بُت خانن جا ڀوپا ۽ انهن جون رسمون
سنگتراش خدا تخليق ڪرڻ وارا بنجي ويا.
خدائن جي ان ڪاروبار سندن معيشت کي وڏي هٿي ڏني. ڪاروبار ڪهڙو به هجي، نفعو ته ملندو آهي. پر خدائن جي مٿان هر آسٿان تي هڪ هڪ ڀوپو ويهي رهي ته پوءِ اهي ڀوپا باقي ٻين ماڻهن کي يرغمال بنائي وٽن ٿا.
نيون نيون ڪهاڻيون گهڙي پکيڙي ڇڏيائون
مقصد هڪئي هو
ماڻهن جو مال
انهن جا ڍور ڍڳا،زر، عورتون ۽ زمين وڌ ۾ وڌ انهن ٽڪاڻن جي نالي نذراني طور ڏنيون وڃن. مذهبي اڳواڻ ڀوپي جي اُجاري داري قائم رهي.
ماڻهو ڏورانهن ملڪن کان ڪَهي ريشم، مصالح، سون چاندي کڻي ايندا هئا، ڀوپو مندر جي چائنٺن تي ويٺي ويٺي پنهنجن تيرن جا فال وجهي انهن مان وڏو حصو ڦٻائي وٺندو هو.
اڪثر ڀوپا مَچي مواڙ ٿي پيا هئا.
هوريان هوريان ان معاشري ۾ عجيب عجيب رسمن اچي پاڙون کوڙيون. جيئن ته اُن معاشري ۾ اٺ، اٺڻيون، رڍون ۽ ٻڪريون ئي وقت جو رائج سڪو هيون. ان ڪري انهن رسمن جو رخ انهن ڏانهن هو. عربستان جو پنهنجو ڪوبه سڪو نه هو، ويجهو ئي ٻه وڏيون سلطنتون هيون.
ايران جو ٽين جو درهم هِت به هلندو هو.
روم ۽ ايران جي سون جي دينار جو به هِت به وڏو قدر هو.
هڪ دينار ۾ لڳ ڀڳ پنجاهه هزار درهم ملي ويندا هئا.
پر سڄو مقامي ڪاروبار اُٺن،ٻڪرين، ۽ رڍن جي ڳڻپ تي هلندو هو.
ايئن بتن جو پيٽ پالڻ جي لاءِ ڀوپن ماڻهن جي واتن مان گرهه کسڻ شروع ڪري ڇڏيا. اٺ ۽ اٺڻيون رڳو کائڻ ۽ کير ڏهڻ جي لاءِ نه هيون.
اِهي ان سماج جي سڄي ٽرانسپورٽ هيون.
اها واحد سواري هئي، جيڪا ماڻهن کي عربستان جي ريگستان ۾ کڻي پئي ڦرندي هئي، ڀُوپن انهن اٺن ۽ اُٺڻين جا ٽي چار سڳورا نالا گهڙي ورتا هئا.
انهن جي گروهن ۾ اها عورت سمجهي ويندي هئي جنهن گهڻا ٻار ڄڻيا هوندا هئا. ٻارڙا ان جي عزت ڪندا ۽ سندس لاءِ مال ۽ متاع آڻيندا هئا، ديکا ديکي ٻيا ماڻهو به ان عورت ۽ سندس مڙس کي عزت وارو سمجهڻ لڳندا هئا. ان ماپي تي هنن اٺن ۽ اٺڻين جي لاءِ آبرو منديءَ جي تاويل تخليق ڪري ورتي.
ڏهه ڦر ڄڻيندڙ اُٺڻ عرب سماج ۾ مٿانهون مقام رکندي هئي،
ڀوپن فتويٰ جاري ڪري ڇڏي ته اها سڳوري اٺڻ آهي، هيءَ ڏهه ڦر ڄڻي چڪي آهي، هن کي مندر جي نالي ڀيٽا ڪري آزاد ڪري ڇڏيو ته جيئن ڀوپا ان جي کير مان مزو ماڻي سگهن، ڀوپا ٿورا ئي ڪو ان اٺڻ کي چارڻ وڃن ها. اهي ته سڄو ڏينهن مندر جي دڪان تي ويهندا هئا، تنهن ڪري هنن اهو قانون به گهڙيو ته اها سڳوري اُٺڻ جتي وڻيس، اُتي چري، کيس ڪوبه منع نٿو ڪري سگهي،
هنن اُهڙي اٺڻ جو خاص نالو به رکي ڇڏيو.
”بـحيره.“
بحيره جي نسبت ۾ گهٽ در جي جون اٺڻيون به هونديون هيون.
اِهي اُهي اٺڻيون هونديون هيون، جن ڏهن ڦرن ڄڻڻ جو انگ پورو نه ڪيو هوندو هو. ننڍي عمر جون هونديون هيون. پر انهن جي ڌڻين ڪنهن ڀيٽا ۾ ڪنهن پسند جي خدا لاءِ وقف ڪري ڇڏيو هوندو هو. مٿن ڪوبه بار ٻوجهه نه رکيو ويندو هو. سندن مرضي هوندي هئي ته جتي وڻين اُتي پيون چرن ۽ کين ڪوبه منع نه ڪندو هو. انهن کي ”سائبه“ چيو ويندو هو.
جيڪڏهن ڪو اٺ اهڙا شرط پورا ڪري وٺندو هو ته اهو ”سائب“ سڏبو هو. اهو اٺ جنهن جو ٻار جفتي لڳ جي لائق ٿي ويندو هو ته اهو به ڀوپن جي نظر ۾ اچي ويندو هو،. هو چوندا هئا، بس هاڻ گهڻو ٿيو، هاڻ هن جي پٺيءَ مان ڏهه نر ٿي چڪا آهن، کيس آزاد ڪري ڇڏيو. جيڏانهن وڻيس چري، کائي پيئي ۽ لڳ ڪري. اهو ”حام“ ٿي ويو آهي.
اُن جو سڳورو نالو ”حام“ رکيو ويو.
رڍن کي به اُٺن جيان سڳوري بنجڻ جي عمل کان پٺتي نه رکيو ويو. جيڪا رڍ ست ڀيرا ٻه ماديون رڍون ڄڻي ۽ اٺين ڀيري نر ٻچو ڄڻي ته اها سڳوري بنجي ويئي، ان جو ڌار نالو رکيو ويو.
”وحيله.“
کيس به ڇڏيو ويندو هو ته جتي وڻيس ، چرندي وتي.
پيئندي وتي.
اُن جو کير رڳو مرد پي سگهيا ٿي.
ڀُوپن جي ان حڪومت اٺن ۽ رڍن وانگر فصلن ۽ ٻنين تي به، مندر جي خدائن جي اُجاري داري قائم ڪئي، چوڻ تي ته هو زمينن ۾ هڪ حصو الله جو به رکندا هئا. ڇو ته الله جي گهر جي متولي هئڻ جي ناتي کين الله جي نالي کان شرم ايندو هو. الله جو فقط هڪ حصو رکندا هئا، جڏهن ته پنهنجن هٿ ٺوڪيل خدائن جا هڪ کان به وڌيڪ حصا، نه رڳو اهو پر جڏهن به وڻندو هو هئن ته الله جي نالي جو حصو ڪٽي بتن جي نالي ڪري ڇڏيندا هئا. پر کين ڪڏهن به بتن جو حصو ڪٽي الله جي نالي خرچڻ جي توفيق نه ٿي، هوريان هوريان مندرن جي آسپاس ڪيتريون ئي چراگاهون اهڙيون بنجي ويون، جتي عام ماڻهن جا اٺ، اٺڻيون، يا رڍون چاري نه سگهبيون هيون، اهي فقط مندرن جي نالي ڇڏيل جانورن جي چرڻ جون جايون هونديون هيون.
انهن بت خانن ۾ عجيب ۽ غريب رسمون ادا ٿينديون هيون.
ڪٿي لڳاتار باهه پئي ٻرندي هئي، ان جي پوڄا پئي ٿيندي هئي. ڪن ڀوپن اهو مشهور ڪري ڇڏيو هو ته سندن قبضي ۾ جنات آهي. هو انهن کان صلاحون وٺي ايندڙ وقت جي باري ۾ ٻڌائي سگهن ٿا.
سج، چنڊ، تارن ۽ انوکي شڪل جي وڻن جي پوڄا ته عام هئي.
بنو اسماعيل جي باري ۾ چيو وڃي ٿو ته هو گهڻو ڪري اهڙن مندرن سان لاڳاپيل نه ها. کين پنهنجي وڏڙن پاران اڏيل الله جي گهر سان پيار هو ، پر جيئن ته کين به واپار وڙي جي مطلب سان هڪ ملڪ کان ٻي ملڪ ۾ وڃڻون پوندو هو ته مڪي مان روانو ٿيڻ مهل بنو اسماعيل وارا عقيدت طور خدا جي گهر جي ڀت جو ڀڳل ٽٽل پٿر قميص جي کيسي ۾ وجهي روانا ٿيندا هئا، سفر ۾ جتي به ترسندا هئا، اتي اهو پٿر کيسي مان ڪڍي پٽ تي رکي ان جو طواف شروع ڪري ڇڏيندا هئا. هوريان هوريان اهو فرق به ختم ٿي ويو، جتي به کين ڪو سٺو پٿر نظر ايندو هو ته ان جو طواف شروع ڪري ڇڏيندا هئا، ان حد تائين جو چيو وڃي ٿو ته ڪو سٺو پٿر نظر نه ايندو هون ته مٽيءَ جو ڍڳ ناهي ان تي ٻڪري جي کير جو پوچو ڪري، ان جو رنگ روپ ڪڍندا هئا ۽ پنهنجي مذهبي فرضن جي ادائگي ڪرڻ لڳندا هئا. هوريان هوريان دين ابراهيم ٿورن ماڻهن کان سواءِ، باقي ٻين ماڻهن جي زندگين مان نڪري ويو،. چون ٿا ته حج ۽ عمري جي لاءِ ايندڙ ماڻهو به ان ئي ذوق ۽ شوق سان ايندا هئا. الله جي گهر جو طواف به ٿيندو هو. احرام به ٻڌو ويندو هو. منيٰ، مزدلفه ۽ عرفات ۾ وقوف به ٿيندو هو، پر تلبيه ۾ ڏنڊي هنئي ويندي هئي، پهرين چيو ويندو هو
لبيڪ اللهم لبيڪ لا شريڪ لڪ لبيڪ
]حاضر آهيان اي الله حاضر آهيان. تنهنجو ڪو شريڪ نه آهي.[
هاڻ چوڻ لڳا؛
لبيڪ الٰهم لبيڪ لاشريڪ لڪ، لبيڪ ! لا شريڪ هو لڪ ملڪه و ماملڪ.
”حاضر آهيان اي الله حاضر آهيان، تنهنجو ڪو شريڪ ڪونهي، سواءِ ان جي جنهن جو تون مالڪ آهين ۽ ان جي ملڪ جو به.“
بس ان ننڍڙي ”الا“ سوائي چئي حاضريءَ جي سڄي پوترتا کي پليت ڪري ڇڏيائون، اهي هڙئي بُڇڙايون بنو خزاعه جي ان ئي سردار عمرو بن لحي جي دور ۾ پيدا ٿيون ۽ وقت گذرڻ سان گڏ انهن ۾ ٻيون به خرابيون شامل ٿينديون ويون.
چئبو ته سڄي عربستان ۾ بتن جي گهڻس هئي، هنڌ هنڌ تي مندر کڙا هئا، نذر نياز به ڀيٽا ڪيا ويندا هئا، پوڄا پاٺ به ٿيندي هئي، پر سڄي عربستان ۾ هڪ سري کان ٻي سري تائين سڀ اهو ڄاڻندا هئا ته مڪي جي ماٿريءَ ۾ سادي سوڌي چو ديواري ۽ ٻن درن واري گهر ۾ ڪا اهڙي ڇڪ ۽ مَنڊ آهي، جو هر ڪو پنهنجن ٽڪاڻن ۾ پنهنجن پنهنجن بتن تي نذر نياز چاڙهي پاڻ اچي مڪي ۾ حاضري ڏيندا.