سليماني ٻُڙن وارو هار
مسجد نبويءَ ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم ويٺا هئا.
ماڻهن جي ميڙ ۾ بدر جي هڪ قيديءَ کي ڇڏائڻ جي لاءِ مڪي مان فديي جو مال پهتو. مال آڻيندڙ روڪڙ درهم ڳڻي هڪ پاسي ڍڳ ڪري رکيا. اهي چئن هزارن کان گهٽ هئا. هن پاڻ سان آندل سائي چادر جي هڪ ڳنڍ گڏ رکي ۽ چيو؛ هن ۾ گهر جا زيور آهن، جيڪي گڏي فديي جي رقم پوري ڪئي وڃي.
ڳنڍ کولي ويئي.
سائي رنگ جي چادر کلي ته اندران ڪجهه سون جون مُنڊيون، چانديءَ جا زيور ۽ هڪ نيرن سليماني ٻُڙن واري جُڙاءُ وارو هار نڪتو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي چهري جو رنگ هڪدم بدلجي ويو.
هڪئي گهڙيءَ ۾ روشن رُخ پيلوپئجي ويو.
روشن جَرڪندڙ اکين ۾ عجيب ڏک ڀريا ڪڪر لهي آيا.
آسمان جو چنڊ، جنهن ماهه ڪامل جي ٻُڙي جي نور سان چانڊوڪيءَ جو طلبگار هوندو هو، انهن اکين مان لڙڪ ڳڙي پيا. هڪ هڪ لڙڪ موتي بنجي خوبصورت ڳلن تي تِرڪڻ لڳو.
آقا صلي الله عليھ وسلم اهو هار سُڃاڻي ورتو.
اهو هار آقا صلي الله عليھ وسلم جي مُحسن، ايثار ۽ وفا جي علامت مرحومه گهر واري سيده خديجه جو هو، جنهن پنهنجي زندگيءَ جو پَل پَل، پنهنجو سمورو مال ۽ مَڏي آقا صلي الله عليھ وسلم ۽ سندس نصب العين تي ٻَلهار ڪري ڇڏيو هو ۽ اهوئي هار پنهنجي هٿن سان آقا صلي الله عليھ وسلم جي سامهون ۽ پنهنجي ۽ آقا صلي الله عليھ وسلم جي سڀ کان وڏي نياڻي زينب جي ڳچيءَ ۾ وڌو هو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي اُن وڏي نياڻي سيده زينب، مڪي مان پنهنجن زيورن جي اها هَڙ پنهنجي خاوند ابوالعاص کي ڇڏائڻ جي لاءِ اُماڻي هئي.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي اکين مان لڙڪن جي قطار وهڻ لڳي.
چهرو مبارڪ اُنهن ۾ ڀِڄي پيو.
اکين ۾ گذريل زندگيءَ جا سڀ اولڙا گذري ويا هوندا، پنهنجي مرهيات گهرواريءَ سان گهاريل گهڙين ۽ سڄي عمر جي ساٿ، سندس ايثار، پهرين وحيءَ کانپوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم تي ايمان آڻڻ، آقا صلي الله عليھ وسلم کي سندس رحمدلي، امانت داري ۽ جملي اخلاقن کي ياد ڏياري چوڻ ته سندس الله ئي حفاظت ڪندو. پنهنجي زندگيءَ جي آخري ڏينهن ۾ شعب ابي طالب ۾ ٽي سال آقا صلي الله عليھ وسلم سان گڏ ڏکن کي سهڻ ۽ گذاري وڃڻ.
خدا ئي ٿو ڄاڻي ته انهن ڪجهه گهڙين ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جي دل ۾ ڪهڙا ڪهڙا خيال اُڀريا هوندا.
سڀني کان وڏي نياڻي زينبرضه
سندس جنم جي خوشگوار گهڙي ۽ پنهنجي اڳيان وڏو ٿيندو ڏسڻ-
آقا صلي الله عليھ وسلم جي آڱر جهلي هلڻ سکڻ
آقا صلي الله عليھ وسلم جي گهر جي دروازي تي بيهي اوسيئڙو ڪرڻ-
پوءِ سندس پَرڻي جو ڏينهن.
جڏهن خوشين سان ڀَرئي تُرئي گهر مان آقا صلي الله عليھ وسلم ۽ سيده خديجه پاران کانئس ڪلايو هو ته اِهو ئي سليماني ٻُڙن وارو سونو هار سون واري پاڻي چڙهيل ڪاري ڏوريءَ۾ پوتل. سيده زينب جي ڳچيءَ ۾ ڪيترو نه ٺهندو هو.
اهو ئي هار سانئڻ خديجه کي پاتل هو.
پنهنجي ڳچيءَ مان لاهي ڌيءَ کي پارايو هو.
اهوئي هار کليل ڳُنڍ ۾ پَٽ تي رکيو هو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي اکين ۾ ڪيئن نه لُڙڪ اچن ها؟
آقا صلي الله عليھ وسلم جي پروانن کي اُن گهڙيءَ جي سنجيدگيءَ جو احساس ٿيو.
سڀ خاموش.
سڀني جي اکين ۾ لڙڪ اچي ويا.
خدا طرفان آقا صلي الله عليھ وسلم کي آسمان مان وحيءَ جي ذريعي قيدين ۽ مال غنيمت جي ورهاست جي سلسلي ۾ پورو اختيار ڏنو ويو هو. آقا صلي الله عليھ وسلم جا پروانا آقا صلي الله عليھ وسلم جي اک جي هڪ ڇُنڀ تي پنهنجو سڀ ڪجهه قربان ڪرڻ ۽ پنهنجي انا کي قربان ڪرڻ جا بهانا پيا ڳولهيندا هئا.
پر آقا صلي الله عليھ وسلم ڪوبه حڪم نه ڏنو.
پنهنجي لڙڪن هاڻين اکين سان اُن هار کي تڪيندي فرمايائون.
”جيڪڏهن مناسب سمجهو ته هي هار واپس ڪري، اُن قيديءَ کي ڇڏي ڏيو.“
پروانن گوڏن ڀَر ويهي ادب سان اها ڳنڍ ٻَڌي.
قيديءَ کي احترام سان آندو ويو.
سڀ روڪڙ ۽ زيورن جي ڳنڍ کيس ڏيندي چيو ويو
تون آزاد آهين.
آقا صلي الله عليھ وسلم ابو العاص کان هڪ وعدو ورتو.
ابوالعاص هڪدم مڃي ورتو
طئي اهو ٿيو ته مڪي پهچي هو سيده زينب کي مديني موڪلي ڏيندو.
ڪجهه هفتن کان پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم، زيد بن حارث کي هڪ انصاريءَ سان گڏي مڪي موڪليو، مڪي وارن سان تازي ٿيل جنگ جي ڪري هي ٻيئي مڪي جي حدن کان ٻاهر هڪ طئي ٿيل هنڌ ”بطن“ ۾ ترسيا. ابوالعاص کي سيده زينب کي اُتي پهچائڻو هو.
ابوالعاص سَچو ماڻهو هو،
وَچن پورو ڪيائين.
پنهنجي ڀاءُ ڪنانه بن ربيع کي سيده جي حفاظت ۽ نگهبانيءَ جي لاءِ گڏ موڪليائين.
سندس ڀاءُ ماهر تيرانداز هو.
هُن پنهنجي ڪمان ڪلهي تي لڙڪائي
چيلهه ۾ تيرن جو ترڪش ڀريو.
ڳچيءَ ۾ تلوار وڌائين ۽ سيده زينب کي قريشن جي معزز عورتن جي ڏوليءَ ۾ ويهاريائين. ٻي اُٺ تي پاڻ چڙهيو ۽ ڏينهن ڏٺي جو دينا داستي مڪي کان ٻاهر مقرر هنڌ ڏانهن روانو ٿيو.
سيده زينب سان گڏ سندس ننڍڙي نياڻي اُمامه به هئي.
اُمامه کانپوءِ ڄاول ڇوڪرو علي، ٿڃ پيئڻ جي ڏينهن ۾ ئي گذاري ويو هو.
سيده اُن مهل پنهنجي ٽي ٻارڙي جي اميد سان هئي.
قريش جي بدبخت دشمنن کي خبر پئجي ويئي.
هو گهوڙن تي چڙهي پويان آيا.
ساڻن گڏ سندن سردار ابو سفيان بن حرب به هو.
گهوڙي سوارن وڌي اچي ٻنهي اُٺن کي گهيرو ڪيو. قريش جو هڪ بدذات ’هبار بن اسود‘ پنهنجي گهوڙي کي ڊوڙائي نيزو لهرائيندو سڌو سيده زينب جي اُٺ ڏانهن وڌيو.
ڪنان بن ربيع جي ڪمان ۾ تير چڙهيل هو، اُٺ تان ٽُپ ڏيئي هيٺ لٿو ۽ ڪمان ڇڪي تير ڇڏيائين. بدبخت هبار بن اسود ته بچي ويو، پر سندس گهوڙو زخمي ٿي ڪريو. ڪنانه بن ربيع جي ڪمان ٻيو تير ڪِريل هبار جي عين سيني تي چٽڻ واري هئي، جو قريش سردار دشمن رسول ابو سفيان بن حرب ڊوڙندو اڳيان آيو ۽ چيائين:
مُنهنجي رٿ ٻُڌو.
ڪنانه ڪاوڙ ۾ ڀريل هو.
هُن جي ترڪش ۾ تعاقب ۾ آيل سڀني ماڻهن کان وڌيڪ تير هئا.
ابو سفيان بن حرب جي سيني سميت.
هُن ڪمان جو رخ هبار بدران سردار طرف ڪيو ۽ چيو.
چئو... ڇا ٿو چوين.
اهو ڏسي ابو سفيان بن حرب جي نڙي خشڪ ٿي ويئي. هَڄي چيائين.
”ميان! اسين ڌيءَ کي پنهنجي پيءُ کان جدا ڪرڻ نٿا گهرون، پر تنهنجي ڏينهن ڏٺي- دينا داستي، اها حرڪت سَهپ کان ٻاهر آهي. جيڪڏهن تون رات جي وڳڙي ۾ وٺي وڃين ها ته ٻي ڳالهه هئي. مڪي ۽ ڀرپاسي جي قبيلن ۾ اسان جي عزت اڳ ۾ ئي مٽيءَ ۾ ملي پيئي آهي. تنهن ڪري اسان جي خواري ٿيندي.
منهنجي صلاح آهي.
هينئر مڪي موٽي هَل.
ڪجهه ڏيهاڙن کانپوءِ ڪنهن رات جو کيس وٺي وڃج... اسان جي ساکَ به رهجي ويندي ته اسين رسول الله صلي الله عليھ وسلم جي ڌيءَ کي موٽائي آيا آهيون... ۽ ها هن تير جو منهن ته منهنجي ڇاتيءَ تان هٽائي.“
ڪنانه اڃا به ڪاوڙ ۾ هو.
سندس ڪاوڙ جو هڪ ڪارڻ اهو هو ته بدبخت هبار، نيزو کڻي پنهنجي گهوڙي تان سيده جي اُٺ کي ڊيڄاريو هو ، جنهن سان سيده جو اُٺ ڪري پيو ۽ اُٺ تي ويٺل سيده زينب به هيٺ اچي ڪِري، جنهن سان مٿي تي ڌڪ لڳس. حامله هئي، سو ٻارڙي جو به نقصان ٿيس.
ابو سفيان جي بار بار زور ڀرڻ ۽ وعدن تي ڪنانه پنهنجي تير جو رخ بدلايو ۽ سيده کي ٻيهر سوار ڪري مڪي موٽي ويو. ڪجهه ڏينهن کان پوءِ سيده جي ٽي ٻار جي جنم بدران ڪُساڻ ٿي. ڪجهه ڏينهن صحت سُڌرڻ خاطر وڌيڪ مڪي ۾ ٽڪڻو پيو. چاڪ چڱي ڀلي ٿي ته ڪنانه ٻيهر تير ڪمان کڻي هڪ رات اونداهيءَ ۾ سيده کي وٺي مڪي مان ٻاهر هليو ويو. مقرر هنڌ سيدنا زيد بن حارث پهتل هو. ساڻس گڏ سندس انصاري دوست به هو، ٻيئي سيده ۽ سندس نياڻي اُمامه کي وٺي مديني آقا صلي الله عليھ وسلم جي خدمت ۾ پهچي ويا.
هاڻ سيده مديني ۾ هئي.
سندس گهر وارو مڪي ۾ هو،
ٻنهي جي پاڻ ۾ گهڻي محبت هئي
ابو العاص واپاري هو.
قريش جي واپاري قافلن جو ڳاڙهي سمنڊ جي رستي بدر کان ٿي وڃڻ وارن رستن تي سفر بند ٿي چڪو هو. انهن رستن مڪي وارن بدران مديني جي حاڪميت مڃي ورتي هئي. هاڻ هو اتر اوڀر جي ڏوراُنهن رستن تان پنهنجا واپاري قافلا شام ۽ عراق طرف وٺي ويندا هئا. اهڙي ئي هڪ رستي تان ابو العاص پنهنجو واپاري قافلو شام کان آڻي رهيو هو، جو مديني جي مسلمانن جي مُنهن پئجي ويو.
سندس محافظ ڀڄي ويا.
هن رات جي وڳڙي ۾ ڏاڍي ڏکيائيءَ سان پنهنجي جان بچائي.
قافلي جا سامان سان ڀريل اٺ مسلمان مديني وٺي ويا.
ابو العاص پنهنجي مڪي ساٿين وانگر مڪي ڀڄي وڃڻ جي بدران لڪندو ڇُپندو اچي پنهنجن ساهرن وٽ مديني پهتو ۽ سڌو پنهنجي وني سيده زينب وٽ پهتو.
رات گذري چڪي هئي.
سيده فجر جي نماز پڙهڻ جي لاءِ مسجد نبوي وڃي رهي هئي.
مسجد سان لڳ ئي ته آقا صلي الله عليھ وسلم جو حجرو هو.
اُتي ابوالعاص کي ترسايائين.
هيڏانهن فجر جي نماز جي لاءِ آقا صلي الله عليھ وسلم هٿ کڻي ”الله اڪبر“ چئي نيت ڪئي. سندس پويان بيٺل نمازين به نماز جي نيت ڪرڻ جي لاءِ الله اڪبر چيو. کن پَل کانپوءِ نماز جي لاءِ بيٺل زائفائن مان هڪ آواز اُڀريو.
”مون زينب بنت رسول الله صلي الله عليھ وسلم ابو العاص کي پناهه ڏني.“
ايترو چئي سيده زينب به الله اڪبر چئي نماز ۾ شامل ٿي ويئي.
نماز ته شروع ٿي چڪي هئي.
پڙهجڻ شروع ٿي ويئي هئي.
آقا صلي الله عليھ وسلم نماز پڙهائي سلام ورايو ۽ پوءِ مڙي نمازين کان پڇيو.
”ماڻهؤ! منهنجي ڪنن جيڪو آواز ٻڌو آهي، ڇا اوهان به اهو آواز ٻُڌو... ان ذات جو قسم، جنهن جي قبضي ۾ منهنجي جان آهي. مون کي ان کانسواءِ ٻي ڪابه خبر ڪونهي. مون به رڳو اهو ئي ٻڌو، جيڪو اوهان ٻڌو. اهو سمجهي وٺو ته مسلمانن جون ننڍڙي ۾ ننڍڙو شخص به ڪنهن کي پناهه ڏيئي سگهي ٿو. هاڻ جڏهن هڪ مسلمان زائفان ڪنهن کي امان ڏيئي چڪي آهي ته اُن کي مڃڻ هر مسلمان تي لازمي آهي.“
انهن ماڻهن، جيڪي هن جي قافلي جو مال کسي آيا هئا، اُنهن اهل بيت جي پناهه جي احترام ۾ اهو سمورو مال ابو العاص کي ورائي ڏنو. ابو العاص کي سُئي سڳي تائين سڀ ڪجهه ٻيهر واپس ملي ويو.
هِنَ جي اندر جي ڪيمسٽري بدلجڻ لڳي.
هي ڪهڙي قسم جا ماڻهو آهن.
ڪهڙو نه سُهڻو اخلاق اٿن.
پنهنجي اندر ۾ ته هُن اُن ڏينهن ڪلمو پڙهي ورتو، پر الامين صلي الله عليھ وسلم جو ناٺي هو. سندس ذمي مڪي جي ماڻهن جون واپاري قافلي جي مال جي صورت ۾ امانتون هُيون. سڄو واپاري مال کڻي واپس مڪي آيو، جنهن ۾ جنهن جو حصو پَتي هئي، اهو اُن کي ڏنائين، جيڪو جنهن کي ڏيڻو هو، ان کي ڏنائين. پوءِ ماڻهن کي مخاطب ٿي چيائين:
”ٻُڌو!
منهنجي مَن مديني ۾ شاهدي ڏني هئي ته الله کانسواءِ ٻيو ڪو به عبادت جي لائق ڪونهي ۽ محمد صلي الله عليھ وسلم الله جو ٻانهو ۽ رسول آهي. اڳ ۾ اعلان اُن ڪري نه ڪيم ته متان ڪير اهو شڪ ڪري ته مون اهو سڀ ڪجهه اوهان جو مال کائڻ جي لاءِ ڪيو. هاڻ جڏهن اوهان سان سمورو حساب ڪتاب چُڪتو ڪري ڇڏيو اٿم ۽ اوهان جي امانتن جي فرض کان آجو ٿي ويو آهيان ته اعلان ٿو ڪريان ته آءٌ مسلمان آهيان.
اهو چئي ابو العاص پنهنجي چمڪندڙ اُجڙي روح سان مُرڪندو مڪي کان سدائين جي لاءِ موڪلائي مديني هجرت ڪري هليو آيو.
مديني ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جي گهر ۾ سندس وَني سيده زينبرضه اهو ئي پنهنجي امڙ جو هار هن ڀيري پنهنجي عظيم پيءُ جي هٿان پائي، پنهنجي مڙس جو آڌر ڀاءُ ڪري رهي هئي.