علامه اقبال ته سيده فاطمهرضه جي ’منقبت‘ ۾ اهو به لکي ڇڏيو آهي ته جيڪڏهن مُنهنجي رسول اللهﷺ مونکي ڪنهن قبر کي سجدو ڪرڻ کان روڪيو نه هُجي ها ته آءٌ سانئڻ فاطمه جي قبر کي سجدو ڪريان ها، جيڪا رسول الله ۽ سيده خديجه جي نياڻي، سيدنا عليرضه جي گهر واري ۽ جنت جي نوجوانن جي سردارن حسن ۽ حسين جي امڙ آهي. اهڙي خوشنصيبي دنيا ۾ ڀلا ڪنهن کي ملي؟