مظلوم جي حمايت جو وَچن
مڪو هو ته خدا جو گهر، پر اُتي مظلوم انسان جو ڪوبه اوهي واهي ڪين هو. خدا جي گهر جي چوديواري کانسواءِ مجبور ۽ مظلوم ڪٿي به وڃي دانهن ڏيئي نٿي سگهيو. ماڻهن جون اڪثر دليون ڪعبي جي پٿرن کان به سخت هيون. هو ظلم ڪرڻ تي ايندا هئا ته اَمن جي اُن شهر ۾ آيل پرديسن ۽ مسافرن کي به ڦري لُٽي وٺندا هئا.
ڪير به داد رسي نه ڪندو هو.
هڪ ڀيري هيئن ٿيو، جڏهن آقا ﷺ جي عمر ويهه سال هئي.
آقا ﷺ مظلوم جي حمايت ۾ هر ممڪن مدد ڪرڻ جو هڪ حلف کنيو.
اڃا فجار جي جنگ کي ختم ٿيندي ڏيڍ ٻه مهينا مس ٿيا هئا، ته مڪي کان پري يمن جي هڪ علائقي زبيده جو هڪ واپاري واپار سانگي مڪي آيو. قريشن جي هڪ معزز شمسي ڪٽنب جي امير زادي عمرو بن عاص جي والد عاص بن وائل، جيڪو عبدشمس جو پوٽو هو، اُن زبيدي يعني مسافر جو مال ۽ اسباب رکي ڇڏيو ۽ قيمت ادا نه ڪئي.
اهو مسافر گهڻو تڙپيو،
منٿون ڪيائين، پر ڪنهن به نه ٻُڌيس.
هو پنهنجي داد رسيءَ جي لاءِ قريشن جي ڪيترن ئي معزز قبيلن جي سردارن وٽ ويو.
ڪنهن به ڌيان نه ڌريو.
اُنهن قريشي قبيلن ۾ بنو عبدالدار، بنو مخزوم، بنو جمح ۽ بنو عدي هئا. پر ڪنهن به سندس نه ٻُڌي، ڪنهن کي به مٿس ترس نه آيو. نيٺ اهو زبيدي مسافر ’خانه ڪعبه‘ وٽ اوچي ٽڪري، جبل ابوقبيس تي چڙهي ڪعبي ۾ موجود سڀني ماڻهن کي انتهائي اثرائتي ۽ دلگير شاعراڻي انداز ۾ پنهنجو ڏک ٻڌائڻ لڳو، هن ڪمال هنرمنديءَ سان پنهنجي ڪهاڻي بيان ڪئي.
هن جي ڏکويل اکين ۾ ڄميل لڙڪ تري آيا.
۽ هن چيو
پنهنجي وطن کان پري مڪي ۾ ڪعبي جي حرمت جي صدقي امن جي ڌرتي سمجهي هڪ واپار لاءِ سفر ڪيم، روڪڙو ڏنم، وکر وٺندڙ به هن حرم جي پاسدارن مان هڪ آهي. هن محترم قوم جي غير محترم همراهه طئي ٿيل سودي جو مُلهه ادا نه ڪيو.
اُن مسافر ٻاڪاريو.
اي حرم ڪعبه جا پاسدارو! ڪجهه ته حرم جي عزت جو خيال ڪيو.
هاڻ آءٌ پنهنجي دانهن ڪنهن در ڏيان.
اي قريشو !
بي سهارا مظلوم جي مدد ڪريو.
منهنجو داد ڪريو،
بيشڪ مڪي جو بيت الله بي گناهن ۽ بي سهارن جو محافظ ۽ بدڪارن جو دشمن آهي.
مڪي جي رهواسين جا ڪَن کڙا ٿي ويا.
هنن حرم ڪعبه ۾ مظلوم جي اها پڪار ٻڌي ته سندس دلين جي ڌڙڪن تيز ٿي ويئي.
سڀ ماٺ هئا.
ڦِڪا ڦِڪا.
آقا ﷺ جي والد سيدنا عبدالله جي ماءُ ڄايو ڀاءُ زبير بن عبدالمطلب اهو فرياد ٻڌي اُٿي بيٺو. هن باقي ماڻهن جو ڌيان ڇڪرايو ته مظلوم جي داد رسي ٿيڻ گهرجي، پوءِ ساڻس گڏ آقا ﷺ جو ڪٽنب بنو هاشم، بنو مطلب، بنو زهره (سيده آمنه جو ڪٽنب) بنو اسد (سيده خديجه جو گهراڻو) بنو تيمه (حضرت ابوبڪررضه جو قبيلو) عبدالنجن جدعان جي هڪ محل جهڙي وڏي گهر ۾ گڏ ٿيا. اُتي سڀني ماڻهن جي لاءِ هڪ دعوت ڪئي ويئي، عبدالله بن حدعان جو واسطو به بنو تيمه سان هو، اتي انهن سڀني نيڪ فطرت ماڻهن اهو حلف کنيو ته هو هر مقامي يا غير مقامي مظلوم جي ڪنهن ظالم جي خلاف هر قسم جي سهائتا ڪندا ۽ ان وقت تائين جو حقدار ۽ مظلوم کي پنهنجو حق ملي وڃي.
اهو وچن ’ابد الاباد‘ (آخر تائين) قائم رهندو.
نسل در نسل، اهو اسان سڀني تي واجب رهندو. جيستائين سمنڊن ۾ پاڻي آهي ۽ مڪي جا پهاڙ بيٺا آهن، مظلوم جي حمايت جو اهو وچن، اهو معاهدو قائم رهندو.
جڏهن اهو معاهدو ٿي رهيو هو ته آقا ﷺ به پنهنجي چاچي سان گڏ اتي موجود هو ۽ حلف کڻندڙ مان هئا.
ايندڙ وقت ۾ پاڻ سڳورا ان معاهدي/ وَچن کي وڏي محبت ۽ احترام سان ياد ڪندا هئا. ۽ چوندا هئا ته ان معاهدي جي بدلي ۾ کيس جيڪڏهن هڪ سئو ڳاڙها اُٺ ڏنا وڃن ته به هو اهو نه ٽوڙيندو ۽ جيڪو به مظلوم يا غير مقامي مدد جي لاءِ کيس سڏيندو ته پاڻ لبيڪ چوندا.
اهو معاهدو ابدالاباد تائين قائم آهي.
قائم رهندو.
حلف کڻي مڪي جا اهي سڀ نيڪ فطرت همراهه آقا ﷺ سميت عاص بن وائل جي گهر ويا ۽ کيس چٽن لفظن ۾ مظلوم جو حق ادا ڪرڻ جي لاءِ چيائون. کيس به شايد اُن وچن جي خبر پئجي چڪي هئي، تنهن ڪري هن ڪجهه چوڻ آکڻ کانسواءِ مظلوم جو حق ادا ڪري ڇڏيو.
مظلومن جي داد رسيءَ جو اُن قسم جو هڪ ٻيو معاهدو به پراچين سمئه مڪي ۾ ٿيو هو، ان وقت بنوجرهم ۽ بنو اسماعيل جي ماڻهن اهو معاهدو ڪيو هو. ابن اسحاق موجب ان معاهدي جي باقين ٽن معزز ماڻهن جي نالن ۾ ٽي نالا هڪجهڙا هئا. فضل بن مصعاله، فضل بن وداعه ۽ فضل بن حارث. سهيل لکي ٿو ته انهن جا نالا فضل بن شراعي، فضل بن جفاعه ۽ فضل بن فضاعه هئا. چون ٿا ته جيئن ته قديمي عهد نامي کي ٽن فضل نالي ماڻهن جي سرپرستي حاصل هئي، تنهنڪري ان کي ”حلف الفضول“ چيو ويو. هونئن به اهو معاهدو فضل ۽ رحمت جو آهي. هر مظلوم جي لاءِ ڪنهن ظالم جي خلاف مدد حاصل ڪرڻ مقصد هو، اهو هڪ عظيم الشان معاهدو هو، جيڪو دنيا ۾ مظلومن جي حمايت ۾ هر ظالم کان انصاف حاصل ڪرڻ جو حلفيه معاهدو هو.
اسانجي زبان اردو جي قديم سرپئنچن الائجي ڇو فضل ۽ رحمت جو جمع فضول کي، لغت ۾ بيڪار ۽ لغو- اجائي جي معنيٰ ڏيئي رحمت ۽ برڪت جو چهرو ئي بگاڙي ڇڏيو. اها لساني ۽ علمي غلطي آهي ته فضل ۽ ڪرم کي اسان فضول چئي رد ڪري ڇڏيو آهي. ”حلف الفضول“ جي قسم کڻڻ وارا اهي سڀ عظيم ماڻهو اڄ به هر مظلوم جي داد رسيءَ جي لاءِ پهچڻ جو حلف کنيو ويٺا آهن. اُنهن ۾ آقا سيد البشر ﷺ به آهن. جن جي عظمت ۽ رسائيءَ کي وقت جي ڪنهن به حد جو ڪو قيد ڪونهي.
اهو حلف، اهو معاهدو اڄ به قائم آهي. ڇوته سمنڊن ۾ اڃا پاڻي آهي ۽ مڪي جا اهي پهاڙ عزت ۽ شان سان اڄ به بيٺا آهن. جيڪي ان معاهدي جا گواهه آهن.
۽ الله به انهن سڀني تي شاهد آهي.
ڪنهن مظلوم کي شڪ هجي ته هڪ ڀيرو سڏ ڪري ڏسي.
آقا ﷺ کي سڏي ته ڏسي.
اُن معاهدي کي ياد ڪرائي
ڪوبه ظالم هُجي، ڪنهن به هَٺ ۾ هُجي، اهو پنهنجو انجام سوچي وٺي.
هر مظلوم، مقامي هجي يا غير مقاميءَ جي هڪ سڏ جي پنڌ تي آقا ﷺ جي مدد موجود آهي.
ڀلي ڪو مظلوم آزمائي ڏسي.