غدير خم
عرفات جي ميدان ۾ شام ٿي ويئي.
سج پنهنجا ڪرڻا آقاﷺ جي پيرن ۽ سندس پروانن تي نڇاور ڪري آقاﷺ جي قدمن جي هيٺان لڪي ويو. آقاﷺ ، قصويٰ تي پنهنجي پويان ٽيويهن سالن جي اُسامه بن زيد کي ويهاريو ۽ مزدلفه طرف روانو ٿي ويو. اُتي سانجهي ۽ سُمهاڻيءَ جون نمازون هڪ ٻانگ ۽ هڪ اقامت ۾ گڏ پڙهيون.
رات مزدلفه ۾ گذاري
اُتي ئي فجر جي نماز ادا ڪئي
پوءِ قصويٰ تي چڙهيا
سج اُڀرڻ کان اڳ منيٰ جي لاءِ روانا ٿي ويا.
هن ڀيري قصويٰ تي پاڻ سان گڏ سيدنا عباس جي پُٽ فضل بن عباس کي ويهاريائون.
ٽنهي شيطانن جي جمرن تي تشريف کڻي آيا.
اهي ٽئي شيطان، جن سيدنا ابراهيم عليھ السلام، سيدنا اسماعيل عليھ السلام ۽ سيده هاجران عليھ السلام کي ورغلائڻ جي ڪوشش ڪئي هئي ۽ ٽنهي کين پٿر هڻي پٿر بڻايو هو. اُنهن پٿرن هڻڻ جي پيغمبراڻي ادا ۽ شيطان جي لڳاتار سزا اڄ به جاري آهي. آقا ﷺ ٽنهي شيطانن کي سَت سَت پٿريون هنيون.
پوءِ قربانيءَ جو وقت آيو.
آقا ﷺ قرباني جي لاءِ هڪ سئو اُٺ آندا هئا.
پنهنجي عمر مبارڪ جي لحاظ کان آقا ﷺ 63 اٺ پاڻ ڪُٺا.
باقي 37 اٺن ڪُهڻ جي ذميداري سيدنا عليرضه کي ڏنائين. جيڪي اُن وقت لڳ ڀڳ ايترن ئي سالن جا هئا. 33 سالن جا.
هر ڪُٺل اُٺ جي گوشت جو ٽڪرو وڍي رڌيو، کاڌو ۽ اُن جو رس پيتو.
پوءِ وار ڪٽرائڻ جي مهل آئي.
ٽي سال پهرين عمرو قضا ڪرڻ جي موقعي تي آقاصلي الله عليھ وسلم مٿي جا سڀ وار ڪوڙايا هئا، انهن ٽن سالن ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جا وار ڏاڍي سهڻي نموني مٿي تي مُري آيا هئا، ايڪڙ ٻيڪڙ اڇا وار به ٿي ويا هئن، جن تي آقا ﷺ ڪڏهن ڪڏهن مَهندي يا خضاب به هڻي وٺندا هئا. البت ڏاڙهيءَ جي وارن ۾ اڇا وار ڪجهه گهڻا هئا.
پاڻ سڳورا اڪثر فرمائيندا هئا ته قرآن جي ٻن صورتن مون کي پوڙهو ڪري ڇڏيو آهي ۽ جن ۾ دوزخ جو ذڪر آهي.
هن ڀيري آقا ﷺ مٿي جا پورا وار نه ڪوڙايا
اُنهن کي هلڪو ڪرايو.
وارن جي حجامت ڪرائي ننڍا ڪرائڻ کي ”حلق“ چيو ويندو آهي.
آقا ﷺ جي مٿي جا وار ڪوڙجڻ کان پوءِ پروانن انهن کي پَٽ تي ڪٿي ٿي ڪِرڻ ڏنو. ڪٽرايل هڪ هڪ وار تبرڪ طور خوشبخت صحابين ۾ ورهايو ويو.
قصويٰ جا وري به ڀاڳ جاڳي پيا.
آقا ﷺ مٿس چڙهيا.
مڪي شريف پهتا
بيت الله جو طواف ڪيائون
اُتي ئي اڳين پڙهيائون
۽ هاڻ آب زم زم پيئڻ جي لاءِ، پنهنجي ڏاڏي جي دريافت ڪيل آب زم زم جي چشمي وٽ پهتا. آقا ﷺ جو قبيلو حاجين کي پاڻي پياري رهيو هو. هڪ ڏول ڀري آقا ﷺ کي ڏنو ويو. آقا ڍئو ڪري زم زم جو پاڻي پيتو. ڏهين ذوالحج تي عيد ملهائي ۽ ايام تشريق، 11، 12 13 ذوالحج ۾ وري منيٰ ۾ قيام ڪيو، پوءِ 13 ذوالحج تي سدائين جي لاءِ مڪي کي ڇڏي، مديني روانا ٿيا.
رستي ۾ ڪيترن ئي هنڌن تي مسلمانن کي خطاب ڪرڻ جو موقعو مليو.
اُنهن خطابن ۾ ٻين ڪيترن ئي معاملن تي هدايتون ڏيڻ کان علاوه خاص ڪري سيدنا عليرضه سان پنهنجي دلي لڳاءَ، مُحبت ۽ سڄي زندگيءَ جي رفاقت جو کُلي اظهار ڪيائون. ڳالهه به ايئن ئي هئي. سيدنا عليرضه انتهائي ننڍي وهيءَ کان آقا ﷺ جي سرپرستيءَ ۾، سندن ئي گهر ۾ پليو، نپنو هو. آقا ﷺ کان عمر ۾ ٽيهه سال ننڍا هئا. هر ڏک سک جي گهڙيءَ ۾ آقا ﷺ سان گڏ رهيا هئا. پاڻ، آقا ﷺ کان جيڪي ڪجهه سِکيو هئائون، آقاﷺ، سيدنا عليرضه جي زندگيءَ جو جيڪو مشاهدو ڪيو هو، اهو ٻي ڪنهن جي حصي ۾ ڪيئن ٿي اچي سگهيو، تنهن ڪري آقا ﷺ فرمايو هو:
”آءٌ علم جو شهر آهيان ۽ علي اُن جو دروازو آهي.“
مڪي کان مديني جي اُن آخري سفر ۾ آقا ﷺ ”غدير خم“ جي هنڌ تي به خطبو ڏنو. اُتي، سيدنا بريده، خالد بن وليد پاران، سيدنا عليءَ جي ڪا شڪايت کڻي آيو. ٿيو هيئن جو رستي ۾ سيدنا علي ۽ خالد بن وليد کي ڪنهن قلعي جي مهم تي موڪليو ويو. ڪمان سيدنا علي جي هٿ ۾ هئي. هُن قلعو فتح ڪري ورتو. قلعي مان کيس هڪ ٻانهي ملي، خالد بن وليد ان جو حوالو ڏيئي هڪ سرسري شڪايت لکي موڪلي. جيتوڻيڪ لشڪر جو امير سيدنا علي هو ۽ هڪ جونيئر کي پنهنجي سينئر جي شڪايت جو حق نه هوندو آهي.
خالد بن وليد جو خط پڙهي آقاﷺ جي چهري مبارڪ جو رنگ بدلجي ويو.
فرمايائون:
”اوهين اُن شخص جي باري ۾ مون کان ڇا ٿا چاهيو، جيڪو الله ۽ ان جي رسولﷺ سان محبت ڪري ٿو ۽ الله ۽ اُن جو رسول ساڻس محبت ٿو ڪري.“
سيدنا براء بن عازب، جيڪي خط کڻي آيا هئا، خوف کان ڏڪي ويا. ليلائيندي چيائين، ”آءٌ الله ۽ سندس رسولﷺ جي ڏمر کان پناهه ٿو گهران. آءٌ ته رڳو هڪ قاصد آهيان.“
آقا ﷺ خاموشي اختيار ڪري ورتي.
پوءِ رستي تي ڪيترن ئي موقعن تي ماڻهن کي گڏ ڪري، حضرت علي رضه جو هٿ جهلي فرمايو،
ڇا آءٌ سڀني مسلمانن کان سندن جانين کان وڌيڪ حقدار نه آهيان.
صحابين وراڻيو: ڇو نه آقا ﷺ.
پوءِ آقا ﷺ فرمايو
پوءِ علي به حقدار آهي.
جنهن جو آءٌ مولا (وارث) آهيان،
علي به اُن جو مولا (وارث) آهي.
پوءِ آسمان ڏانهن ڏسي آقا ﷺ دعا فرمائي:
اي الله! جيڪو عليءَ کي دوست رکي، تون به ان کي دوست رک،
۽ جيڪو عليرضه مان عداوت رکي، تون به ان سان عداوت رک. ]ابن ماجه[
اُن ئي سفر ۾ هڪ ڀيري فرمايائون
”علي مون مان آهي ۽ آءٌ عليءَ مان آهيان ۽ مون کان پوءِ علي هر مومن جي دل ۾ آهي.“ ]ترمذي[
حجة الوداع کان پوءِ، مڪي کان مديني جو اهو سفر مُحبتن جو سفر هو. آقا ﷺ هميشه جي لاءِ مڪي شريف کي ڇڏي رهيا هئا.
اُن سفر ۾ آقاﷺ کي پنهنجو اهو لِڪي ڇُپي ڪيل پراڻو سفر، ٽي راتيون غار ثور ۾ گذارڻ، دشمن جي هَلائن کان بچي نڪرڻ به ياد آيو هوندو. کين عليرضه کي پنهنجي بستري تي سمهاري مديني اچڻ به ڪو وسريو هوندو؟
سو، ايئن سيدنا عليءَ جي محبت ۾ چيل اهي جملا پاڻ سڳورن جي دل جو آواز هئا. اِهي ڳالهيون سڄي زندگي سيدنا عليءَ کان مليل محبت جي جواب ۾ هڪ دلڪش اظهار هُيون. اِهي ڳالهيون نه ڪنهن ٻي جي لاءِ، ڪنهن ٻي معاملي ۾ حجت هئڻ گهرجن يا هروڀرو ساڙيلن لاءِ انهن جي مخالفت- اهي هڙئي ڳالهيون، آقاﷺ جي پهرين زندگيءَ جو عڪس آهن. پر انهن ۾ ڪٿي به آقاﷺ کان پوءِ خلافت جي حقدار جي ڪا ڳالهه نه ڪئي ويئي. جيڪا
آقا ﷺ ، ڪڏهن به ڪنهن جي لاءِ نه چئي.
شايد اِهائي خدا جي مصلحت هئي.
نه ته خدا جيڪو چوڻ ۽ چورائڻ گهرندو آهي
لکڻ ۽ لکرائڻ گهرندو آهي، کيس ڪوبه منع نٿو ڪري سگهي،
آقاﷺجي پهرين چئن خليفه راشدين، سيدنا ابوبڪر، سيدنا عمر، سيدنا عثمان ۽ سيدنا عليءَ آقاﷺ جي زندگيءَ کان وڏي زندگي نه ماڻي.
آقا صلي الله عليھ وسلم 63 سالن جي عمر ۾ رفيق اعليٰ سان وڃي گڏيا.
چئني خليفن به 63 سال ئي عمر ماڻي.
اها سوچڻ جي ڳالهه آهي
جڏهن به خدا کي منظور ٿيو، خدا اُنهن کان ڪم ورتو
اهي چارئي خدا جا پيارا ٻانها ۽ الله جي رسول آقا ﷺ جا پيارا شينهن ۽
دوست هئا. هرڪو پنهنجي جاءِ تي يڪتا، منفرد ۽ شاهوڪار.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي محبتن ۾ سندن پُٽيلو غلام زيد بن حارث به هو، جيڪو جنگ موته ۾ شهيد ٿي ويو. حجة الوداع کانپوءِ مديني واپس وري آقاﷺ سيدنا زيد جي ٽيويهن سالن جي پُٽڙي اُسامه بن زيد کي طلب ڪيو. هو پهتو ته آقا ﷺ فرمايو: لشڪر ان جاءِ تي وٺي وڃ، جتي تنهنجو پيءُ شهيد ٿيو هو.
هو ڏکڻ بلقاء ۾ موته جي جاءِ تي پهتو.
ويهن ڏينهن جو هڪ طرفو سفر هو.
لشڪر تيار ٿيڻ شروع ٿي ويو،
هيڏانهن آقا ﷺ جي طبيعت خراب ٿيڻ شروع ٿي.
لشڪر جو امير ٽيويهن سالن جو اُسامه بن زيد هو.
۽ لشڪر ۾ سڀ سينئر صحابي شامل هئا، جن ۾ سيدنا ابوبڪر صديق، سيدنا عمر بن خطاب ۽ ٻيا ڪيترائي جليل القدر صحابي به هئا. ماڻهن ۾ ڇُڻ ڀڻ ٿيڻ لڳي.
آقا ﷺ کي ته ايندڙ نسل کي به تيار ڪرڻو هو.
ٻيو ته اُسامه بن زيد به، سيدنا عليءَ وانگر آقا ﷺجي هڪ پُوٽي وانگر پليو هو، آقا ﷺکان هِن ڇا ڇا نه سکيو هو، اهو ته آقا ﷺ ئي ڄاتو ٿي.
ماڻهن جون ڳالهيون ۽ چُڻ ڀُڻ ٻڌي، آقاﷺ مسجد سان لڳ پنهنجي هجري مان نڪري، مسجد نبويءَ ۾ آيا ۽ فرمايائون. هن کان اڳ اوهين اسامه جي پيءُ زيد جي باري ۾ اهڙي راءِ ڏيئي چڪا هئا، حالانڪه هو سپهه سالاريءَ جي اهل هو ۽ مُنهنجن محبوب ماڻهن مان هو ۽ کانئس پوءِ اُسامه به مون کي سندس جيان ئي پيارو آهي. ]بخاري[
اُسامه کي ان لشڪر جو سپهه سالار بڻايو.
پنهنجن مُبارڪ هٿن سان اُسامه لاءِ جهنڊو تيار ڪيو ۽ کيس ڏنو.
فرمايائون:
فوج کي فلسطين جي سرزمين تي اُن هنڌ تي وٺي وڃ، جتي بلقاء ۽ روم جون حدون ملن ٿيون، اُتي پهچي مورچه بندي ڪج، اُن هنڌ تي جتي دشمنن تنهنجي والد کي قتل ڪيو هو، اُنهن کي اونداهيءَ ۾ گهيرج ۽ اهڙي نموني مٿن حملو ڪَج، جو کين خبر نه پوي، سوڀاري ٿيڻ کان پوءِ خوشخبريءَ سان گڏ جلد مديني وَرڻ جي ڪج.
لشڪر مديني مان نڪري ٽن ميلن جي پنڌ تي هو ته آقاﷺ جي ناچاڪيءَ ۾ شدت اچي ويئي.
لشڪر جي هر سپاهيءَ جي دل ڦِسي پيئي.
هُو مديني کان پري ڪيئن وڃن، جڏهن آقا ﷺ سخت بيمار ٿي پيو هُجي.
خميس جي ڏينهن مَرض ۾ شدت اچي ويئي.
سيدنا ابوبڪر صديق کي نماز پڙهائڻ جو حڪم مليو.
سومر جي ڏينهن آقاﷺکي ٿورو سڪون محسوس ٿيو. صحابين سمجهيو ته هاڻ طبيعت ٺيڪ ٿيڻ لڳي آهي. اُسامه روانگيءَ جو ارادو فرمايو، اُن ڏينهن اُسامه جي امڙ سيده اُم ايمن، اُسامه کي هڪ روئاڙيندڙ نياپو موڪليو.
آقا ﷺ سِڪرات جي حالت ۾ آهن.
سيدنا اُسامه ۽ سندس لشڪر روئيندو، سِڏڪا ڀريندو واپس مديني پهتو.
آقاﷺ، رفيق اعليٰ ڏانهن وڃڻ جي لاءِ آسمان کي ڏسي رهيا هئا.