عمرة القضاء ۽ سيده ميمونه
انتظار جون گهڙيون ختم ٿيون
صلح حديبيه کي هڪ سال پورو ٿي ويو.
صلح جي شرطن موجب امن سان عمرو ادا ڪرڻ جو وقت اچي ويو هو.
جيئن ئي ذيقعد ستين هجريءَ جو چنڊ نظر آيو ته مديني جا مسلمان خوشيءَ سبب جهومڻ لڳا. مهاجرن جي چهرن تي تازگي ڏسڻ وٽان هئي.
آقا صلي الله عليھ وسلم حڪم ڏنو ته گذريل سال وارا سڀئي صلح حديبيه وارا زيارتي تيار ٿي وڃن. چوڏهن سئو ماڻهو اهي ئي هئا، ڪجهه شيدائي ٻيا به تيار ٿي ويا. ٻن هزارن تي انگ وڃي پهتو. احتياط ڪندي آقا صلي الله عليھ وسلم هڪ سئو مسلمانن جو سوار دستو هٿياربند ڪري، سيدنا محمد بن مسلمه جي اڳواڻيءَ ۾ اڳ ۾ روانو ڪري ڇڏيو. کين اهو حڪم ڏنو ويو ته هو مڪي جي حدن کان ٻاهر ”مرالظهران“ ۾ ٽڪن، اتان کان اڳتي نه وڌن.
رستو به محفوظ ٿي ويو.
اُتي مڪي جي سرحد تي چوڪي به ٿي ويئي.
گڏ ويندڙن وٽ رڳو هڪ هڪ تلوار هئي، جيڪا به مياڻ ۾ بند هئي.
جيئن معاهدي ۾ لکيل هو، تيئن ئي ڪيو ويو.
قربانيءَ جي لاءِ سٺ اُٺ ساڻ کنيائون، جن جي ذميداري ’سيدنا ناجيه بن جندب اسلمي‘ جي حوالي ڪئي. مديني جو انتظام سيدنا ابو رهم انصاريءَ کي سونپي روانگي اختيار ڪيائون.
مڪي جي حدن ۾ پهتا.
ذوالحلفيه، پهچي احرام ٻَڌائون ۽لبيڪ جي تڪبير هنيائون. وادي ”ياجج“ پهچي هٿيار رکي ڇڏيائون. ٻه سئو ساٿي حفاظت جي لاءِ اُت ڇڏيائون ۽ سيدنا اوس بن خولي انصاريءَ کي اُن دستي جو انچارج بنايائون، جنهن جو مقصد حفاظتي بندوبست هو ته جيڪڏهن قريشن ڪا شرارت ڪئي ۽ امن معاهدي جي ڀڃڪڙي ڪن ته پنهنجي بچاءَ کان غافل نه هججي. هاڻ مسلمانن وٽ رڳو هڪ هڪ تلوار هئي. اها به احرام سان گڏ مياڻ ۾ بند هُئي.
سفر جاري رهيو.
لبيڪ لبيڪ سڏيندا مسلمان هلندا هليا.
ڪدا جي رستي وٽان حجون واري هنڌان مڪي ۾ گهڙڻون هو.
مڪي ڏانهن رستا ته ٻيا به وڃڻ جا هئا، پر آقا صلي الله عليھ وسلم جنهن رستي جي چونڊ ڪئي، ان ۾ هڪ راز نظر اچي ٿو. هڪ سڄي زندگيءَ جي محبت جو ساٿ، غار حرا ۾ جيڪا پهرين وحي لٿي هئي، ان کي پهريون ڀيرو ڪنهن ٻُڌو هو، جنهن سڄي دنيا ۾ پهريون ڀيرو آقا صلي الله عليھ وسلم جي پيغام تي لبيڪ چئي، جنهن پنهنجي سڄي حياتي آقا صلي الله عليھ وسلم تي نڇاور ڪري ڇڏي. اها هستي سيده امڙ خديجھ ’حجون‘ ۾ ئي آرامي هئي.
سندس قبر اُتي هئي.
ست سال اڳ آقا صلي الله عليھ وسلم مَڪو ڇڏي لِڪندي ڇُپندي هِتان روانا ٿيا هئا. هاڻ امن ۽ عزت سان مڪي پهتا هئا، سو ايئن ڪيئن ٿو ٿي سگهي ته سيده خديجه جو خيال نه آيو هُجي.
اُتان حجون جي رستي تان مڪي ۾ ٺهيل خدا جي گهر طرف ويا.
مسجد حرام ۾ لٺ سان حجر اسود کي ڇهيو
عمر مُبارڪ سٺ سالن کان به مٿي ٿي چڪي هئي.
سواريءَ تي ويٺي ئي طواف ڪيائون.
مڪي جي مُشرڪن سڄو بيت الله خالي ڪري ڇڏيو هو.
هو گهر ڇڏي ڪعبي جي اُتر ۾ جبل قعيقعان تي چڙهي پاڻ ۾ سُس پُس ڪري رهيا هئا ته ڏسو ته سهي يثرب جي بُخار هنن کي اڌ مئو ڪري ڇڏيو هوندو. کانئن هليو به نه ٿيندو هوندو.
آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجن متوالن کي حڪم ڏنو ته ڪعبي جي طواف ۾ پهريان ٽي چڪر ڊوڙي ڊوڙي هڻن. کاٻو ڪلهو اُگهاڙو ڪري پهلوانن جي چال ۾ ”رمي“ ڪندي ڪافرن جي نظرن جي سامهون لنگهن. حجر اسود ۽ رڪن يماني جي وچ ۾، ڪعبي جي اوٽ ۾ مشرڪن جي نظر نٿي پئي، ڇو ته هو ڏکڻ ۾ هئا. مُشرڪ اُتر طرف واري جبل تي چڙهيل هئا. تنهن ڪري آقاﷺ پنهنجي ساٿين جي سهوليت جي لاءِ چئي ڇڏيو ته ان وقفي ۾ ڊوڙڻ جي بدران وک وک ڏيئي هلن.
ايئن ئي ڪيو ويو.
مُشرڪ، مسلمانن جي طاقت ۽ قوت ڏسي هڪٻئي جا مُنهن تڪڻ لڳا.
هُنن جي چهرن تي مايوسي لکيل هئي.
طواف کانپوءِ صفا ۽ مروه جي ٽڪرين جي وچ ۾ ”سعي“ ڪيائون.
اُن راهه تي ست چڪر هنيائون، جنهن تي ڪڏهن سيده حاجره عليھ السلام پنهنجي ٿڃ پياڪ ٻارڙي حضرت اسماعيل عليھ السلام جي لاءِ پاڻي جي ڳولا ۾ ڊوڙي هئي. جيئن هوءَ ڊوڙي هئي، تيئن آقا صلي الله عليھ وسلم ڊوڙيا ۽ آقا جي سندس سڀني ساٿين پيروي ڪئي. اڄ به اهو ئي طريقو هلندو پيو اچي.
جيڪو سيده حاجران اختيار ڪيو هو.
اُن راهه تي سعي ڪرڻ وقت ستين چڪر جي پُڄاڻيءَ تي سيده هاجران جي سيدنا اسماعيل عليھ السلام جي ننڍڙن پيرن جي کڙين جي پَٽ تي لڳڻ سان سڳوري مِٺي پاڻيءَ جي چشمي تي نظر پئي هئي.
سيده هاجران ڊوڙندي آئي هئي.
زم زم... بيهي بيهي... سيده حاجران عليھ السلام اُن چشمي کي چيو هو.
آقا صلي الله عليھ وسلم سعي ختم ڪري سڌو زم زم جي چشمي تي ويا.
اهو ئي سڳورو پاڻي پيتو.
سڀني مسلمانن به پيتو.
وار ڪوڙايائون.
پوءِ قرباني ڪيائون.
ٻه ٽي سئو ماڻهو جيڪي مڪي جي حدن وٽ چوڪي ڏيئي رهيا هئا، اُنهن جي جاءِ تي عمرو ادا ڪندڙن کي موڪليائون ته وڃو هاڻ انهن جي جاءِ تي پهرو ڏيو، جيئن هو اچي عمرو ڪن.
سڀني ماڻهن عمرو ڪيو.
مهاجر پنهنجن مديني جي دوستن کي پنهنجا پُراڻا اباڻا گهر ڏيکارڻ جي لاءِ مڪي جي گهٽين ۽ بازارين ۾ هليا ڦريا. پراڻن ڏينهن کي ياد ڪيائون. دوستن کي پُراڻيون ڳالهيون سُڻايائون.
مَڪي جا مُشرڪ جبل تي چڙهيو اهو سڀ ڪجهه ڏسندا رهيا.
مسلمانن جي پاڻ ۾ ميٺ محبت ۽ نظم و ضبط متاثر ڪندڙ هو.
نه هُل نه هنگامون
هڪٻئي کي کارائي، پوءِ پاڻ کائيندا هئا.
هر ڪنهن سان ڀلائي
هر ڪو ٻي کي ڏسي مُرڪندو هو
هر ڪنهن جي دل جو اطمينان اُن جي اکين مان پڙهي سگهجي ٿو.
مشرڪ حيران هئا
هنن هي وري ڪهڙو سبق پڙهي ورتو آهي، جو هنن جي مهانڊن جي آرڪاڻن ۾ خير ۽ برڪت جا گُل ڦٽي آيا هئا. ڪُپت ۽ هُل بکيڙي جو هڪ ڪَنڊو به ڪنهن مسلمان جي اک ۾ ٻي جو نه ٿي چُڀيو. نه گلا نه غيبت، نه هُل نه بَکيڙو، نه شراب کي هٿ لاٿائون، وک وک سنڀاليل- هر ڳالهه نِکريل.
هيءَ وري ڪهڙي ڪايا پلٽي هئي.
جتي مڪي جي مردن تي مسلمانن جي سچائي ۽ خوش خلقي ڏسي حيران ڪندڙ اثر پيو، اُتي مڪي جي هڪ معزز بيوه خاتون سيده ميمونه به گهڻي متاثر ٿي. ميمونه بنت حارث جو مڙس ابو رهم بن عبدالعزيٰ قريشي گذاري ويو هو. هو پاڻ ۾ اٺ ڀينرون هيون ۽ اٺ ئي سڳيون ڀينرون مڪي جي اميرن جون زالون هيون.
هنن جي هڪ سڳي ڀيڻ سيدنا عباس جي گهر واري اُم فضل هئي. اسلام جي ڇڪَ ته ڪافي وقت کان سيده ميمونه جي دل ۾ هئي. اُن گهڙيءَ سندس اوسيئڙي جي حد به پوري ٿي ويئي. هُن اسلام قبولڻ کانسواءِ مسلمانن ۾ انتهائي عزت حاصل ڪندڙ عورتن ۾ پنهنجو نالو به شامل ڪرائڻ لاءِ آقا صلي الله عليھ وسلم جي خدمت ۾ درخواست موڪلي ته مسلمان ٿي اوهان جي زوجيت جو شرف حاصل ڪرڻ ٿي گهران.
الله سَڀ سُڻي ۽ ڏسي رهيو هو.
الله کي خبر هئي ته منهنجو رسول صلي الله عليھ وسلم رڳو اهائي ڳالهه ڪري ٿو، جيڪا آءٌ چوان ٿو.
آسمان تان وحي آئي.
”اي نبي! اسان تنهنجي لاءِ اهي سڀئي زالون حلال ڪري ڇڏيون آهن، جن کي تو مهر ڏيئي نڪاح ڪيو آهي ۽ اِهي ٻانهيون به جيڪي الله توکي جنگ ۾ غنيمت طور عطا ڪيون ۽ تنهنجي چاچي جون ڌيئرون ۽ تنهنجي پُڦين جون ڌيئرون ۽ تنهنجي مامي جون ڌيئرون ۽ تنهنجي ماسين جون ڌيئرون، جن توسان هجرت ڪئي ۽ ڪابه مومن عورت جيڪا بنا مهر وٺڻ جي پنهنجو پاڻ کي پيغمبر جي حوالي (يعني هبه) ڪري، بشرطيڪه نبي به اُن سان نڪاح ڪرڻ گهري، پر اها رعايت رڳو تولاءِ آهي، مومنن لاءِ نه آهي. يقيناً اسان کي (اهي ڪيل حڪم) معلوم آهن، جيڪي اسان اُنهن تي سندن ٻانهين ۽ زالن جي باري ۾ عرض ڪيا آهن، (۽ تو لاءِ خاص آساني ان لاءِ ڪئي اٿئون) ته جيئن توکي ڪا ڏکيائي ۽ تنگي نه ٿئي ۽ الله ته بيحد بخشڻهار ۽ وڏو رحم ڪرڻ وارو آهي ]سوره الاحزاب، 50[
آقا صلي الله عليھ وسلم سيده ميمونه سان نڪاح فرمايو.
مَڪي ۾ ترسڻ جا ٽي ڏينهن پورا ٿيا ته مڪي جا سردار جبل تان لهي آيا ۽ چيائون:
هاڻ واپس وڃو.
آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجن ساٿين سان گڏ مڪي مان نڪري ويا.
سيده ميمونهرضه، مڪي کان ٻاهر مديني جي رستي تي آقاﷺ جي غلام ابو رافع سان گڏ ”سرف“ جي هنڌ تي آقاﷺ جي حضور ۾ پهتي
سيده ميمونه رضه آقا صلي الله عليھ وسلم جي آخري گهرواري هئي.
آقاﷺ جي برقعو مٽائڻ کانپوءِ به اڌ صديءَ تائين جيئري رهي ۽ اُن هنڌ ”سرف“ کي ڪڏهن به وساري نه سگهي، جتي پاڻ پهريون ڀيرو آقاﷺ جي حضور ۾ حاضري ڏني هئي. وفات کان اڳ وصيت ڪئي هئائون ته جڏهن ٻيهر ٻي جهان وڃڻ وقت آقاﷺ جي حضور ۾ اُتي حاضري ٿئي ته مون کي ان ئي ”سرف “ جي مٽي جي هيٺان دفن ڪجو، جنهن تي قدم رکي مون آقاﷺ جي غلامي اختيار ڪئي هئي.
وصيت موجب سيده ميمونه کي انهيءَ هنڌ ”سرف“ ۾ دفنايو ويو. ايئن سڀني ازواج مطهرات مان ٻه مڪي ۾ دفن آهن. هڪ آقا صلي الله عليھ وسلم جي خاتون اول سيده خديجھ حجون جي هنڌ مڪي ۾ ۽ ٻي آخري گهرواري سيده ميمونه مڪي کان ٿورو ٻاهر ”سرف“ جي هنڌ تي، باقي سڀئي مديني پاڪ ۾ جنت البقيع جي هڪ ئي ويڙهي ۾ آرامي آهن.