ڪعبي جي حدن جي مقرري
خدا جو گهر اَڏجي ويو،
خدا جي حرم جي حدن جي اڃا مقرري ٿيڻي هئي،
خدا اِهي حدون به سيدنا جبرائيل عليه السلام جي وسيلي طئي ڪرايون.
جبرائيل امين، سيدنا ابراهيم کي ڪعبي جي چوڌاريءَ وٺي ڦريو يا ڪنهن مٿانهين ٽڪريءَ تي بيهي چئني ڏسائن جايون ڏيکاري، نشاندهي ڪرائي هوندي،
بهرحال نشاندهي ٿي وئي،
شايد اُن گهڙيءَ ڪنهن کي به اندازو نه ٿيو ،
اوڀرندي حد تي منيٰ ۽ عرفات کان ٿيندي خانوادي ابراهيم جي ڪهاڻي ته بنجي ويئي،
باقي حدن جي ڪهڙي ڪهاڻي آهي.
هو ته تمام وڏو ڪهاڻيڪار آهي.
اهڙو ڪوبه ڪم نٿو ڪري، جنهن ۾ ڪهاڻي نه هُجي، ڪو راز نه هجي، ڪا بشارت نه هجي، خبر نه هجي.
اوڀر جي مخالف ۾ اولهايون حدون ڏسو.
الحديبيه
جبرائيل امين عليه السلام جڏهن سيدنا ابراهيم عليه السلام کي اولهائين حدن جو اهو کوهه ڏيکاري رهيو هو. يا ان کوهه جي جاءِ جو نالو ’الحديبيه‘ ٿيڻون هو، اُتي سائو باغ هو، حرم کان ان جو فاصلو به ايترو ئي آهي، جيترو اوڀرندي عرفات جي حد جو. يعني ٻاويهه ڪلوميٽر، پهرين اوڀرندي حد ڏيکاري، پوءِ اولهائين، ان وقت ته اتي ڪجهه به نه هو. پر ٻه هزار سال پوءِ اُتي آخري رسول ﷺ جي هٿ تي سندس چوڏهن سئو وفادارن کي جيئڻ مرڻ جو قسم کڻڻون هو، جڏهن اهو وقت آيو، حلف کنيو ويو، زمين ۽ آسمان جو خلقڻهار خوش ٿيو ۽ پنهنجو هٿ به انهن هٿن جي مٿان رکي ڇڏيائين.
اولهائين حد ڪٿي طئي ٿي هئي، خبر پئي ؟
حديبيه وٽ،
جاءِ پهرين ئي طئي ڪئي ويئي، واقعو پوءِ ٿيو، واقعو به صلح ۽ آتشي جي عهد جو، حرم جي ڏاکڻي حد جي مقرري ڏسي وٺجي.
ڪعبي شريف جي ڏکڻ ۾ رُڪن يمانيءَ جي سامھون سورنهن ڪلوميٽرن جي دوريءَ تي هڪ ڍنڍ نما خوبصورت هنڌ آهي. اضافه لبن- ڀرسان ئي کير جهڙي اڇي رنگ جو جبل،
پوءِ قبيله خزاعه اُتي آباد ٿيو.
اُن قبيلي سيدنا اسماعيل جي ساهراڻي قبيلي ’بنو جرهم‘ کي حرم مان به تڙائي ڇڏيو. ڊگهي عرصي تائين حرم جي پاسداري ڪيائون . پوءِ ان گهراڻي ۾ سندن واپاريءَ جي ڌيءَ جي شادي اسماعيل جي اولاد جي هڪ سپوت قصي سان ٿي، ڪعبي جي سار سنڀال جون ذميواريون خزاعه مان نڪري ٻيهر آل اسماعيل وٽ اچي ويون. بني خزاعه حرم جي گهٽين مان نڪري حرم جي حدن تي رسيو. ٻه هزار سال گذري ويا، آخري نبي سڳوري ﷺ جو زمانو اچي ويو، بني خزاعه رسول عربي ﷺ جو ساٿاري بنجي ويو. جڏهن مَٿن، سندن دشمن قبيلي بنوبڪر، قريش جي مدد سان حملو ڪيو ته هڪ عجيب واقعو ٿيو.
صلح حديبيه رد ٿي ويئي.
صلح جو معاهدو ٽٽي پيو ۽ اها ئي ڳالهه مڪي جي فتح جو سبب بڻي.
هاڻ سمجهه ۾ اچي پئي ته
حدون اتفاق سان طئي نه ٿيون هيون،
اُنهن حرمن جي حدن اندر، حرم جو سڄو داستان لڪل آهي، گذريل به، گذرندڙ به.
اُترينءَ حد ۾ به ڪيتريون ئي ڪهاڻيون آهن،
اُتر اولهه ۾ حرم ڪعبه جي حد التنعيم آهي.
ڪعبي کان ساڍا ست ڪلوميٽر پري، جتي هينئر مسجد عائشه آهي، اها نظر ته اچي ٿي، پر اُن سان گڏ احاطي ۾ ڪٿي اهڙو هنڌ آهي، جيڪو نه ڪڏهن خدا وساري سگهي ٿو ۽ نه خدا جو آخري رسول ﷺ . اهو حضرت خبيبرضه ۽ سيدنا زيد بن وثنهرضه جي شهادت جي جاءِ آهي. تفصيل اڳتي ايندو. هو لکيل پڙهيل عاشق رسولﷺ هئا، پر غريب مسلمان هئا. ڪجهه ڪافر کين دوکي سان جهلي آيا. مڪي ۾ وڪڻي ڇڏيائون. خريد ڪندڙ بدر جي جنگ ۾ سندن هٿان مرندڙ پنهنجي پيءَ ۽ چاچي جو بدلو وٺڻ جي لاءِ کين ڦاسيءَ تي لٽڪائي ڇڏيو، هڪ کي تلوار جو ڌڪ هڻي ماريائون ۽ ٻي کي ڦاسي ڏنائون. ڦاسي جي ڦندي ڇڪڻ کان اڳ ان دور جي مُشرڪن جو سردار ابو سفيان هٿ جو اشارو ڪري اڳيان وڌيو ۽ خبيبرضه ۽ زيد بن وثنه رضه کان پُڇڻ لڳو.
”اوهان کي اهو خيال نٿو ستائي ته اوهين ڳچيءَ ۾ رسو وجهي ڦاسيءَ اچڻ جي اوسيئڙي ۾ لڙڪڻ جي بدران مديني ۾هُجو ها، ۽ جتي اوهانجو رسولﷺ آهي ۽ اوهان جي بدران اهو رسو هُن جي ڳچيءَ ۾ هجي ها.“
خبيب رضه ۽ زيد رضه خدا ڄاڻي ابو سفيان جي پوري ڳالهه ٻڌي يا نه هڪ جي ڳچي ڦاسي جي رسي ۾ ڦاٿل هئي، ٻي جي ڪنڌ کان تلوار فوٽ سوا پري هئي، جسم ڪک جيان پيرن جي هيٺان پيل پٿرن تي لٽڪي رهيا هئا، ابو سفيان جي ڳالهه سُڻي هنن جي اکين ۾ رت مِڙي آيو ۽ اکيون ڳاڙهيون ٿي وَين. لڳو ايئن ٿي ته هنن غور سان ڏٺو ته سندن اکيون ٻاهر نڪري اينديون، رت جو ڦوهارو نڪرندو. هنن مَرندي به اکين ۾ ڪائنات جي سڄي زندگيءَ جي حسناڪي ڀري. ابو سفيان کي ڏٺو ۽ ڳاڙهين اکين سان لڙڪن جي سڏڪن سان چيائون؛
”ابو سفيان منهنجي ڳچي ۾ هڪ ڀيرو نه پر هزار ڀيرا اها ڦاسيءَ جي رسي پوي، پر آءٌ هڪ ڀيرو به اهو تصور نٿو ڪري سگهان ته منهنجي آقا ﷺ جي پير ۾ هڪ ڪنڊو به چُڀي، بي عقل تون ڪهڙيون ڳالهيون پيو ڪرين.“
ابو سفيان پنهنجي ٻاهر نڪتل پيٽ تي ٻئي هٿ ڦيريندي چيو: ”هيئن محبت ڪندي مون ڪنهن کي به نه ڏٺو آهي. جيئن محمد ﷺ جا وفادار ساڻس ڪن ٿا.“ اهو هنڌ ته خانه ڪعبه کان ساڍا ست ميل اُتر اولهه ۾ مسجد تنعيم سان لڳ آهي . محبت ۾ سڙندڙ ٻن پروانن جي ڪهاڻيءَ جي جاءِ آهي.
اها حرم جي حد آقا ﷺ جي پروانن جي محبت هئي،
هڪ ٻي حد به ٻڌايانوَ ٿو.
تنعيم جي مٿان اُترينءَ پاسي ڪعبي شريف کان تيرنهن ڪلوميٽر پري
نخله ماٿري.
مڪي کان طائف جو رستو
هتي ڪيتريون ئي اهم ڳالهيون ٿيون، چوڻ تي ته اُت ئي ’جعرانه‘ جي اها جاءِ آهي. جتي بدر کان ڪجهه اڳ، عبدالله بن حجش، عمرو بن حضرميءَ جو پيڇو ڪندي سندس خون ڪيو هو. جيڪو اسلام ۾ ڪنهن مسلمان جي هٿان غير مسلمان جو پهريون خون هو. جنهن تي آخري رسول ﷺ ناراض ٿيا ۽ الله جي اڳيان عرض ڪيو؛ ’اي الله ان خون سان منهنجو ڪوبه واسطو ڪونهي.‘ پاڻ ﷺان ڪافر جي خون جي بَها ڏيڻ جي لاءِ مسلمان ۽ يهودي سڀني شهرين سان رابطا به ڪيا. الله پنهنجو ڪلام لاٿو: پريشان نه ٿي، اها سُٺي ڳالهه ڪونهي، پر جيڪي ماڻهن کي گهر مان تڙين ٿا ۽ مارين ٿا، اها هن کان به خراب حرڪت آهي.
جعرانه ئي اهو هنڌ آهي، جيڪو بدر جو سبب بڻيو ۽ حرم کان ٻاويهه ڪلو ميٽر پري اها حد مقرر ڪئي ويئي.
ڳالهه نخله جي ٿي رهي هئي. جيڪا ڪعبي کان تيرنهن ڪلوميٽر اُتر ۾ آهي. جڏهن ڪعبي جي فتح کانپوءِ آخري رسول ﷺ خالد بن وليد کي سوارن جو هڪ جٿو ڏيئي چيو، ’وڃ ماٿري جي مندر ۾ رکيل عزيٰ جي مورتي کي ڀڃي ڀور ڪري اچ‘. جنهن کي عقل جا انڌا مُشرڪ الله جي ڌيءُ چوندا هئا.
خالد بن وليد ويو ۽ مندر ڀڃي ڀور ڪري آيو.
ٻنهي جهانن جي سردار پُڇيس عزيٰ کي ٽوڙيئي.
خالد بن وليد وراڻيو؛ جي، سردار هر شئي ڀڃي ڀور ڪري ڇڏي اٿم.
ٻنهي جهانن جي، سردار ﷺ ناڪار ۾ ڪنڌ ورايو، فرمائڻ لڳا، وري وڃ! خالد وري ويو ۽ هن ڀيري اهڙي ته ڀڃ ڊاهه ڪيائين جو عزيٰ جي مورتي ذريو ذريون ٿي ويئي. پوءِ اُن مورتي جي اندر هڪ ڌماڪو ٿيو ۽ ڪاري دُنهه جي گولڙن ۾ هڪ ڪاري بُڇڙي منهن واري ڏائنڻ پنهنجا وار کولي رڙيون ڪندي ڀڳي ۽ خالد بن وليد جي ڌڪ سان ڪَٽجي ڪري ۽ پوري ٿي ويئي، واپس موٽي خالد سڄو واقعو ٻنهي جهانن جي سردار ﷺ کي ٻڌايو ته پاڻ سڳورا مُرڪيا ۽ چيائون اُها جيڪا ختم ٿي ويئي.
اهي سڀ واقعا ته ٿيا، پر ”نخله“ جي ڪعبي جي حرم ٿيڻ جو سبب اهو محسوس ٿئي ٿو ته نخله ماٿري اهو هنڌ آهي، جتي لهوءَ ۾ لت پَت پير کڻي سرڪار دو عالم ﷺ طائف کان موٽيا، پنهنجي آزاد ڪيل غلام سيدنا زيد سان ان ٿڌي پهاڙيءَ شهر ويا هئا. اسي ڪلوميٽرن جو فاصلو پنڌ هلي. مڪي ۾ قبيلي جي سر پرستي ڏيندڙ چاچي سيدنا ابو طالب ۽ غمگسار گهر واري خديجهرضه چالاڻو ڪري ويا هئا. سوچيائين: طائف خوشحال مڪي وارن جي باغن جو شهر آهي، مٽ مائٽ آهن شايد ڪنهن جي مَن ۾ خدا جي ڪلام جو اثر ٿئي ، هو ايمان آڻي. پنڌ پير پير ۾ ڏيئي پهاڙ تي چڙهي ويا.
اُتي عقل جي انڌن جِاهلن پٿر هنيا.
رتو رت ڪري ڇڏيائون
پهاڙ تان لهي نخله ماٿريءَ ۾ پهتا. پيرن تي رت ڄميل هُئن، مٿي تي اُڇليل مٽي ڄميل هئي، چيلهه تي هَنيل پٿرن جا نشان هئا، پويان هُوليرو ڪري ايندڙ ٻارن جو ڊنبلو هو، ڊنبلي سان گڏ اُن بستيءَ جي ماڻهن جون نفرت سان ڀريل چٿر واريون اکيون هيون،
نخله ماٿريءَ ۾ پهچي ويا.
ته آسمان مان جبرائيلعه امين پهاڙن جي ملائڪ کي وٺي حاضر ٿيو، چيائين آقا ﷺ هي جبلن کي سنڀاليندڙ ملائڪ آهي ۽ هاڻ اوهان جي ڪمان ۾ آهي. جيڪو چوندؤ، سو ڪندو. جبلن جي ڪمانڊر ملائڪ وڌي اچي سلام ڪيو ۽ چيو جبلن تي توهان سڳورن جي شان ۾ جيڪي گستاخيون ٿيون آهن، اهي سڀ الله سائين ڏٺيون، تنهن ڪري مونکي موڪليو اٿس. اوهين جيڪڏهن گهرو ته هينئر انهن جبلن کي ڀڃي انهن ماڻهن جي مٿان ڪيرايان، جن اوهان کي هي زخم ڏنا آهن.
ٻنهي جهانن جي سردار ﷺ زخم زخم، سڄو بُت زخمي هئس، پر هڪدم هٿ مٿي ڪري جبلن جي ڪمانڊر ملائڪ کي چيائين:
نه نه ..... ڪجهه نه ڪر
هي نه ته هنن جو اولاد ايمان جي دولت سان مالامال ٿيندو.
تون ڪجهه نه ڪر..
ڀَلي وڃ.
اها حد رحمت اللعالمين جي حد آهي،
اها سيدنا ابراهيم تي ٿي هئي،
ثابت اُن کي ٻه هزار سال پوءِ سيدنا ابراهيم جي گُهريل دعا جي ساڀيان ڪيو.
منهنجي آقا ﷺ ڪيو.