دل ۾ مَڃيل خدا سان وچن
اُن ڏينهن جڏهن پاڻ قريشن جي اڳيان بي وس ٿيو ته کيس خيال آيو.
منهنجو رڳو هڪ پُٽ آهي،
تنهن ڪري هي مون تي چڙهت پيا ڪن
آءٌ اڪيلو ئي زم زم کوٽيندو رهيس
ڪنهن به، واهر نه ڪئي.
مون سان گڏ منهنجا ڏهه جوان پٽ بيٺل هجن ها ته ڏسان ها ته هي مونکي ڪيئن روڪين ها، مون تي ڪيئن دٻاءُ وجهن ها، سيدنا عبدالمطلب هليو ته ڪعبي کان يثرب ڏانهن هو، پر سوچي الله تي رهيو هو، پوءِ الله تي سوچيندي سوچيندي، دل ئي دل ۾ الله سان هڪ وَچن ڪري ويٺو ،
ڏس الله سائين
جيڪڏهن تو مونکي ڏهه پُٽ ڏنا ۽ مون کين جوان ٿيندي ڏٺو ته انهن مان هڪ پُٽ تنهنجو ٿيو، اهو تنهنجي نالي تي ٻليدان ڪندس.
وعدو
هن وعدو ڪري ورتو،
الله ٻڌي ورتو ،
باقي ڪنهن کي به خبر نه هئي ته هن الله سان ڪهڙو وچن ڪيو آهي.
قريشن جي اها سڄي پئنچائت اُٺن تي سفر ڪندي ڏهن ڏينهن کانپوءِ يثرب پهتي ته پتو پيو ته جنهن ڪاهنه ] پوپڻ[ جي ڳولا ۾ هت آيا آهن، اها ته سئو ميل اڳتي اتر اولهه ۾ خيبر جي بستي ڏانهن ويل آهي. هنن وري اوڏانهن پنڌ پلاڻيو، سفر ڊگهو هو، صحرائي، خشڪ جابلو ۽ اڻ ڏٺل به، اهو خدا ٿي ڄاتو ته ان ۾ ڪهڙي حڪمت هئي، جو اهو سڄو قافلو راهه کان ڀٽڪي ويو.
هو ڪيترائي ڏينهن هلندا رهيا، پر خيبر نه آيو.
بُک ۽ اُڃ سبب هو سڀ تڙپڻ لڳا، مٿان وري ڏينهن به گرمين وارا هئا، پاڻ سان آندل کاڌي پيتي جو سان کٽي وَين، پري پري تائين ڪنهن به وسنديءَ جو ڪو نانءُ نشان به نه هو. ڪٿي رستي ۾ ساوڪ جي ڪا ٻاڙي به نه هئي، اُٺ به ٻَڙڪڻ لڳا، ماڻهو مُرجهائجي ويا، اها سڀني تي هڪ جهڙي آفت هئي، اهڙي حالت ۾ قريشن جي مڙني قبيلن جا سردار پنهنجي ضد تي ڏاڍا نادم ٿيا. سيدنا عبدالمطلب کي چيائون؛
ابو حارث اسان توسان ناحق تڪرار ڪيو
هاڻ اسان جو موت اسان کي هتي گهلي آيو آهي.
سڀ بي دم ٿي گرم بنجر پهاڙين جي نوڪدار پٿرن تي ڊهي پيا.
سڀني کي پنهنجو موت نظر اچڻ لڳو
سڀني سمجهي ورتو ته هاڻ نه بچنداسين
نه کاڌو آهي نه پاڻي، مٿان وري اُس ۽ گرمي.
سڀ ڳري هڏين جا ڍانچا بنجي ويا.
هنن کان نه اُٿي هلڻ ٿي پُڳو، نه هنن جا اٺ هلڻ ڦرڻ جي قابل رهيا هئا،
اهو هنڌ ٽڪرين جي وچ ۾ هڪ سڪل نالي جو پيٽ هو، ان سُڪل نالي جو نالو هو فقير، ڪڏهن اُن ۾ پاڻي رهيو هوندو، پر هاڻ ته اهو سالن کان سُڪو ۽ بنجر لڳو پيو، صرف فقير هو،
هڪ ڄڻي رٿ ڏني،
هيئن ٿا ڪريون ته اسان مان هر ڪو پنهنجي لاءِ کڏ کوٽي جيڪو مري وڃي ٻيا کيس ان کڏ ۾ پوري ڇڏين ، ايئن پوءِ اسان سڀني مان باقي وڃي هڪ بچندو، اهو پاڻ ئي وڃي کڏ ۾ ليِٽي، بس هاڻ موت اسان مٿان بيٺو آهي.
سيدنا عبدالمطلب همت وارو مڙس هو،
چيائين ايئن نه ڪريو
اُٿو
پنهنجي سوارين کي اُٿارڻ جي ڪريو، ڪهڙي خبر ته الله اسان کي پيئڻ جي لاءِ پاڻي ڏي
هتي ته پاڻيءَ جو هڪ ڦڙو به ڪونهي، ابو حارث هاڻ اسان کي مرڻ ڏي.
سڀ بي سُڌ ٿي ڊهي پيا.
اُٿو، سيدنا کين همت ڏياري
پاڻ به صفا هيڻو لڳو پيو هو، پر همت ڪري اُٿيو.
پنهنجو اُٺ اٿاريائين، ته هڪ عجيب واقعو ٿيو
اڌ مئل همراهن جي ميڙ خوشگوار حيرت سبب رڙيون ڪرڻ لڳو
موت جي اڳيان ڪنڌ نوائڻ وارن جي چهرن تي زندگيءَ جي لهر اڀري آئي،
سيدنا عبدالمطلب جو اُٺ به هيڻائيءَ سبب هڪدم اٿي نه سگهيو، اٿندي اٿندي هن پنهنجو بار سنڀالڻ لاءِ پَٽ تي هڪ ٻه ڀيرا پير هنيا، جتي اُٺ پير هنيو، اتان پاڻيءَ جو چشمو اُٻڙڪا ڏيئي نڪرڻ لڳو. ٿڌو، مٺو پاڻي. اُٺ به ته سيدنا اسماعيل جي پٽ سيدنا عبدالمطلب جو هو.
پاڻيءَ جو چشمو نڪرڻ لڳو
ابو حارث تون ’ابو آب‘ آهين، پاڻي جو پيءُ آهين.
زم زم واري تڪرار تي اسان کي معاف ڪر
اسان کي هن چشمي مان پاڻي پيئڻ ڏي.
اسان کي جيئرو رهڻ ڏي.
اچو اچو، الله جو نالو وٺي پيئندا وڃو.
سڀني ڍؤ ڪري پاڻي پيتو
اکين ۾ مڻيا موٽي آين.
هڏن ۾ ساهه پئجي وين
ٽنگن هنن جا جسم اُٿاريا ته سڀئي ڪنڌ نوائي سيدنا عبدالمطلب جي سامهون پنهنجي ڦڪائيءَ وارو چهرو کڻي بيهي رهيا. ۽ کيس ڳلي لڳايائون ۽ اعلان ڪيائون ته ’هاڻ اُن ڪاهنه جو فيصلو ڇڏيو، فيصلو ٿي ويو. الله فيصلو ڪري ڇڏيو، اسان اکين سان ڏسي ورتو، جيئن هن ويراني ۾ نڪتل هي چشمو فقط تنهنجو آهي، تيئن ڪعبي جي اڱڻ تي نڪتل چشمو جنهن کي تون زم زم ٿو چوين تنهنجو ٿيو.‘
سيدنا عبدالمطلب به سندن پُٺي ٺپري ۽ چيو: اهو اسان سڀني جي گڏيل ميراث آهي، ان مان اسين خدا جي مهمانن جي خذمت چاڪري ڪنداسين.
اهي سون جا هرڻ به تنهنجا آهن، ابو حارث .
نه ، اهو سڄو سون جيڪو خدا مونکي ڏنو آهي، اُن گهر تي نڇاور ڪريان ٿو، ان سون سان بيت الله جي دروازن کي چمڪائيندس. سون جي پٿرن سان انهن کي سجائيندس، (انهن ڏينهن ڪعبي جا ٻه دروازا هوندا هئا).
ٻيئي تلوارون به دروازن تي سجائيندس
سندس سڀ قريشي سئوٽ ان تي الله اڪبر جا نعرا هڻڻ لڳا.
اهو ٽولو جيڪو ڪعبي کان رواني ٿيڻ مهل هڪٻئي کي تيز ۽ دشمنيءَ وارين نظرن سان ڏسندي نڪتو هو، ڪعبي ڏانهن واپس ورندي هڪٻئي تان ٻلهار ٻَلهار ٿيندي نظر آيو.
سيدنا عبدالمطلب وچن موجب سون جا ٻيئي هرڻ وگهرائي ڪعبي جي دروازن تي چمڪندڙ سنهري پترا چاڙهي ڇڏيائين، قلعي تلوارون ڪعبي جي دروازن تي سجائي ڇڏيون ۽ زم زم جو کوهه سڀني لاءِ عام ڪري ڇڏيو، پيئارڻ جي ذميداري ته زم زم جي لڀجڻ کان اڳ سيدنا جي هئي، هاڻ هو سقايه جي ذميداري سولائيءَ سان نباهڻ لڳو.
سڄي قوم سيدنا عبدالمطلب کي پنهنجو سردار مڃيندي هئي، هو سڀني ۾ يڪتا هو، ڌار، منفرد، ڊگهي قد وارو، ڳورو چٽو ۽ سونهن سوڀيا ۾ سَرس ۽ سهڻي اخلاق وارو سخي، بردبار ۽ علم جو ڌڻي ۽ ڏاهو.
سڀ هن جي عظمت کي مڃيندا هئا.
پر هڪ حاسد هو ،
اهو هو حرب بن اُميه .
هن جي پيءُ اُميه پنهنجي چاچي ۽ سيدنا عبدالمطلب جي پيءُ هاشم کي للڪاريو هو ته آءٌ توکان وڌيڪ معزز آهيان، مون سان مقابلو ڪر، اُن وقت به هُن هارايو هو، جنهن امين کي پاڻ ئي مقرر ڪيو هئائين، ان ئي فيصلو ڏنو ته هاشم هر لحاظ کان مٿس مٿڀرائپ رکي ٿو. ان فيصلي جي ڪري اُميه کي ڏهه سال ڏيهه نيڪالي به ملي هئي، هاڻ هن جو پُٽ حرب، سيدنا عبدالمطلب جي مقابلي تي لهي آيو هو.
ماڻهن گهڻو سمجهايس
پر هن جي سمجهه ۾ نه آيو .
نيٺ اڳ وانگي هڪ ڀيرو ٻيهر امين مقرر ٿيو، عربستان ۾ ان قسم جي ڪيس کي ’منافره‘ چوندا هئا، سيدنا عبدالمطلب ۽ اُميه جي پٽ حرب جي وچ ۾ منافره حبشه جي سفر دوران ٿيو، حبشه پهچي ٻنهي حبشه جي بادشاهه نجاشيءَ کي امين مقرر ڪيو.
نجاشي بادشاهه هو
هو حرب بن اُميه جي ان ٻاراڻي روش کان پري رهيو.
چوڻ لڳو، اهو منهنجو ڪم ڪونهي، تون پنهنجي قافلي جي ماڻهن مان ڪنهن کي پنهنجو امين مقرر ڪر.
نيٺ اهي ذميداريون نضيل بن عبدالعزيٰ کي نباهڻيون پيون، جيڪو بني عدي مان هو. هن حرب بن اميه جي سڄي ڳالهه ٻڌي ۽ پنهنجو فيصلو ٻڌايو، چيائين تو ته هڪ اهڙي شخص سان منافره ڪرين ٿو، جيڪو توکان مٿانهون آهي، تو کان علم ۾ وڌيڪ آهي، توکان وڌيڪ معزز ۽ عزت وارو آهي. ملامت واري هر شئي ۾ توکان گهٽ آهي، توکان وڌيڪ سخي، ڪريم، ڏيندڙ ۽ توکان وڌيڪ فصيح ۽ بليغ آهي. هن جي اڳيان ڀلا تنهنجي ڪهڙي حيثيت .
فيصلو ٿي ويو.فيصلو ته پهرين به ٿيو هو.
سيدنا هاشم جي سامهون اُميه هارايو هو.
سيدنا عبدالمطلب جي سامهون اُميه جو پُٽ حرب ڦڪو ٿيو.
اڳتي هلي سيدنا عبدالمطلب جي پوٽي آخري نبي حضرت محمد ﷺ کي حرب جي پُٽ ابوسفيان کي للڪارڻو هو.
اُن فيصلي سان ٻيو ڪجهه ٿيو يا نه ٿيو پر سيدنا عبدالمطلب کي اوچتو ڪيترا سال اڳ بيت الله جي اڱڻ ۾، خدا کان گهريل درد مند دل ۽ اندر جي اونهاين سان گهريل هڪ دعا ياد اچي ويئي.
هڪ دور ياد اچي ويو.
پراڻي سمئه جي ڳالهه آهي جڏهن اڃا سيدنا عبدالمطلب جو رڳو هڪ پُٽ حارث هو. ٻنهي پيءُ پٽ گڏجي خدا جي ٻڌايل جاءِ کوٽي پاڪ زم زم جي کوهه کي ظاهر ڪيو هو، اُن ڏينهن هڙئي قريشي قبيلن سندس مخالفت ڪئي هئي، پر هو پنهنجي جاءِ تي ڄميو بيٺو رهيو، اُن ڏينهن هن دل ئي دل ۾ خدا کان هڪ خواهش ڪئي هئي ته مونکي ڏهه پُٽ ڏي، جيڪي منهنجي سگهاري ڍال بنجن، جيڪڏهن تو مونکي ڏهه پُٽ ڏنا ۽ انهن کي جوانيءَ تائين پهچايو ته انهن مان هڪ تنهنجو هوندو. اهو تنهنجي نالي تي قربان ڪندس، حرب کان فيصلي ڪن فوقيت حاصل ڪرڻ مهل سيدنا عبدالمطلب جا ڏهه پٽ جوان هئا،هيڏانهن فيصلو ٿيو ته هتي سيدنا جي دل ۾ خدا سان ڪيل وچن ڪنڌ مٿي کڻي چيو.
’هاڻ وچن جو پورائو ٿئي.‘