قصيدو لاميه
ابن اسحاق ۽ ابن ڪثير لکن ٿا ته جڏهن سيدنا ابوطالب کي قريشن پاران رسول اللهﷺ تي حملي جو خطرو محسوس ٿيو ته هن هڪ ’قصيدو لاميه‘ چيو. جنهن ۾ حرم مڪي سان گڏ پناھ گهري ۽ قوم جي رئيسن سان دوستي ۽ شڪايتون ڪندي چئٽن لفظن ۾ چيو ته للڪار ڪهڙي به قسم جي هُجي ڀلي اُن جي ڪيتري به قيمت ڏيڻي پوي ۽ پاڻ آخري دم تائين رسول الله جو تحفظ ڪندو ۽ ڪڏهن به سندس مدد ۽ سهائتا تان هٿ نه کڻندو.
هونئن ته قصيدي لاميه جا شعر آقاﷺ جي سڄي زندگي جو احاطو ڪن ٿا، پر خاص ڪري انهيءَ جو رخ ’شعب ابي طالب‘ جي ڏينهن ۾ قريشن جي لاڳاپن ٽوڙڻ طرف آهي. ]ابن ڪثير[
”جڏهن مون پنهنجي قوم کي ڏٺو ته منجهس محبت نه رهي.
۽ هُنن پنهنجا سڀ رشتا وساري ڇڏيا.
اهو ڪرڻ بدران ته مسئلا نبيرين.
هو اسانجي دشمني ۽ ايذاءُ رسائڻ ۾ اڳڀرا رهيا.
۽ اسان جي دشمنن سان ها ۾ ها ملائڻ لڳا.
اسان کان بدگمان ماڻهن جا ساٿاري بنجي ويا.
۽ اسان کي ڏسي.
اسانجي پويان هو وات ۾ آڱريون وجهي ڏندن سان چَٻاڙين ٿا
آءٌ انهن سڀني جي سامهون مُنهان مُنهن بيهي للڪاريان ٿو
لچڪدار نيزي ۽ تِکي وڍيندڙ تلوار سان،
جيڪو اهانجي وڏڙن جو ورثو آهي،
سڀ اُن سڳوري در جي سامهون بيٺا آهن،
جتي هر قسم کڻندڙ پنهنجو قسم پورو ڪندو آهي
جتي اَشعري ماڻهون پنهنجون سواريون ويهاريندا آهن.
اساف ۽ نائله بُتن وٽ قربان ڪيل جانورن جي رت جي سيلاب وٽ
اِهي قربانيءَ جا جانور،
جن جي ٽنگن ۽ ڳچين تي قربان ٿيندڙ جانور جا نشان لڳل آهن،
هيرايل اُٺن ۽ ٻن سالن جي وهيءَ وارا اُٺ،
سندن ڳچين تي سونهن لاءِ سُهڻا پٿر ٻڌل آهن،
سندن ڳچيون ڄڻ کجيءَ جون ڦلدار شاخون،
آءٌ الله کان پناھ ٿو گهران،
وڏائيءَ جو طعنو ڏيندڙ ۽ باطل سان چُهٽيو رهڻ وارن کان،
۽ ڪينو رکندڙن کان،
جيڪو اسانجي عيبن جي ڳولا ۾ رهي ٿو،
۽ دين ۾ اسان جي مرضيءَ کانسواءِ ڪهاڻيون گهڙيندڙ کان،
۽ جبل نور ۽ اُن ذات سان گڏ، جنهن ’ڪوھ سير‘ کي سندس جاءِ تي کوڙيو آهي.
۽ اُن سان گڏو گڏ جنهن جي غار حرا ۾ اچ وڃ آهي،
مڪي جي ماٿريءَ جي برحق بيت الله سان گڏ ۽ الله سان گڏ،
پڪ سان الله غافل ڪونهي،
۽ حجر اسود سان،
پناھ ٿو گهُران جڏهن کيس چُمن ٿا،
جنهن کي صبح ۽ شام گهيريو رهن ٿا،
۽ اُن ڪنئري پٿر تي، جنهن تي ابراهيم جي پيرن جي نشانن سان
پناھ ٿو گهران،
صفا ۽ مَروه جي وچ ۾ سعي،
سعيءَ جي چڪرن سان،
اُن جي وچ ۾ جيڪي نشانيون آهن،
سوار ۽ پنڌ حاجين ۽ هر باس باسيندڙ سان،
پناھ ٿو گهران،
۽ عرفه سان،
جڏهن اُتي جا ماڻهو ”ڪوھ الال“ جو قصد ڪن ٿا،
ڀرسان وهندڙ نهرن جي وهڪرن تائين،
۽ پهاڙين تي اُتي پوئينءَ پهر جي قيام سان،
پناھ ٿو گهران،
جو هو سوارين جي سينن کي هٿن سان جهلين ٿا،
مزدلفه جي رات،
۽ منيٰ جي قيام گاهن سان،
پناھ گهرندڙ آهيان،
ڇا اُنهن کان وڌيڪ ڪي احترام جوڳيون جايون يا هنڌ آهن؟
۽ مزدلفه سان پناھ گهرندڙ آهيان،
جڏهن سواريون تيز رفتاريءَ سان اهي اُڪرن ٿيون،
ڄڻ اِهي تيز وسندڙ مينهن جي ڪري تيز ڊوڙي رهيون هجن،
۽ جمره ڪبريٰ کان پناھ ٿو گهران،
جڏهن مَٿن پٿرن جو وسڪارو ڪيو وڃي ٿو،
۽ پناھ گهران ٿو” ڪنده“ کان،
جڏهن هو محصب ماٿريءَ ۾ شام ٽاڻي ترسيو هو.
۽ انهن کي بڪربن وائل جا حاجي لنگهائي رهيا هئا.
اِهي ٻيئي جيڪي پاڻ ۾ ساٿاري آهن.
هُنن پنهنجي وعدن ۽ ٻولن کي پڪو ڪري ورتو آهي.
۽ مٿن محبت ۽ پنهنجائپ جا سڀ ذريعا گڏ ڪري ورتا آهن.
۽ هُنن پنهنجي اُٺ پکيءَ جي تيز رفتاريءَ سان ماٿريءَ جي عمدي گاھ سرخ ۽ شيرق کي ڀيلي ڇڏيو آهي.
پوءِ ڇا ڪنهن پناھ گهرندڙ کان اُن کان پوءِ به ڪا.
پناھ جي جاءِ آهي؟
۽ ڇا ڪو خُدا ترس.
پناھ وٺندڙ کي ملامت ڪندو آهي.
اسان بابت دشمنن جا ارادا قبوليا ويا آهن.
هُنن جون خواهشون پاليل آهن ته اسان تي ترڪ ۽ ڪابل جا رستا بند ڪيا وڃن.
ڪعبي جو قسم.
اوهين غلط ٿا چئو.
ته اسين مَڪو ڇڏي هليا وينداسين.
ٻُڌو!
اوهانجي اها رٿ سراسر ڏک ۽ غم آهي.
ڪعبي جو قسم.
اوهين ڪوڙا آهيو.
ته اسان کان محمدﷺ کسي ويندا،
اڃا ته اسان هن جي حفاظت لاءِ نه بَڙڇيون هلايون آهن نه تير،
ياد رکو،
اسين کيس اوهانجي حوالي نه ڪنداسين،
اُن وقت تائين جو سندس اڳيان،
پويان،
سندس قدمن تي،
اسين سڀ ڪَٽجي مري وڃون،
۽ پنهنجو اهل ۽ عيال مٿس قربان ڪري ڇڏيون،
ٻُڌو!
هڪ هٿيار بند قوم اوهانجي مقابلي ۾،
هُل هنگامي سان اُٿي بيٺل هوندي،
جهڙو اُٺن تان پاڻيءَ جون کليون لاهڻ مھل،
هُل بکيڙو ٻڌڻ ۾ ايندو آهي،
اُن وقت تائين ،
جيستائين اسين پنهنجي ڪينو رکندڙ دشمن کي نيزي سان زخمي ڪري مُنهن ڀَر پَٽ تي ڪرندي نه ڏسئون،
مصبت ماريل ڏکويل انسان وانگر،
خدا ٿو ڄاڻي،
جيڪڏهن اوهان فتنو وڌايو،
ته اسانجون تراڙون، اوهانجي سردارن جا ڪنڌ ڪپي کين پورو ڪري ڇڏينديون،
جيڪي اهڙن جوانن هٿان مرندا،
جيڪي ستارن جيان اُلا رکندڙ،
ڀَروسي جوڳا ۽ پنهنجو فرض پورو ڪندڙ ،
اسان جا سورهيه جوان آهن،
۽ پوءِ اها جنگ جي حالت،
سالن تائين پئي هلندي،
جو تنهنجو پيءُ به نه رهي،
قوم جي هڪ اهڙي وڏي سردار کي نظر انداز ڪرڻ ،
جيڪو پنهنجا فرض پورا ٿو ڪري،
اهو نه خوشامدڙيو آهي، نه عاجز،
پاڻﷺ
اهو سفيد رنگ وارو،
جنهن جي هڪ نظر جي ڪري رحمت جو ڪڪر طلب ڪيو ٿو وڃي
جيڪو يتيمن جي داد رسي ڪندڙ،
۽
ٻيو اَڙين جو آڌار آهي،
سرپرست آهي،
آل هاشم جا هيڻا همراھ اُن جي اَڏ وٺندا آهن،
پناھ وٺندا آهن،
وٽس رحمت آهي،
نوازش آهي،
ٻاجهه ۽ ڪرم آهي،
بقا جو قسم،
اسيد ۽ سندس پُٽ اسان سان ڪيني ۽ عداوت جي هلت هلي آهي،
۽ کائيندڙ جي سامهون ڪَٽي رکي ڇڏيو آهي،
عثمان ۽ قنقد به اسان تي مهرباني ۽ خدا ترسي نه ڪئي،
پر هُنن به اُنهن ئي قبيلن جي ڳالهه مَڃي،
۽ هُنن ابي ۽ ابن عبد يغوث جو چوڻ مڃيو،
۽ اسان جي،
هُنن ڪنهن به ڳالهه جو خيال نه رکيو،
تنهنڪري،
جيڪڏهن هو ڪٿي گڏجي ويا،
يا اسانجي هٿ چڙهي ويا،
ته اسين کين سندن ڪرتوتن جي برابر کين،
ڪيتو لوڙائينداسين،
۽ ابو عمرو،
اسانجي خلاف ڪيني ۽ دشمنيءَ ۾ بَدمست آهي،
هو گهري ٿو ته اسانکي،
پنهنجين رڍن ٻڪرين ۽ اُٺن جي دراڙن سميت،
هِتان ڪنهن ٻي هنڌ موڪلي ڏي،
هو صبح ۽ شام ڀُڻ ڀُڻ ڪندي دغا واريون ٻُوليون ٿو ٻولي،
اي ابو عمرو،
ته اسان سان ماٺ ميٺ ۾ فريب جون ڳالهيون ٿو ڪرينءَ،
۽ هو حلف ٿو کڻي ته،
اسانکي دوکو نه ڏيندو،
اَڙي ،
اسين ته کيس پڌرو پيا ڏسون،
ڪنهن شڪ ۽ شبهي کانسواءِ ،
اسان سان بغض ۽ ڪيني جي ڪري،
اخشب ۽ مجادل جي وچ ۾،
هر هيٺاهين مٿاهين،
مٿس تنگ ٿي چڪي آهي،
اُبو وليد کان پُڇ،
هن دغا باز جيان اسانجو ساٿ ڇڏي،
ڪهڙو فائدو رسايو؟
تون ته دانشور هُئين،
ته عقل ۽ ڏاهپ ۽ نوازش سان،
تنهنجي زندگي گذرندي هئي،
۽ تون؟
زندگيءَ جي آدابن کان اَڻ واقف هئين،
اي عتبه،
اسانجي خلاف،
ڪنهن فاسد، ڪوڙي، مڪار ۽ ڪينو رکندڙ جي ڳالهه نه سُڻ.
ابو سفيان مون وٽان،
ڪنهن بادشاھ جيان ڪَن ٽار ڪري لنگهي ويو،
نجد ۽ ٿڌي پاڻيءَ جي ڪنهن علائقي ڏانهن ڀَڄي ويو،
هو چويٿو ته ،
هُو اسان کان اڻ ڄاڻ ڪونهي،
خير خواهيءَ جو ڪوڙو اظهار ڪري سُڻائي ٿو ته هو شفيق ۽ مهربان آهي،
پر پنهنجي اندر جي شرارت کي لڪائي ٿو،
اي معطم!
مون ڪڏهن توکي اڪيلو ڇڏيو؟
ڪنهن تنگيءَ جي ڏينهن يا وڏي مصيبت جي گهڙيءَ ۾
اي مطعم!
بيشڪ قوم توکي هڪ ڏکئي هنڌ تي خوار ڪيو هو
پر مون تنهنجو ساٿ ڏنو هو،
خبر اَٿئي،
جڏهن ڪو معاملو منهنجي حوالي ڪيو ويندو آهي ته آءٌ ڪنهن جي پناھ نه وٺندو آهيان،
الله تعاليٰ اسان پاران عبد شمس ۽ نوفل کي سندن شرارتن جي فوري سزا ڏي ،
پوري جي پوري انصاف جي ساهميءَ ۾ توري،
جنهن ۾ تر جيتري به ڪَمي نه هجي،
۽ هو پاڻ به شاهد هُجن ته اُن ۾ ڪا گهٽ وڌائي نه ٿي آهي،
قوم جي مَت کسجي ويئي آهي،
هُنن اسان بدران بني خلق ۽ فياطل کي ڌُڻيو،
پهرين هر ڏکي گهڙيءَ ۾ اسين ئي آل هاشم ۽ آل قصي جا خاص معزز ماڻهو هئاسين،
اي عبد مناف،
اوهين بهترين ماڻهوآهيو،
پنهنجي ڪهاڻيءَ ۾ هر ڪميني کي مداخلت ڪرڻ نه ڏيو،
مونکي زندگي جو سُنهن،
اوهين هيڻا، نٻل ۽ بي پُهچ ٿي چڪا آهيو،
۽ اوهان غلط ڪم ڪيو آهي،
اوهين سڀ ڪڏهن هڪ هنڊيءَ جو ٻارڻ هوندا هئا.
۽ هاڻ اوهين ڪيترين ئي ديڳڙين جا چُلها آهيو،
پهرين گڏ هئا،
هاڻ ٽڙيل پکڙيل آهيو،
بني عبد مناف کي اسان سان بي رحميءَ وارو سلوڪ مُبارڪ هجي،
اسان کي رُسوا ڪرڻ،
شعب ۾ گهيري ڇڏڻ مبارڪ هُجي،
جيڪڏهن اسين غيرتي هونداسين ته اوهانجي انهن بُڇڙين حرڪتن جو نوٽس وٺنداسين،
۽ اوهين کير واري اُٺڻي کي ڏُهندا جيڪا مباھ ڪونهي
لوي گهراڻي ۾ مٽي مائٽي هئي
کين به هر سردار نظر انداز ڪري ڇڏيو
نفيل جو ڪُٽنب زمين جي بدترين ماڻهن مان آهي
۽ بني سعد جو هر بوٽ پاتل ۽ مٿي اگهاڙي کان ڪمينو آهي
قصي کي ٻُڌائي ڇڏي ته اسان جو اهو مَشن پکڙجندو
۽ کين اسان کان پوءِ ذلت ۽ خواري جو پيغام پهچائي ڇڏي
جيڪڏهن ڪڏهن قصي تي خراب وقت آيو
جڏهن اسين هُن کانسواءِ پنهنجي محفوظ هنڌ تي هليا وينداسين.
جيتو ڻيڪ هو پنهنجن پاڙن ۾ بي جگريءَ سان وڙهندا
ته سندن ٿڇ پياريندڙ عورتون ئي اسان جون غم ونڊيندڙ هونديون
خدا ٿو ڄاڻي، هر دوست ۽ ڀاڻيجي کي
اسين پنهنجو خير خواھ سمجهندا هُئاسين
پر اسان سندن غير حاضريءَ کي اجايو پاتو
سواءِ ڪلاب جي هڪ ڪٽنب جي، جيڪو خوار ڪندڙ ظلم ۽ زيادتيءَ کان آجو آهي
زهير بن ابي اُميه به سٺو ڀاڻيج آهي
ڪوڙ جي تهمت کان پاڪ
فريب کان ڌار اُگهاڙي تراڙ
وڏن سردارن مان هڪ سردار
بزرگن جي اعليٰ شرف سان منسوب
زندگيءَ جو قسم
آءٌ احمدﷺ ۽ سندس ڀائرن جي شوق محبت جو مداح آهيان
ملاقات جي خواهش رکندر جي عادت جيان
سڀني ماڻهن مان پاڻ سڳورنﷺ جو ڪهڙو مثال آهي؟
جڏهن عملدار هڪٻئي کان مٿانهون ثابت ڪندي ڀيٽا ڀيٽي ڪن
ته پوءِ ٻي ڪنهن جي اُميد ڪري ٿي سگهجي؟
بردبار... اعليٰ مدبر
انصاف وارو
ڏاهو ۽ سياڻو
هو الله سان محبت رکي ٿو
اُن کان غافل ڪونهي
اعليٰ ڪوشش و ڪاوش.. ۽ شريف ۽ ابن شريف
سندس عظمت ۽ بزرگي ثابت آهي
ڪنهن تڪرار کانسواءِ
پالڻهار هُن جي تائيد پنهنجي مدد سان ڪئي آهي،
۽ هُن ئي پنهنجو دين ظاهر ڪيو آهي
جنهن جي حقانيت لازوال آهي
الله ٿو ڄاڻي
جيڪڏهن مونکي عارو عيب جو انديشو نه هجي ها
جنهن جو مجلس ۾ اسانجي عالمن کي طعنو ڏنو ويندو آهي
ته اسين هينئر ئي سندس هر حالت ۾ پيروي ڪريون
اهي ڳالهيون سچ آهن. مذاق يا مزاح ڪونهن
سڀئي ڄاڻن ٿا
اسانجو پيارو پُٽڙو ڪوڙو ڪونهي
نه ئي ڪوڙيون ڳالهيون سندس مقصد آهن
اسانجي ڪُٽنب ۾ احمدﷺ اهڙي مقام تي فائز آهي
جو ڪنهن مقابلو ڪندڙ جو جوش به ولولو ۽ اُن کان لاچار آهي
مون پنهنجي زندگي ۽ جان مٿس نڇاور ڪري ڇڏي
سندس حمايت ڪئي اٿم
۽ سندس بچاءُ هر اُن طريقي سان ڪيو ويندو
جنهن طريقي سان ٿي سگهي.“
]ابن ڪثير تان ماخوذ[