اُٺن جي ورهاست ۽ چُڻ ڀُڻ
مال مَڏي ورهائجڻ لڳو
ماڻهن محسوس ڪيو ته چاندي، اُٺن ۽ ٻڪرين جي ورهاست ۾ آقا ﷺ جو هٿ نون مسلمانن ٿيل قريشين جي معاملي ۾ وڌيڪ کُليل آهي. ابو سفيان بن حرب کي ڇهه ڪلو چاندي، هڪ سئو اُٺ ۽ ايترو ئي سندس پٽن ۽ پوٽن کي ڏنائون. حڪيم بن حزام کي نوَ سئو اٺ، وڌيڪ گهرڻ تي هڪ سئو اٺ ٻيا به ڏنائونس. صفوان بن اُميه کي ٽي سئو اٺ، قيس بن عدي ، سهيل بن عمرو، حويطب بن عبدالعزيٰ، اقراع بن جالس، عينيه بن حصين، حارث بن ڪلاه کي سئو سئو اٺ، باقي ٻين کي پنجاهه پنجاهه اُٺ.
مڪي جي سڀني قريشين کي مالا مال ڪري ڇڏيائون.
جن ايڪيهين سالن تائين آقا ﷺ کي مڪي ۽ مديني ۾ سُک سان ويهڻ نه ڏنو، تن کي جيئڻ جو بي انت سامان مهيا ڪري ڏنائون، مڪي جي قريشن کي ايئن مال ملندو ڏسي ڪيترائي بَدو مِڙي آيا.
هر شئي جهلي ڇڪڻ لڳا.
آقا ﷺ پويان هٽندي هٽندي هڪ وڻ جي ٿڙ سان وڃي لڳا،
اُنهن بدوئن آقا ﷺ جي ڪلهن تي پيل چادر به لاهي ورتي.
آقا ﷺ فرمايو.
منهنجي چادر مون کي ڏيو.
خدا جو قسم جيڪڏهن مون وٽ تهامه جي وڻن جيترا اُٺ هجن ته اهي به ورهائي ڇڏيان، اوهين مون کي ڪڏهن به بخيل ۽ سخت مزاج نه ڏسندا.
]بخاري، عيون الاثر، طبقات ابن سعد، فتح الباري، زرقاني[
سڀ مال ۽ مَڏي ورهائجي ويو.
مديني جي انصاري نوجوانن ۾ چُڻ ڀُڻ شروع ٿي ويئي
هو هڪٻئي جي ڪنن ۾ سُس پُس ڪرڻ لڳا
هنن جيڪو ڪجهه ٿيو هو، اِهو ڏٺو هو.
جيڪي ايڪيهه سال دشمن رهيا هئا، اهي ڏهن ڏينهن ۾ ايڏا دادلا ٿي ويا، جو سڀ ڪجهه منجهن ورهايو ويو، مديني وارن جي حصي ۾ چار چار ٻڪريون آيون. جن پنهنجو گهر ٻار، شهر تن، من ۽ تن هر شئي آقا ﷺ تي قربان ڪري ڇڏي.
آقا ﷺ کي انهيءَ سُس پُس کان واقف ڪيو ويو.
آقا ﷺ هڪ وڏو چمڙي جو خيمو کوڙايو.
سڀني انصارن کي گڏ ڪيو
ڪجهه قديمي مهاجر به اچي ويا
آقا ﷺ سڀ کان پهرين خزرج جي سردار سيدنا سعد بن عباده کان پُڇيو ته ڇا تنهنجي قوم جيڪي ڳالهيون ڪيون آهن تن جي توکي خبر آهي؟
سعد بن عباده سَچو ماڻهو هو،
وراڻيائين: آقا ﷺ آءٌ به ته پنهنجي قوم جو ئي آهيان.
چمڙي جي خيمي جي اندر آقا ﷺ جي سامهون سڀ معتبر انصاري بيٺل هئا. آقا ﷺ سڀني کي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين خاموش اکين ۾ محبت جا ڏيئا ٻاري ڏٺو، جيئن شمع پنهنجن پروانن کي روشني پکيڙي تڪيندي آهي، پوءِ چوڻ شروع ڪيو:
اي انصاريو! هيءَ ڪهڙي سُس پُس شروع ڪئي اٿوَ؟
ڇا دلين ۾ ڪا ڳنڍ ته نه پئجي ويئي آهي
ڇا اوهان اهو وساري ڇڏيو ته اوهين هدايت جي رستي کان اڻ ڄاڻ هئا.
منهنجي ڪري الله اوهان کي سَنئين واٽ ڏيکاري
پاڻ ۾ هڪٻئي جو همدرد بنايو
انصارن وراڻيو: بيشڪ الله جا رسول.
اوهان جا اسان تي ٿورا آهن.
آقا ﷺ ڪنڌ ڦيري فرمايو
انصار جا ماڻهو مون کي جواب ڇو نه ٿا ڏيو؟
ٻُڌايو:
آقا ﷺ پُڇڻ لڳا، پوءِ پاڻ ئي فرمايائون
اوهين اهو ته چئي سگهو ٿا ۽ اُن ۾ ڪو شڪ به ڪونهي ته ماڻهو اوهان کي ڪوڙو چوندا هئا ، اسان اوهان کي سچو مڃيو.
ٻين ستايو، اسان حمايت ڪئي
اوهان جي هم وطنن ڪڍيو... جلاوطن ڪيو ۽ اسان اوهان تي پنهنجا دروازا کولي ڇڏيا.
اوهين اسان وٽ بي يارو مددگار آيا هئا.
اسان اوهان جي پيرن هيٺان نيڻ وڇائي ڇڏيا.
آقا صلي الله عليھ وسلم هڪ گهڙيءَ جي لاءِ ترسيا.
وري فرمايائون-
اوهين اهو سڀ چئو... آءٌ وراڻيندس.، سچ ٿا چئو.
پر...
آقا ﷺ جون اکيون ڪجهه چوڻ کان اڳ لڙڪن سان ڀرجڻ لڳيون.
پوءِ فرمايائون
پر
اي انصاريو
ڇا اوهان کي اها ڳالهه پسند ڪونهي ته ٻيا ماڻهو پاڻ سان اُٺ ۽ ٻڪريون وٺي وڃن ۽ اوهان محمد رسول ﷺ کي پاڻ سان وٺي واپس گهر وَرو.
اي انصاريو جيڪڏهن هجرت نه هجي ها ته آءٌ به انصار جو ئي هڪ فرد هُجان ها.
ماڻهو ڪهڙي وادي ۾ وڃن، آءٌ انصار جي واديءَ ۾ رهندس.
انصار منهنجو گوشت آهن
مُنهنجو لباس آهن
منهنجو جيئڻ، منهنجو مرڻ، منهنجو دفن ٿيڻ اوهان سان گڏ آهي
ٻُڌايو، پاڻ سان گڏ اُٺ ۽ ٻڪريون وٺي ويندا
يا مون کي.؟
انصارين جون رڙيون نڪري ويون
چهرا لُڙڪن سان پُسي وين
لُڙڪن جا درياهه اُٿلي پيا
ڪنڌن جا ڪنڊا اُڀا ٿي ويا
هر ڪو پُڪاري رهيو هو
يا رسول الله! اسان کي اوهان کپو.
اوهين ئي ڪافي آهيو.
مديني وارن جي اُن کان وڌيڪ ٻي ڪهڙي خوشنصيبي هوندي
آقا ﷺ مديني کي پنهنجي سڃاڻپ بڻائي ورتو.
پوءِ آقا ﷺ کين محبت سان سمجهايو ته مڪي وارا نوان نوان اسلام ۾ داخل ٿيا آهن. اڃا سندن دلين ۾ ڌُنڌ آهي، جيڪو ڪجهه کين ڏنوسين، اهو سندن دل وٺڻ ۽کين پنهنجائڻ لاءِ ڏنو اٿئون.
مديني وارا پنهنجي خوشبنحتي سمجهي ويا.
هو ته اهي پروانا هئا، جن سان شمع جيئڻ ۽ مرڻ جو وچن ڪري چڪي هئي
هر ڪو ٻڌندڙ خوشيءَ مان سرشار هو.
اُٺن ٻڪرين ۽ رڍن جي ڳڻپ کان بي نياز.
هر انصاري آقا جي محبت ۾ پُرڀاش لڳو پيو هو.
اتي ئي جعرانه ۾ آقا ﷺ جي دائي حليمه جا نوَ ماڻهو آيا.
انهن سان گڏ آقاﷺجي ٿڃ شريڪ ڀيڻ شيما به هئي، جيڪا بنو سعد ۾ ٿڃ پيئڻ ۽ ننڍپڻ وارن ڏينهن ۾ آقاﷺ کي ڪڇ ۾ کڻي کيڏندي هئي. آقاﷺ کان وهيءَ ۾ ست اٺ سال وڏي هئي. ايڪهٺ سالن جي آقا جي سامهون سندس اُڻهتر سالن جي پوڙهي ٿڃ شريڪ ڀيڻ ويٺل هئي. شيما پنهنجي ڪُلهي تان چادر هٽائي هڪ پراڻي زخم جو نشان ڏيکاريو ۽ چيو.
آقا ﷺ ياد اٿوَ
اوهان سوا ٽن سالن جي وهيءَ ۾ مون کي ڪنهن ڳالهه تان ڪلهي ۾ چَڪ پاتو هو. هي گهاءُ جو نشان مون سنڀالي رکيو آهي، آقا ﷺسُڃاڻي ورتو.
سڀ ڪجهه ياد اچي ويو، هڪدم احترام ۾ اُٿي بيهي رهيا ۽ پنهنجي مَٿي تي ويڙهيل چادر وڇائي پنهنجي ٿڃ شريڪ ڀيڻ کي ادب سان ويهاريو. سندس ڳالهيون ٻڌائين، مرحوم دائي حليمه ۽ ٻين ڀائرن ڀيڻن بابت پُڇيائون، شيما ننڍي ٿڃ شريڪ ڀاءُ جي دين کي قبولي ڪلمو پڙهي اسلام قبول ڪيو.
سيده شيما سان آيل ماڻهن فرياد ڪيو.
آقا ﷺ اهي اوهان جون رضاعي مائرون، ڀينرون، پُڦيون ۽ ماسيون آهن، هي سڀ جيڪي اوهان جي قيد ۾ آهن. انهن اوهان کي پنهنجي هَنجن ۾ ويهاري کارايو پياريو آهي. اها سندن ڪيڏي نه وڏي خوشنصيبي آهي، اهڙا خوش نصيب اڄ ڪيئن ٿا محروم ٿي سگهن.
آقا ﷺ فرمايو.
سچي ڳالهه پياري هوندي آهي، مون کي سچي ڳالهه محبوب هوندي آهي. آءٌ اوهان جو انتظار ڪندو رهيس. ڪيترا هفتا اوسيئڙو ڪيم. مايوس ٿي مال غنيمت ورهائي ڇڏيم، قيدي به ورهائجي ويا. هاڻ مون وٽ ڪجهه به ڪونهي، نه منهنجي اختيار ۾ آهي. هاڻ اوهين ٻن شين مان ڪا هڪ چونڊيو- مال وٺڻ ٿا گهرو يا قيدي، جيڪي غلام بنايا ويا آهن؟
سيده شيما سان آيل ماڻهن وراڻيو: اسين قيدي واپس وٺڻ ٿا گهرون.
آقاﷺ فرمايو- ٺيڪ آهي. جڏهن آءٌ اڳين نماز پڙهي وٺان ته اوهين اُٿي چئجو اسين رسولﷺکي مومنن ڏانهن سفارش ٿا بڻايون ۽ مومنن کي رسول اللهﷺ ڏانهن ته اوهين اسان جا قيدي ڇڏي ڏيو. جيڪي رسول الله کي ننڍپڻ ۾ کير پيارڻ وارا آهن.
آقا ﷺ جيئن کين حڪم ڏنو هو، انهن ايئن ئي ڪيو. سندن واتان پنهنجي چيل ڳالهه سُڻي آقاﷺ فرمايو:
”ڀائرو! هي هوازن وارا توبه ڪري آيا آهن. ساڻن اهو طئي ڪيو اٿئون ته فقط قيدي واپس ملي سگهن ٿا، جيڪي اوهان جي ملڪيت بنجي چڪا آهن. انهن جو فيصلو اوهان کي ڪرڻو آهي، مون وٽ ۽ بنو عبدالمطلب جو جيڪو حصو آهي، اهو آءٌ کين واپس ٿو ڪريان.“
اهو آهي اُتي عربستان ۾ ٿڃ پيارڻ جو ٻنڌڻ.
شهري ۽ ڳوٺاڻن ڪٽنبن ۾ ٿڃ پيارڻ جو اهو ٻنڌن ڏاڍو سگهارو رشتو آهي، اُتي ماءُ جي حوالي سان جڙيل هر رشتي ۾ محبت ۽ تقدس آهي. اهائي ڳالهه آهي، اتي هر قبيلي وارو اهو چاهيندو هو ته ٻين قبيلن سان سندن مٽي مائٽي ٿئي، محبت جي ڪا سبيل نڪري، ماءُ، ڀيڻ، ڌيءَ، انهن رشتن مان عربستان جي ريگستان ۾ هميشه رهڻ واري سُندر خوشبوءِ پکڙبي هئي. ان ڪري اتي هر صحرائي قبيلي جي هر هوشمند خاتون ڪنهن به چڱي، ناليواري ۽ اهم ڪٽنب جي ننڍڙي ٻارڙي کي ٿڃ پيارڻ جي لاءِ کڻي ويندي هئي، ته جيئن ان ڪٽنب سان سندس اڻ مٽ ٻنڌڻ ٻڌجي، جيڪو ڪنهن مصيبت مهل ڪم به اچي.
مڪي جي فتح کان پوءِ عرب قبيلن ڪَر مُوڙي، هو ڪيتري وقت کان ان اوسيئڙي ۾ هئا ته مڪي قريشن ۽ مسلمانن مان ڪير ٿو جيتي، جڏهن مسلمانن جي فتح سڀني ڏسي ورتي ۽ اسلامي سلطنت جو دٻدٻو قائم ٿيندي محسوس ڪيائون ته وٽن اُن کانسواءِ ٻي ڪابه واهه نه بَچي ته هو ڀڄندا مديني اچن ۽ آقا صلي الله عليھ وسلم سان پنهنجي وفاداريءَ جو اعلان ڪن. ٺاهه ڪن، امن قائم ڪن، رستو ڏين، واپاري رستو وٺن ۽ ديوار تي لکيل سڄو جواب پڙهي وٺن، ڏسي به وٺن، ان جو اقرار ڪن، ايئن مڪي جي فتح کان پوءِ واري سال ۽ ان کان به ڪجهه وڌيڪ وفدن جي مديني ۾ اچڻ جو سلسلو شروع ٿيو. ڪجهه وفد ته خيبر جي فتح کان پوءِ ئي اچڻ شروع ٿي ويا هئا. اڃا هڪ معرڪو باقي ٿيڻو هو، اهو اسلام جو آقا ﷺ جي زندگي ۾ آخري جنگي سفر هو، تبوڪ ڏانهن، مڪي جي فتح کان پوڻا نَو مهينا پوءِ رجب نائين هجريءَ ۾.