ننڍڙي حلقي ۾ ذڪر
اڃا چوڏهين آگسٽ جو سج ئي نه لٿو هو، جو سيده خديجه پنهنجي گهر جي ڀرسان پنهنجي سؤٽ ’ورقه بن نوفل‘ جي گهر ويئي. ورقه بن نوفل پوڙهو ٿي چڪو هو، هن ڊگهي عرصي کان هڪ خدا جي ڳولا ۾ هلندي ڦرندي، نيٺ هن عيسائيت اختيار ڪري ورتي هئي. عمر جي آخري حصي ۾ هو انجيل جو عبراني مان عربيءَ ۾ ترجمو ڪري رهيو هو... هيڻي جسم ۾ واحد خدا جي مُحبت جي شمع ٻاري ، هو ڊگهي عرصي کان انجيل ۽ توريت ۾ لکيل نشانين جي روشنيءَ ۾ عربستان ۾ هڪ پيغمبر جي اچڻ جي توقع ۾ جي رهيو هو. هن سيده خديجه جي غلام ميسره کان آقا ﷺ ۽ بصره جي سفر جو قصو ٻڌي اڳڪٿي ڪئي هئي ته ايندڙ پيغمبر ٻيو ڪونه پر محمد بن عبدالله آهي. شايد سندس بشارت کي ٻڌي سيده خديجه، ورقه بن نوفل کي ٻڌائڻ جي لاءِ وٽس وئي، سيده خديجه کان غار حرا ۽ گهر ۾ آقا ﷺ وٽ جبرائيل جي حاضري ۽ آقا جي دل ۾ لاٿل ڪلام کي ٻُڌي، ورقه بن نوفل جي موتئي سبب سفيد ٿيل اکيون جذبات جي شدت سبب اڇن بيدن وانگر ٻاهر نڪري آيون ۽ هو هڪدم ادب سان اُٿي ويهي رهيو.
بي ساخته چيائين: سُبحان الله
پاڪ آهي اها ذات
هي ته اهوئي ناموس (ڪلام) آهي، جيڪو موسيٰ عليه السلام تي’طور‘ تي لٿو هو
اهو سچ آهي
هي سڳورو ڪلام اِهي ئي الاهي احڪام آهن، جيڪي خدا پنهنجي چونڊيل پيغمبرن تي لاهي ٿو، جن کي مڃڻ ضروري آهي.
آءٌ مڃيندڙن مان آهيان.
هُن سيده خديجه کي مبارڪ باد ڏني ۽ چيو ته هوءَ آقا ﷺ کي سندس پاران تبرڪ جو هديو پيش ڪري ۽ کيس چوي ته آءٌ پوڙهو آهيان، جيڪڏهن جيئرو رهيس ته اوهانجي خدمت جي سعادت سان ڪامياب ٿيندس. ورقه بن نوفل جون موتئي سبب سفيد ٿيل اکيون آقا ﷺ تي لٿل ڪلام کي ٻُڌي عجيب سڳوري نور سان جَڳ مَڳائڻ لڳيون. هن اِهي سڀ ڳالهيون سُڻي آقا ﷺ جي مدح ۾ هڪ شاندار قصيدو به لکيو. ابن هشام وڌيڪ لکي ٿو ته سيده اُن ئي ڏينهن مڪي ۾ عتبه ۽ شيبه جي عيسائي عالم غلام عداس سان به ملي ۽ پڇيائين:
عداس، جبرائيل جي خبر اٿئي ؟
عداس هڪدم اُٿي ويهي رهيو ۽ حيرت مان چيائين
قدوس.. قدوس..
بُت پرستن جي شهر ۾ جبرائيل جو وري ذڪر ڪيئن؟
سيده، جبرائيل جي آقا ﷺ سان ملاقات ۽ مٿس لٿل آسماني ڪلام جو ذڪر ڪيو.
عداس چيو: جبرائيل خدا جو امانتدار ملائڪ آهي، جيڪو صرف خدا جي چونڊيل پيغمبر کي خدا جو پيغام رسائي ٿو، ته جيئن هو اها امانت خدا جي مخلوق تائين پهچائين. محفوظ رکڻ لاءِ خدا جي ڪلام کي جنهن شخصيت تائين پهچايو ويندو آهي. انهن ۾ سڀني کان وڏو گُڻ امانت جو اهو قدر ڏسندو آهي. مڪي ۽ ڀرپاسي جو ٻَچو ٻَچو ڄاڻي ٿو ته ’الامين‘ هڪ ئي آهي. اهو آقا ﷺ آهي.
ٻي ڏينهن صبح جو آقا ﷺ خانه ڪعبه ويا ته اُتي ورقه بن نوفل ڪعبي جي ڀت سان ٽيڪ ڏيو ويٺو هو.
ڏينهن جي تيز روشنيءَ ۾ کيس پنهنجي اکين جي موتئي ۾ ڪجهه نه ڪجهه نظر ايندو هو. هن وڏي مُحبت ۽ عقيدت سان آقا ﷺ کي پاڻ وٽ ويهاريو، سندس پوڙهيون بي نور اکيون آقا ﷺ جي چهري سان جڙيل نور اخذ ڪرڻ لڳيون، ورقه بن نوفل چيو:
”ڀائيٽا! مونکي ڪالهوڪيون سڀ ڳالهيون ٻڌائي.“
آقا ﷺ کيس غار حرا ۽ ان کانپوءِ جيڪو ٻڌو ۽ ڏٺو هئائين، اُهوسڀ ڪجهه ٻڌايائين ته ورقه خوشيءَ ۾ ڪنڌ ڌوڻڻ لڳو ۽ چيائين پاڪ آهي اها ذات جنهن توکي اهو مقام بخشيو. يقينن اوهان الله جا رسولصه آهيو. هن جو موڪليل سڳورو ڪلام خدا جو برگزيده ملائڪ کڻي اوهان تي لٿو آهي. سيدنا ورقه بن نوفل وڌيڪ چيو ته ڀُائيٽا آئون پوڙهو آهيان ڪاش آئون جوان هجان ها ’اوهان جو ساٿ ڏيان ها..ان وقت جڏهن اوهانجي شهر وارا اوهان تي سختي ڪندا ۽ اوهانکي مجبور ٿي هي شهر ڇڏي وڃڻو پوندو. ‘
آقا ﷺ اهو سُڻي حيران ٿيا.
پُڇيائين ڇا مونکي شهر مان ڪڍيو ويندو. ورقه بن نوفل وراڻيو. محترم ڀائيٽا! جيڪو به خدا جي سڳوري ڪلام جو امين ٿيو ۽ هُن خدا جي حڪم موجب پنهنجي قوم کي ڀلائيءَ طرف سڏيو ته ان قوم پنهنجي ان پيغمبر سان خراب سلوڪ ڪيو. هي مڪي جا ماڻهو به اوهان سان گستاخيون ڪندا.
سيدناورقه بن نوفل به پوڙهو هو. گھڻو عرصو جيئرو نه رهيو.
اُن ڏينهن آقا ﷺ کي پنهنجي ننڍپڻ جو دوست ابوبڪر مليو. ابوبڪر آقاﷺ کان عمر ۾ اڍائي سال ننڍو هو. سندس نالو عبدالله هو. لقب عتيق ۽ ڪُنيت ابوبڪر هيس. هو رنگ جو ڳاڙهو ۽ مُوڪري بدن، ڊگهي قد ڪاٺ، روشن خيال افروز کين وارو رحمدل، نرم گفتار، خوش مند، معزز شخصيت هئي، عرب جا سڀني قبلين جي حسب نسب کان واقف هو. خوشحال ۽ ڪپڙي جو واپاري هو. قريش جي بنو تيم قبيلي سان واسطو هئس. ننڍي هوندي کان ئي آقا ﷺ جو سڀني کان ويجهو دوست هو. آقا ﷺ جيئن ئي سيدنا ابوبڪر کي غار حرا ۾ خدا جو موڪليل ڪلام ٻڌايو ته پاڻ هڪدم ايمان آندائين.
هڪ گهڙي به دير نه ڪيائين،
برملا چيائين:
’ڪونهي ڪو معبود سواءِ الله جي، اوهان محمد ﷺ خدا جا رسول آهيو.‘ نه رڳو اهو پر سيدنا ابوبڪررضه ان ئي ڏينهن پنهنجي گهر ۾ آقا ﷺ جو پيغام پهچائي ڇڏيو. هونئن ته سيدنا ابوبڪر چار شاديون ڪيون، پر اُنهن ڏينهن سندن ٻه شاديون ٿيڻ باقي هيون. پهرين شادي مان پُٽ عبدالله ۽ ڌي اسماءَ هئي، انهن ٻنهي جي امڙ جو نالو قتيله بنت عبدالعزيٰ هو، هوءَ قبيلي عامر بن لوي مان هئي. سندس ٻي گهر واري زينت بنت عامر هئي. جنهن جي ڪُنيت اُم رو مان هئي. ام رو مان جي وفات هجرت جي ستين سال ٿي هئي، آقا ﷺ سندس باري ۾ چيو هو ته هوءَ جنت جي حورن مان آهي. اُم رومان جي پيٽيان جنم وٺندڙ ٻارن مان عبدالڪعبه پٽ هو، جيڪو مسلمان ٿي عبدالرحمان جي نالي سان مشهور ٿيو ۽ ڌيءَ جو نالو سيده عائشه هو. آقا ﷺ جي بعثت (ظهور) وقت سيده عائشه پنجن سالن جي هئي. بخاري شريف ۾ سيده عائشه جي حوالي سان حديث لکيل آهي ته جڏهن اسلام اسانجي گهر آيو ته آءٌ پنهنجن مائٽن کي سُڃاڻڻ جي عمر ۾ هيس. يعني کين اهو واقعو ياد هو. مشڪواة شريف طبري ۽ تبريزيءَ به لکيو آهي ته سيده عائشه پنهنجي وڏي ڀيڻ اسماء کان عمر ۾ ڏھ سال ننڍي هئي. هتي اهو تفصيل ڏيڻ جو مقصد اِهو آهي ته اهو ٻڌايو وڃي ته سيدنا ابوبڪر جي گهر واري ۽ ٻارڙن به ساڻس گڏ آقا ﷺ تي ايمان آندو. هڪ پُٽ پوءِ مسلمان ٿيو ۽ سندس ڪراڙو اڇن وارن وارو پيءَ ابوقحافه مڪي جي فتح وقت مسلمان ٿيو هو. سيدنا ابوبڪر جو پُٽ ابي عتيق به صحابي هو ۽ سندس نيآڻي اسماء جي پٽ عبدالله بن زبير کي به صحابي هئڻ جو اعزاز حاصل آهي. ان لحاظ کان هي ڪٽنب هڪ خاص شان رکي ٿو ته اُن گهراڻي جون چار پيڙهيون هڪئي وقت اصحابين جي درجي تي فائز آهن.
سيدنا ابوبڪر جي دوستن جو حلقو به گهڻو وڏو هو. پنهنجن دوستن ۾ هو پنهنجي بلند اخلاق ۽ پاڪيزه گُڻن جي ڪري گهڻي عزت ۽ مقام رکندو هو. سندس ويجهن دوستن ۾ بنو عبد مناف جي عبد شمس جي پٽ اُميه جي اولاد مان عثمان بن عفان هو. اُن زماني ۾ عثمان بن عفان ڇوويهن ستاويهن سالن جو بي حد سهڻو امير واپاري هو. ماءُ جي رشتي ۾ پاڻ، آقا ﷺ جي پڦي اُم حڪيم البضيا جو ڏوهٽو هو. شام جي سفر تان موٽندي پنهنجن سوين اٺن جي قافلي سان گڏ مڪي اچي رهيو هو ته ريگستان جي رات ۾ آواز ٻُرائجيو
”سمهڻ وارؤ
سُجاڳ ٿيو. مڪي ۾ احمد ﷺ جو ظهور ٿي چڪو آهي.“
اها ڳالهه سندس دل تي چٽجي ويئي.
مڪي پهچڻ کان اڳ سندس هڪ دوست طلح ساڻس اچي مليو. طلح تيم قبيلي مان هو. هو بصريٰ، شام مان پنهنجو واپاري قافلو وٺي اچي رهيو هو، عثمان بن عفان کي چيائين ته جڏهن آءٌ بصري مان لنگهي رهيو هوس ته اتي هڪ راهب کيس سڏي پُڇيو ته ”ڇا حرم جي رهاڪن ۾ احمد ﷺ جو ظهور ٿي چڪو آهي.“
طلحه راهب کان پڇيو
احمد ﷺ ڪير آهي؟
راهب وراڻيون: ابن عبدالله بن عبدالمطلب آهي. طلحه جيئن ئي عثمان سان اهو قصو بيان ڪيو ته عثمان کي صحرا ۾ گونجيل آواز ياد اچي ويو.
”سمهڻ وارؤ
سُجاڳ ٿيو، مڪي ۾ احمد ﷺ جوظهور ٿي چڪو آهي.“
ٻيئي ڏاڍو ڇرڪيا ۽ حيران ٿيا.
طلحه صلاح ڏني ته ابوبڪر سان ٿا، ملون هن کان وڌيڪ عرب ۽ شهر جي ماڻهن کان ٻيو ڪير واقف آهي. ٻيئي مڪي پهچي ابوبڪر سان مليا ته ابوبڪر ٻنهي کي کڻي ڀاڪرن ۾ ڀريو ۽ کين وٺي آقا ﷺ جي خدمت ۾ حاضر ٿيو. اُتي هنن ٻنهي پنهنجي پنهنجي ڪٿا بيان ڪئي ۽ آقا ﷺ جي هٿ تي هٿ رکي ايمان جو اقرار ڪيائون.
آقا ﷺ جي ناناڻن بنو زهره جا ٻه معزز نوجوان عبد عمرو بن عوف ۽ سعد بن ابي وقاص کان سواءِ بنو حارث جو عبيده بن جراح به انهن شروعاتي ڏينهن ۾ اسلام آڻيندڙن مان آهن. عبد عمرو بن عوف جو نالو آقا ﷺ بدلائي عبدالرحمان بن عوف رکيو هو. ايئن سندس نالي ۾ واحد خدا جو نئون نور وچ ۾ شامل ٿي ويو، جيڪو رحم ڪندڙ جي صفت اسم مبالغه تائين، اُن حد تائين، جنهن جو ڪو اندازو نٿو ڪري سگهجي، بيان ڪري ٿو.
الله جي نالي سان مڪي جا سڀ ماڻهو واقف هئا.
اُن کي خدا به مڃيندا هئا. پر هو ڪيترو مهربان آهي، رحمان آهي، ان تصور کان اڻ واقف هئا. اُنهن شروعاتي ڏينهن ۾ جڏهن مڪي جي اشرافيه جي انهن معززين آقا ﷺ جي پيغام تي ايمان آندو، اُتي مڪي جي غلامن ۾ آقا ﷺ جي لاءِ سدائين موجود ڪشش رکندڙ ڪيترائي غلام آقا ﷺ جي غلاميءَ ۾ اچي ويا. انهن ۾ بنو مخزوم جو غريب حليف ياسر، سندس پُٽ عمار ۽ ياسر جي زال سميه هئي. سميه اڃا تائين بنو مخزوم جي سردار ابوجهل جي ٻانهي هئي، جڏهن هوءَ ايمان جي نعمت سان مالا مال ٿي ته اُنهن غلامن مان مڪي جو قدآور، ڪاري ۽ فولادي جسم وارو پنجويهن ورهين جو نوجوان بلال به هو. جيڪوجمع قبيلي جي هڪ سخت گير واپاري اُميه بن خلف جي ٻانهپ مان ٿيندو. آقا ﷺ کي پنهنجو آقا بنائي ويٺو.
جبرائيل آسمان تان قرآن جون آيتون آقا ﷺ وٽ کڻي ايندا هئا، اهي آقا جي دل ۽ دماغ تي چٽجي وينديون هيون ۽ آقا پنهنجن پيرو ڪارن کي اُنهن کان آگاھ ڪري ڇڏيندا هئا. آقا جا پيروڪار اِهي لکي پاڻ وٽ رکي ڇڏيندا هئا يا زباني ياد ڪري وٺندا هئا. اُنهن ئي ڏينهن جبرائيل هڪ ڀيرو جبل نور تي پنهنجي پير رکي هڪ پٿر تي هڻي چشمو جاري ڪيو. پوءِ اُن چشمي جي پاڻي مان وضو ڪرڻ جو آقاﷺ کي طريقو ۽ نماز پڙهڻ سيکاري. ان وقت فقط ٻه وقت نماز پڙهي ويندي هئي، صبح جو سج اڀرڻ کان پهرين ۽ شام جو سج لهڻ کانپوءِ، نمازن پڙهڻ جي لاءِ انهن ئي ڏينهن سوره فاتح لٿي هئي. پوءِ ڪجهه وقت جي لاءِ آسمان تان وحي اچڻ رڪجي ويئي. اِهو عرصو اڍائي ٽن سالن جو آهي. جنهن ۾ آقاﷺ سخت ڏکارو ٿيو. آقاﷺ کي ڊپ ٿيو ته ڪٿي خدا کيس ڇڏي ته نه ڏنو آهي. مٿس ناراض ته نه ٿي پيو آهي.
هجر ته وصال جي شدت کي وڌائڻ جي لاءِ هوندو آهي.
آقاﷺ کي سيدنا جبرائيل جي وسيلي ايندڙ خدا جي نياپي جو اوسيئڙو هو. سڳوري پريم پتر جو.