غار حرا
مڪي جي معزز ۽ صالح ماڻهن ۾ رواج هو ته هو پنهنجي عمر جي هڪ مخصوص حصي ۾، ٻارن جي پالنا ۽ تربيت کانپوءِ مڪي جي شهر مان نڪري ڪڏهن ريگستان جي وشالتا ۾ وڃي ديرو ڄمائيندا هئا. ڪڏهن وري مڪي جي آسپاس جي چئن جبلن مان ڪنهن جبل تي چڙهي، ڪنهن جبل جي غار ۾ هفتن ۽ مهينن تائين، ڪنهن نِکري سوچ ۾ ٻُڏي زندگي جي اسِرارن جي باري ۾ سوچ ۽ ويچار ڪندا هئا.
کين خبر هئي ته سڀني ڄاتل ۽ لکيل علمن جو مغز ۽ چُڪايل علم، ”سوچڻ“ آهي.
هو سوچ جي اُن مُراقبي جي لاءِ گهڻو ڪري رمضان مهيني جي چونڊ ڪندا هئا. گهران ڪجهه ڏينهن جي لاءِ کاڌي پيتي جو سامان کڻي اڪيلي سر ڪنهن جاءِ تي وڃي ويهندا هئا ۽ پنهنجو پاڻ کي سوچ ۾ ٻوڙي ڇڏيندا هئا. کين سوچڻ جي لاءِ شايد سڄي زندگيءَ جون مليل خوشيون، گذريل غم، مليل ڏک ۽ انسانن کي انسانن سان هر مرحلي تي عجيب عجيب ورتاءُ جا مشاهدا ٿيندا هئا. شايد اِهي صحرا جي وشالتا جي خدوخال تي سوچيندي، انهن جي سوچن ۾ شايد صحرائن جو بيابان هئڻ، گرم هوائن جا ٿڦڙ ۽ سرد راتين جي ٿڌاڻ هوندي.
اهو سڀ ڪيئن ٿيو؟
ڪيئن ٿيندو آهي.
ڪير اُنهن صحرائن جي وشالتا کي پکيڙي ٿو.
شايد اِهي صحرائن تي ڇانيل کليل آسمان کي تڪيندا، ڏينهن جو سج جو اوڀر مان خنڪ ريشمي سنهري ڪرڻن جو سهرو ٻڌي نڪرڻ، پوءِ انهن ئي ڪرڻن ۾ تپش جو اچڻ، سج جو آسمان جي ڇت تي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين لڳندڙ باھ جي رٿَ جو سفر ۽ پوءِ اولهه ۾ صحرا جي سيني تي ڦُٽيل سنگلاخ پهاڙن جي هنج ۾ ان سج جو پنهنجي لالاڻ ۽ گرمائش کي وگهرائي هوريان هوريان پنهنجي گرمائش گهٽائي لهي وڃڻ، انهن جي سوچن جي ڪا سوچ هوندي هئي.
ممڪن آهي ته هو عرب سماج ۾ رائج رسمن تي سوچيندا هجن، ته مهمانن جي خدمت چاڪري يا مهمان نوازي ڇو ضروري آهي. ڏورانهن هنڌان آيل اوپرو ماڻهو جڏهن ٿَڪو ٽُٽو، مٽيءَ ۾ ڀڀوت، ٿڪاوٽ سبب ٿڙندو ڪنهن ڌارينءَ جو دروازو خير جي اُميد سان کڙڪائي ٿو ته ڇو سندس اُڃ اجهائڻ ۽ سندس بُک لاهڻ جو بندوبست ڪرڻ هڪ اعليٰ قدر آهي.
ماڻهو دشمنيون ڇو پاليندا وتن.
حسد، فتنو، ساڙ ۽ هَٺ جي وهڪري ۾ وهي، ڇو پاڻ جهڙن ماڻهن جا ڪنڌ ڪپڻ لڳن ٿا. ڪنهن کي ڏنل پئسن جي مدد جي بدلي ۾ انهن پئسن تان وياج ورتو وڃي ٿو. ايئن ڇو ٿو ٿئي ته ڪجهه ظالم ماڻهو پنهنجي گهر ۾ جنم وٺندڙ ٻارڙن کي صحرا جي گرم واريءَ ۾ کڏا کوٽي دفنائي ايندا آهن ۽ ٻيهر پنهنجن قبيلن ۾ اچي معزز بنجي جيئندا آهن.
ڇو قبيلن ۾ نسلي ويڇو آهي.
هرڪو ٻي کي نيچو نوائڻ ۽ پاڻ کي مَهان ثابت ڪرڻ جي لاءِ هر بُڇڙي حرڪت ڪرڻ جائز ڇو سمجهندو آهي. جيڪي ماڻهو نيڪيءَ جا ڪم ڪندا آهن، تن ۾ ڏيکاءُ ڇو آهي. ماڻهو پنهنجن وڏڙن جي اُنهن ڪارنامن تي ڇو فخر ڪندا آهن، جهڙا پاڻ ڪري نه سگهندا آهن.
هيءَ زندگي ڇا آهي.
ماڻهو ڪڏهن کان جيئرا آهن.
هر جيئرو هڪ ڏينهن مري وڃي ٿو. ۽ مري هو ڪيڏانهن ٿو وڃي؟
ڇا زندگي موت کانپوءِ ختم ٿي ويندي آهي.
اِهي مظلوم جن جي سندن حياتي ۾ داد رسي نه ٿيندي آهي، انصاف نه ملندو آهي، اِهي مرڻ کانپوءِ به مظلوميءَ ۾ پنهنجن روحن جي لاءِ ڀٽڪندا رهندا آهن.
روح ڇا آهي ؟
ڪير آهي جيڪو هي سڄو نظام هلائي رهيو آهي ؟
ڪير ته آهي.
شايد اهوئي خدا آهي
خدا اسان کان ڪهڙي تقاضا ڪري ٿو.
زمين ۽ آسمان جون هَڙئي نعمتون هن اسان انسانن کي ڏنيون آهن، پر اسين سندس ٿورو ڪيئن ٿا ادا ڪريون.
ٿورو ڇا آهي؟
ڇو ضروري آهي.
ڏک، تڪليف، اُڃ ۽ بُک ۾ صحرائي ماڻهو هفتن تائين صبر سان وارياسن رستن تي سفر ڪندا آهن. انسان ته پنهنجي جاءِ تي اُٺ به ڪيترن ئي ڏينهن تائين اُڃايل گرم اُس ۾ هلندا رهندا آهن. ڪهڙي سگهه کين صبر جو ٻُل عطا ڪري ٿي. ان صبر جو ڪو انعام به آهي.
انعام ڇا هوندو آهي.
انعام رڳو انعام يافته ماڻهو ئي ڏيندا آهن.
اِهي انعام يافته ماڻهو ڪير آهن.
کين اهو مقام ڪيئن ٿو ملي
اِهي جيڪي رد ڪيا ويندا آهن. مَٽايا ويندا آهن، تن کان ڪهڙو گناھ ٿيندو آهي.
ڇا گناهه ۽ ثواب جو به ڪو وجود آهي.
سوال ته سوين هئا.
خدا ٿو ڄاڻي ته مهينن تائين مُراقبن ۾ ويهندڙ قريشن جا ننڍي ۽ وڏي وهيءَ وارا معزز ڇا سوچيندا هئا. آقا ﷺ جي وڏڙن ۾ به سوچ ۽ ويچار جي لاءِ ڪيترن ئي هفتن ۽ مهينن تائين ڪنهن ويرانيءَ ۾ ويهي سوچڻ ويچارڻ جو رواج هو. آقا ﷺ وسلم جو ڏاڏو سردار عبدالمطلب هر سال باقاعدگيءَ سان هڪ مهينو رمضان جو، پنهنجي بستيءَ مان نڪري خدا جي گهر جي اُوڀر ۾ ڏيڍ ڪلو ميٽر جي فاصلي تي موجود اُوچي پهاڙ تي وڃي سوچ ويچار ڪندو هو. اُن پهاڙ جو نالو’ جبل نور‘ هو.
جبل نور جو نور سان ڪهڙو واسطو.
شايد آقا به اهو سوچيو هُجي.
بهرحال جڏهن آقا جي عمر چاليهه سالن جي لڳ ڀڳ ٿي ته آقا ﷺ گهران ڪجهه ڏينهن جي کاڌي پيتي جو سامان کڻي اڪيلو جبل نور تي چڙهي ويندا هئا. پهاڙ جي اها چڙهائي اڌ تائين ته ڪا ڏکي ڪانه هئي. البت وچ کان مٿانهين تائين پهاڙ جي چوٽيءَ جي قريب وڃڻ ۾ وڏي احتياط ۽ خيال جي گهرج هئي. اُن پهاڙ جي چوٽيءَ کان اَسي فوٽ هيٺ لڳ ڀڳ پندرهن فوٽ ويڪرو ۽ ارڙهن فوٽ ڊگهي هڪ اڱڻ وانگر پٿريلي هموار جاءِ هئي. جنهن جي اولهائين ڪنڊ تي ٻنهي طرفن ترڇيل جُهڪيل ٽڪرين جي اوٽ ۾ تنبوءَ وانگر پٿرن جي بلاڪن واري هڪ غار هئي.
غار جي بند منهن ۾ هڪ عمودي سَنهو ڏرڙ هو.
اُن ڏرڙ جو رخ ڪجهه اهڙو هو جو غار ۾ ويهي اُن ڏرڙ مان ڏيڍ ميل هيٺ مڪي جي ماٿريءَ جي بلڪل هيٺاهينءَ ۾ خدا جي گهر جو سڄو اڱڻ ۽ ڪعبي جي سڄي عمارت نظر ٿي آئي. خدا جو گهر ۽ اُن نور سان ڀَريل پهاڙ جي غار جي ڊزائين کي هڪئي وقت سوچي بنايو ويو آهي. اُن غار جي ڇت ٻن مخروطي ٽَڪرين جي مٿان پاڻ ۾ ملي هڪ عجيب ڪُنڊ بنائين ٿيون. هيٺ غار جو فرش هڪ سِڌي پٿر جو هموار بلاڪ هو. اُن بلاڪ جي سائيز ايتري هئي، جو مناسب هڏ ڪاٺ وارو همراھ ان تي اڪيلو ليٽي سگهيو ٿي، ويهي سگهيو ٿي. اهو بيهي به سگهيو ٿي. تنهنڪري غار جي ٽڪنڊي ڇت وچ ۾ ڪنهن وچولي قد ڪاٺ واري همراھ کي اُن ڇت جي پٿرن سان ٽڪرائڻ کانسواءِ ئي کڙو رکندي هئي.بيٺل همراھ بيهي پنهنجون ٻيئي ٻانهون پکيڙيندو هو ته مٿان کان هيٺ ايندي پنجاھ جي ڊگريءَ ۾ پکڙيل انهن پٿر جي بلاڪن سان ماڻهوءَ جا هٿ ڇهڻ لڳندا هئا. اها غار هڪ اڪيلي ماڻهوءَ جي لاءِ مناسب پٿر جي جهوپڙي هئي، اها غار ايئن ٿي لڳي ڄڻ آقاﷺ جي جسم ۽ قد ڪاٺ کي سوچي بنائي ويئي هجي.
اُن غار ۾ آقا ﷺ جو ڏاڏو عبدالمطلب هفتن جا هفتا گذاريندو هو. آقا جو ڏاڏو سيدنا عبدالمطلب به آقا سان هڪجهڙائپ رکندو هو. اُن غار ۾ آقا ﷺ چاليهن سالن جي عمر ۾رمضان ۾ باقاعدگيءَ سان اچڻ وڃڻ لڳا هئا.
اُن غار جو نالو ’غار حرا‘ هو.
اُن غار ۾ اچڻ جي لاءِ، ان جي اڳيان ننڍن پٿرن جي اڱڻ ۾ پير رکڻ جي لاءِ هڪ عجيب شرط هو. اُتاهين جبل جي چوٽي بنائيندڙ پٿر جون ڇُپون غار کان اڳ اڱڻ جي ڏکڻ ۾ ڪجهه عجيب انداز ۾ ترڇيل هڪٻئي کانسواءِ ڪجهه انچن جي فاصلي تي ڄميل هيون.
اهي ٻه ٽڪريون هيون
جن جي وچ ۾ هڪ وڏو وڪڙ کاڌل سوراخ هو
اڄ به اهو ڏرڙ ايترو ئي آهي ۽ اهڙو ئي آهي.
اُن ڏرڙ مان غار ۾ ويندڙ بيهي جسم کي ٿورو موڙي، ليٽي سِرڪندو اڳيان وڌي ٿو. غار طرف ڦِرڻ تي سندس پير غار جي منهن تي ٺهيل پٿر جي ڇپن جي اڱڻ ۾ پهتا ٿي. ان سوراخ ۾ ايترو فاصلو هو ته ڪو به ٿلهي جسم وارو ماڻهو، جنهن جو پيٽ وڌيل هُجي. ڇاتي ڦهليل هجي ۽ جسم ڳرو هجي، اهو ڪنهن به حالت م غار جي ويجهو وڃي نٿو سگهي. اُن وقت به ايئن هو ۽ اڄ به پندرهن سؤ سال گذرڻ کانپوءِ به، غار حرا جي منهن تائين پهچڻ لاءِ انهن ٻن پٿرن جي ڇُپن تان گذرڻ جو اهوئي شرط آهي.
اڄ سوڌي ڪوبه ٿلهو
متارو
خوش خوراڪ پيٽوڙي قسم جو همراھ اُن ڏرڙ مان لنگهي ’غار حرا‘ تائين پهچي نه سگهيو آهي.
نه پهچي سگهي ٿو.
لڳي ايئن ٿو ته جبل نور جي اُن سڳوري غار تائين پهچڻ جو پهريون شرط اهو آهي ته جنهن کي به نور جي اُن منهن تائين پهچڻون آهي، اهو دنيا جي دستر خوان تان پنهنجي بُک کان گهٽ گرھ کڻي. پيٽ کي وڏو ٿيڻ نه ڏي. جسم کي ٿلهو نه ڪري، شايد خدا کي خبر آهي. ته ٿلهوي متارو ۽ وڏي پيٽ واري جي سوچ سندس نڙيءَ مان رڳو پنهنجي جسم جي هڪ بُڇڙي خود غرض پرورش ۾ گذرندي هئي. شايد اهڙن ماڻهن جون سوچون، ٻين بابت به اِهي هجن ته پنهنجي پيٽ کان کسجڻ وارن گرهن جي ڳڻپ ۽ رڳو پنهنجي ذات جي نفعي کانسواءِ ٻيو ڪجهه به نه هوندي آهي.
تنهن ڪري اڄ سوڌي بي ڊول، خود پرست ۽ پنهنجو جسم سانڍيندڙ ماڻهن جي غار حرا ۾ داخلا بند آهي.
مونکي ذاتي تجربو آهي ته آءٌ جڏهن انهن ٻن ڇُپن تي بيهي پاسيرو اٿي ليٽي سرڪيس ته مونکي احساس ٿيو ته جيڪڏهن منهنجي چيلهه ڪجهه انچ وڌيڪ ٿلهي هجي ها ۽ منهنجو پيٽ وڌيل هجي ها ته اُن ڏرڙ مان سِرڪي غار حرا ۾ وڃي نه سگهان ها.
اُن ڏرڙ جا اگهاڙا پٿر اڄ به اُتي ئي آهن.
ايئن ئي آهن.
جيئن آقا ﷺ جي زماني ۾ هئا.
اُنهن پٿرن جي ڏرڙ مان ايئن تِرڪجي ٿو، جو ايئن ٿو لڳي ته ڄڻ پٿر جي قبر جي ڏرڙ مان ترڪي مئل جسم لحد ۾ لهي ٿو.
انهن سڳورن پٿرن جو ڇهاءُ به متبرڪ آهي.
اِهو ڇهاءُ اُهو ئي آهي، جيڪو پندرهن سؤ سال اڳ آقا ﷺ جي سڳوري جسم کي مٿي کان وٺي پيرن تائين ڇُهي خوشبو خوشبو ٿيو پيو آهي. ان پٿر جي ڏرڙ مان لنگهندي روح ۾ عجيب احساس جاڳي ٿو ته جن پٿرن آقا ﷺ کي ڇُهيو هو، اهي ئي پٿر اڄ اسانکي ڇُهي رهيا آهن. ۽ اُن قربت واري انداز ۾ ان ڏرڙ مان لنگهي پٿر جي بلاڪ جي اڱڻ ۾ پهرين وک هلي، ڪعبي جي رخ تي اولهه ۾ غار حرا جي ٽڪنڊي غار آهي. اها غار جتي خدا جو آخري پيغام پهريون ڀيرو آقا ﷺ تي لٿو هو.
اهو گهڻو سڳورو هنڌ آهي.