مذهب

آقا ﷺ

ابدال بيلا لکي ٿو ”هي ڪتاب هڪ ٻانھي پاران پنھنجي ۽ سڄي ڪائنات جي آقا ﷺ  جي لاءِ تبرڪ جو هڪ هديو آهي.  ٻيو تہ هن ڪتاب ۾ پنھنجي علميت، فوقيت، عظمت، خطابت يا پنھنجي ڪنھن مسلڪ جو حوالو ڪونھي. ڪٿي بہ بحث نہ ڇيڙيو اٿم. بنا سبب جي ڪو واقعو ٻيھر لکي پڙهندڙ کي ٿڪايو نہ اٿم، نہ مونجهاري جو شڪار ڪيو اٿم ، ڪوشش اها ئي ڪئي اٿم تہ پڙهڻ وارو جيڪو پڙهي رهيو آهي ، اهو زماني ترتيب سان، سڀني تفصيلن سان، ان منظر ۾ ايئن وڃي گڏجي، جو هو پاڻ کي ان جو شاهد سمجهي، ڄڻ هو سڀ ڪجهہ ڏسي رهيو هُجي ۽ اهو سڀ مٿس وهي واپري رهيو هُجي.“

  • 4.5/5.0
  • 25
  • 4
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • يوسف سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book آقا ﷺ

آقا ﷺ ۽ غلام

آقا ﷺ ۽ غلام

سائنڻ خديجه جي سُٺي آرامده ٻه ماڙ گهر ۾ آقا ﷺ کي سڀئي دنياوي سهولتون مُهيا هيون. سندن اهو نئون گهر سردار ابو طالب جي گهر کان گهڻو پري نه هو. خدا جو گهر به ٻن فرلانگن جي پنڌ تي هو. گهر ۾ خدمت جي لاءِ غلام هئا، سواريءَ جي لاءِ اُٺ هئا، کير جي لاءِ ڏاچيون، رڍون ۽ ٻڪريون هُيون.
شادي کانپوءِ سيده خديجه هڪ ڀيرو آقا ﷺ سان گڏ پنهنجي ڀاءَ حڪيم بن حزام وٽ ويئي ته هن مُروت ۾ ڪجهه ڏيهاڙا اڳ عڪاظ جي ميڙي مان خريد ڪيل ننڍي وهيءَ جي ڪجهه ٻانهن کي سيده جي سامهون بيهاري چيو ته هنن مان جيڪو وڻئي اهو تون پاڻ سان وٺي وڃ. سيده اھنهن مان هڪ وچولي قد جو، ڪڻڪ رنگو وڏين اکين وارو ڇوڪرو ڏٺو، ڇوڪري جي عمر پندرنهن سورهن سال هئي.
نالو زيد بن حارث هئس.
سانئڻ، زيد کي گهر وٺي آئي ته کيس آقاﷺ جي خدمت ۾ پيش ڪيو ته هاڻ هيءَ اوهان جو ٿيو. زيد جي اُٿڻي ويهڻي ڳالهه مُهاڙ جو انداز هڪ تهذيب يافته ڇوڪري وارو هو. هو لکي پڙهي به سگهيو ٿي.
خبر پئي ته هو هڪ معزز ۽ سُٺي ڪٽنب سان واسطو رکي ٿو. سندس والد جو واسطو قديمي يمن مان نڪتل قبيلن سان هو. جيڪي عراق ۽ شام جي سرحد وٽ حلب قبيلي وٽ رهندا هئا. سندس امڙ جو واسطو عربستان جي مشهور ڏند ڪٿائي ڪردار ملڪ الشعر حاتم طائي جي قبيلي ”طي“ سان هو. هڪ ڀيري زيد جي امڙ پُٽ کي وٺي ناناڻن ويئي، حاتم طائيءَ جهڙي عظيم مهمان نواز ۽ سخي مرد جي علائقي ۾ ڪجهه گهوڙي ِسوار رهزنن حملو ڪري، ڦرلٽ ڪئي ۽ زيد کي به پاڻ سان کڻي ويا ۽ وڃي عڪاظ جي ميلي ۾ وڪڻي ڇڏيائون. جتان هو وڪرو ٿيندو سيده جي ڀاءُ حڪيم جي هٿ چڙهيو، زيد کي پنهنجي والدين جو علائقو ۽والدين ياد هئا، عڪاظ جي ميلي ۾ پاڻ تمل شائين ۽ پنهنجي خريدارن جي مُهانڊن کي ڏسي سُڃاڻڻ جي ڪوشش ڪندو رهيو ته شايد کيس اهڙو همراھ ملي وڃي، جيڪو سندس قبيلي جو هجي، جيئن اُن جي هٿان پنهنجي مائٽن کي ڪو نياپو موڪلي سگهي.
مڪي ۾ سانئڻ خديجه جي گهر ۾ آقاﷺ جي غلاميءَ ۾ رهندي کيس هوريان هوريان غلامي سُٺي لڳڻ لڳي. هي ڪهڙو آقاﷺ هو، جنهن ڊيڄاريو به نه ٿي، هڪڙي هلڪي دلربا مُرڪ سدائين آقاﷺ جي چهري تي رقصان رهندي هئي. آقاﷺ جي چهري کي ڏسي هُن جي اندر جون اُداسيون ڀَڄڻ لڳنديون هيون، ته دل خوشيءَ سبب ٽُپ ڏيڻ لڳندي هئي.
مڪي جي گهٽين مان سڄي عربستان جا ماڻهو لنگھندا هئا. حج وارن ڏينهن ۾ ته ماڻهن جو وڏو تعداد گڏ ٿي ويندو هو. عربستان جي ڪُنڊ ڪُڙڇ مان ماڻهو اُتي پهچندا هئا. حج جي هڪڙي موقعي تي اوچتو کيس پنهنجي قبيلي جا ڪجهه ماڻهو نظر آيا.
زيد اُنهن کي سڃاڻي ورتو.
هو سندن ويجهو ويو، ساڻن مليو، هنن به کيس سُڃاتو. زيد پنهنجي مائٽن بابت پُڇيو. خير خيريت جون خبرون ٻُڌائين، کيس ٻڌايو ويو ته سندس پيءُ ۽ چاچن سندس پري پري تائين ڳولا ڪئي. تنهنجي امڙ اڃا تائين توکي ياد ڪري لڙڪ ويٺي ڳاڙيندي آهي. جذبات ۾ زيد جون اکيون به ڀرجي آيون. دل ۾ آيس ته هو پنهنجن مائٽن، ڀائرن ۽ ڀيڻن لاءِ ڪو پيغام موڪلي، عربستان جي حساس، ديس کان پري غلام وٽ موڪلڻ لاءِ پنهنجي دلي جذبن کانسواءِ ٻيو ڪجهه به نه هو.
هو پڙهيل لکيل مُهذب ڇوڪرو هو.
کيس پنهنجن جذبن کي شاعريءَ ۾ سموئڻ آيو ٿي.
هُن هڪ نظم لکيو ۽ پنهنجي قبيلي جي ماڻهن کي ڏنائين. چيائين ته هي منهنجي والدين کي ڏجو. نظم هن ريت هئي.
جيتوڻيڪ آءٌ گهڻو ڏور آهيان
منهنجي مُحبت جو پيغام کڻيو وڃو
منهنجن پنهنجن وٽ
جيڪي منهنجي مَن ۾ وسن ٿا.
آءٌ رهان ٿو هن شهر ۾
جيڪو عرب جي ريگستانن ۾ سڀني کان سڳورو شهر آهي.
دُکي متان ٿيو
مايوس به نه ٿجو
منهنجي ڳولا ۾ هاڻ اُٺن کي ڊوڙائي ٿڪائجو نه
آءٌ سڏجڻ ۾ غلام آهيان
پر مُنهنجو آقاﷺ
عربستان جي سڀني شريف زادن مان سڀني کان سُٺو آهي.
ڪٽنبن جي قطار ۾ ’الامين‘ آهي
سندس ڪٽنب
مَهان آهي.
جيتوڻيڪ آءٌ گهڻو ڏور آهيان
پر ڏکويل نه آهيان
منهنجو پيغام محبت آهي.
کين رسائجو.“
جڏهن زيد جو اهو پيغام سندس پيءُ پڙهيو ته سندس ڪٽنب جا ڀاتي گڏ ٿيا. زيد جي پيءُ حارث پنهنجي ڀاءُ ڪعب کي ساڻ ورتو ۽ اُٺ ڊوڙائيندو،ريگستانن کي پار ڪندو، چئن هفتن جي مسافريءَ کانپوءِ اچي مڪي پهتو. آقاﷺ جو گهر ڳولهڻ ۾ کين دير ئي ڪانه لڳي. ”الامين“ جي لقب سان ٻَچو ٻَچو آقاﷺ کي سڃاڻندو هو.
زيد جي پيءُ آقاﷺ جي گهر جو دروازو کڙڪايو.
سالن جي ڳولا ۽ چئن هفتن جي ٿڪائيندڙ سفر کانپوءِ حارث کي منزل ملي هئي، سندس دل ۾ الائجي ڪهڙا ڪهڙا ڊپ ۽ وسوسا هوندا.
ڇا ڇا ارمان هوندس.
شايد هُن سوچيو ته زيد جو آقاﷺ خدا ڄاڻي ته کيس زيد سان گڏجڻ ڏي يا نه: پُٽ ڪهڙن حالن ۾ هوندو؟ غلاميءَ ۾ رهڻ سبب مٿس الائجي ڇا وهيو واپريو هوندو.
سندس صحت ڪيئن هوندي؟
هو بيمار ته نه ٿي پيو هوندو؟
هو دروازو کڙڪائي، در کلڻ جو اوسيئڙي ۾ اُٺ تان لهي، چائنٺ وٽ ڪنڌ جُهڪايو اُداس بيٺو هو، لڙڪ سندس اکين مان وهڻ لا بي تاب هئا، سفر جي ٿڪاوٽ سبب سندس سَنڌَ سنَڌ چور هو، ڪپڙن ۽ وارن تي رستي جي ڌڌڙ ڄميل هيس. ساڻس گڏ سندس ڀاءَ ڪعب مڪي جي اجنبي بستيءَ ۾، ٻه ماڙ شانائتي گهر جي دروازي تي ڊنل چهري سان پنهنجي اُٺ تان لهي رهيو هو، هو سهڻي ۽ شانائتي گهر کي ڏسڻ سبب هَڄيل هو. ٻنهي کي وقت هوريان هوريان گذرڻ جو احساس ٿي رهيو هو.
دروازو کلي ٿو.
هوريان هوريان دروازي جا ٻئي تاڪ کلن ٿا. دروازو کوليندڙ زيد ئي هوندو آهي. هو دروازي جي ٻاهر بيٺل پنهنجي پيءُ جو ٿڪل ۽ مٽيءَ هاڻون چهرو ڏسي تڙپي پوي ٿو. هُن جي اکين ۾ هڪدم خوشين جو ڦٽاڪو ڦاٽي ٿو. اکيون جذبات جي شدت سبب اُٻڙڪي ٿيون پون، ڊوڙي وڃي پنهنجي پيءُ جي خوشيءَ ۾ کليل ٻانهن ۾ سمائجي وڃي ٿو. سندس چاچو وڌي وڃي ٻنهي کي پنهنجي ڀاڪرن ۾ ڀري ٿو. ٽنهي جا خوشي ۾ سُڏڪا بلند ٿين ٿا.
اندران آقاﷺ هوريان هوريان هلندو دروازي تي آيو.
زيد جو پيءُ، زيد کي ڀاڪرن ۾ ڀري هَڄيل اکيون کڻي آقاﷺ کي ڏسي ٿو. آقا جي چهري تي دلربا مُرڪ هوندي هئي. زيد جو پيءُ ۽ چاچو تکا وڌي وڃي آقاﷺ جي ڀليڪار لاءِ وڌيل هٿ ۾ هٿ ڏين ٿا. پنهنجي ڪلهن تي پيل بُوڇڻ سان پنهنجون اکيون اُگهن ٿا. آقاﷺ ٻنهي کي ٻاجهائپ مان گهر اندر سڏي ٿو. مهمان گرمين جي ڏينهن ۾ اڱڻ ۾ بيٺل هڪ ڇانوري دار وڻ جي هيٺان وڇايل کٽن تي ويهي ٿا رهن. زيد آقاﷺ جو اشارو سمجهيو، هُنن جي لاءِ شربت آڻڻ جي لاءِ اندر وڃي ٿو، ٿوري دعا سلام کانپوءِ زيد جو پيءُ پاڻ بابت ٻڌائي ٿو ، عرض ڪري ٿو ته آقاﷺ زيد جي آزاديءَ جي بدلي ۾ جيڪا به ڀُنگ گهرندا، هو- اها ڏيڻ جي لاءِ تيار آهن.
آقاﷺ دلجمعيءَ سان مُرڪي ۽ چوي ٿو
”هن کي چونڊڻ ڏيو
جيڪڏهن اوهان سان هلڻ گهري ٿو ته ڀلي وڃي، آءٌ ڀُنگ جو هڪ ٽَڪو به نه وٺندس... ڪوبه ڏنڊ.. ڪا به قميت نه وٺندس... پر جيڪڏهن هي مون وٽ رهڻ گهري ته....؟ “
زيد جي پيءُ ۽ چاچي جي چهري تي هڪدم خوشيون مِڙي آيون. پر هو آقاﷺ جي جملي جي ٻي حصي کي ٻُڌي حيران ٿي ويا.. هُنن جو ذهن چئي رهيو هو ته ڪڏهن ڪو غلام آزاديءَ جي سامهون غلامي به ڌُڻي سگهي ٿو.
آقاﷺ زيد کي سڏ ڪيو
هُو شربت کڻي پهچي ويو
ٻنهي شربت جا پيالا هٿن ۾ جهليا ۽ آقاﷺ زيد کان پُڇيو:
هنن معزز ماڻهن کي سُڃاڻين ٿو !
زيد وراڻيو: هائو سرڪار... هيءُ منهنجو پيءُ آهي ۽ هي چاچو.
آقا زيد کي چيو: زيد، هي توکي پاڻ سان وٺڻ آيا آهن.. جيڪڏهن تون- هنن سان وڃڻ گهرين ته منهنجي طرفان موڪل اَٿئي..
تون آزاد آهين
کين ڪوبه ڀُنگ ناهي ڀرڻو،
توکي موڪل آهي.
آقاﷺ جي ڳالهه اڃا پوري به نه ٿي هئي ته زيد جو پيءَ ۽ چاچي محبت کان مغلوب ٿي ٻانهون کولي پنهنجي پُٽڙي زيد ڏانهن وڌڻ لڳا ۽ زيد عجيب صدمي سان اکيون پَٽي حيرانگيءَ مان آقاﷺ کي تڪڻ ٿو لڳي، آقا پنهنجي ڳالهه جاري رکندي فرمايو..
پَر
جيڪڏهن تون مون وٽ رهڻ گهرين ته مونکي پنهنجي پُٽ وانگر عزيز آهين.
فيصلو تون پاڻ ڪر.
زيد جو پيءُ ۽ چاچو، اُٿندي، پنهنجي ڀاڪرن ۾ زيد کي ڀري ۽ هٿن ۾ شربت جا پيالا جهلي هڪ گهڙيءَ جي لاءِ هوا ۾ ڳڱاٽيل زيد جي منهن جي بدلجندڙ رنگ کي يڪ ٽڪ ڏسن ٿا.زيد وڏي محبت ۽ عقيدت سان پنهنجي پيءُ ۽ چاچي کي دل ڀري ڏسي ٿو ۽ پوءِ ادب مان جهڪي، گوڏن ڀُر ٿي آقاﷺ جي اڳيان ويٺو ۽ ڏڪڻ لڳو.
هُن جي اکين مان ٻه لڙڪ به وهي هن جي چپن تي اچي ويا ۽ هُن آقاﷺ جا گوڏا جهلي انهن تي مٿو رکيو ۽ سڏڪندي چيو..
آقاﷺ آءٌ اوهان وٽ رهڻ گهران ٿو
آءٌ ڪيڏانهن وڃڻ نٿو گهران
آقاﷺ مونکي پاڻ کان پري نه ڪريو.
منهنجا مائٽ ڏاڍا سُٺا آهن، مونکي پنهنجي ماءُ پيءُ سان گهڻو پيار آهي. پر آقاﷺ اوهان سان وڌيڪ پيار ٿو ڪريان. دنيا جي سڀني ماڻهن کان وڌيڪ پيار.. آقاﷺ آءٌ اوهان وٽ رهڻ گهران.
زيد، آقاﷺ جي گوڏن تي مٿو رکي ڏاچيءَ جي گوري جيان سڏڪڻ ۽ روئڻ لڳو.. هُن جو منهن لڙڪن سان ڀرجي ويو.. زيد جي پيءُ ۽ چاچي جي چهرن تي عجيب حيراني لهي آئي. ايئن ٿي لڳو ته سندن ذهن مائوف ٿي ويا آهن. کين اهو سمجهه ۾ نه پي آيو ته دنيا ۾ ڪڏهن ڪٿي ايئن به ٿيو آهي ته ڪنهن آزاديءَ جي بدران غلاميءَ جي چونڊ ڪئي هُجي..
هي، اهو ڪهڙو منظر پيا ڏسن،
هو ڇا پيا ٻُڌن.
آقا پنهنجن گوڏن تي مٿو رکي روئندڙ زيد کي ڪُلهن کان جهلي مٿي اُٿاريو، سندن اکين ۾ محبت جا ڏيئا ٻَري رهيا هئا. نرم معطر لڙڪن جي لار آقاﷺ جي اکين مان لڙي سندن گلابي ڳلن تي وهڻ لڳي. آقاﷺ زيد جي ٻانهن جهلي کيس سيني سان لڳايو ۽ کيس ڀاڪرن ۾ ڀري اٿي کڙا ٿيا. زيد جي پيءُ ۽ چاچي کي فرمايائون. اوهين شربت پي وٺو.. باقي ڳالهيون خدا جي گهر کي گواھ ڪري ڪعبي جي چائنٺ تي ڪنداسين.
هُنن شربت پيتو..
آقاﷺ زيد جو هٿ جهلي ڪعبي وٽ آيو.
حجر اُسود کي چميائين
پوءِ طواف ۾ هلندي حطيم ۾ بيهي ڪعبي جي اڱڻ ۾ موجود ماڻهن جو ڌيان پاڻ ڏانهن ڇڪرايو ۽ وڏي سڏ چيو:
ڪعبي جي اڱڻ ۾ موجود، ماڻهؤ... منهنجي ڳالهه ڌيان سان ٻُڌو..
آءٌ محمدﷺ بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم خدا جي گهر کي ۽ اوهان سڀني کي گواھ ڪري چوان ٿو ته مون زيد کي آزاد ڪيو،
زيد کي پنهنجو ولي بنايم
هي منهنجو پُٽ آهي
آئون هن جو وارث آهيان
هيءُ منهنجو وارث آهي.
زيد آقاﷺ سان چُهٽي زار و قطار روئڻ لڳي ٿو
کيس غلاميءَ ۾ آقا جي وارثي ملي وئي.
زيد جي پيءُ ۽ چاچي جون اکيون به جذبن جي شدت سبب ڀرجي آيون. هُنن به اچي پنهنجي ٻچڙي جا ڪلها ٿڦڪيا ۽ محبت ۾ آقاﷺ ۽ غلام کي ڀاڪرن ۾ روئندي ڏسي اُنهن کان ادب مان هٽي پري ٿي بيهي رهيا. ڪجهه ڏينهن هو آقاﷺ جا مهمان رهڻ کانپوءِ خوشي ۽ اطمينان سان واپس پنهنجي گهرن ڏانهن موٽيا.. هُنن جي پُٽ خدا جي گهر واري شهر ۾ سڀني کان معتبر ”الامين“ کي ڌُڻي ورتو هو.
هُنن جو پٽ ڪنهن جو غلام نه رهيو هو
هو ڪعبي جو وارث بنجي ويو هو
هُن جي ڪري سندن سڄي قبيلي جي بنو هاشم سان عجيب واسطيداري پيدا ٿي ويئي هئي.
هو خوشيءَ سان واپس موٽي ويا.
اُن ڏينهن کان وٺي زيد مڪي ۾ زيد بن حارث جي بدران زيد بن محمدﷺ جي نالي سان سڏجڻ لڳو.. زيد جي اها نئين سُڃاڻپ جتي مڪي جي ذهن قريشي قبيلن جي اشرافيه جي لاءِ حيرت ۾ وجهندڙ ڳالهه هئي، اُتي مڪي جي سڀني قبيلن جي غلامن لاءِ هڪ انوکي آقاﷺ جي وڻندڙ تصور جي تصوير ڪشي به هئي.
هر غلام دل ئي دل ۾ سوچڻ لڳو ته ’ڪاش هو زيد هجي ها‘
آقاﷺ جو غلام.