جنگ موته
اهو هڪ غير معمولي ڏينهن هو.
مديني کان اُٺ جي سواريءَ تي ٻن مهينن جي مسافريءَ تي پري ”مُردار سمنڊ“ جي ڏاکڻي ڪُنڊ ۾ هاڻوڪي اردن جي هڪ زرخيز ميدان ۾ موجود ”شهر موته“ ڏانهن ويندڙ لشڪر کان موڪلائڻ لاءِ آقا صلي الله عليھ وسلم شهر کان ٻاهر ”شيبته الوداع“ تائين آيا.
اُن لشڪر جو سپهه سالار آقاصلي الله عليھ وسلم جو اهو غلام هو، جنهن پنهنجي ماءُ پيءُ ڀائرن ڀيڻن، پنهنجي ڪٽنب ۽ علائقي کي آقا صلي الله عليھ وسلم جي محبت ۾ قربان ڪري ڇڏيو.
آزادي ماڻي به غلاميءَ لاءِ ليلايو هئائين.
جنهن کي آقا صلي الله عليھ وسلم حرم ڪعبي ۾ وٺي وڃي اعلان ڪيو هو ته آءٌ هن جو وارث آهيان ۽ هي منهنجو وارث هوندو. منهنجو پُٽ هوندو. اهو ئي زيد بن حارث- آقا صلي الله عليھ وسلم جي اصحابن مان رڳو ان جو نالو قرآن ۾ آيو آهي.
کيس خدا حافظ چوڻ لاءِ آقا صلي الله عليھ وسلم پري تائين گڏ آيا.
اها خالد بن وليد جي اسلام قبولڻ کان ٽي مهينا پوءِ جي ڳالهه آهي.
عمرة القضاء جي پنجن مهينن کان پوءِ جو اهو واقعو آهي.
جمادي الاول اٺين هجريءَ جو مهينو هو.
لشڪر ۾ ٽي هزار سپاهي هئا.
رڳو هي ئي هڪ لشڪر هو، جنهن جا آقا صلي الله عليھ وسلم هڪٻئي جي پويان ٽي امير مقرر ڪيا هئا ۽ چوٿين جي باري ۾ به اشارو ڪري ڇڏيو هئائون.
فرمايو هئائون
جيڪڏهن زيد بن حارث شهيد ٿي وڃي ته سيدنا جعفر بن ابي طالب لشڪر جو امير هوندو، جعفر شهيد ٿي وڃي ته عبدالله بن رواحه سپهه سالار هوندو. اهو به شهيد ٿي وڃي ته پوءِ لشڪر وارا جنهن کي وڻي اُن کي پنهنجو امير مقرر ڪن ]بخاري، فتح الباري، زرقاني، طبقات ابن سعد[
اُن کان اڳ آقا صلي الله عليھ وسلم هڪئي لشڪر جا هڪٻئي جي پويان امير مقرر نه ڪيا هئا.
ڇا جيڪو ٿيڻون هو، تنهن جي آقا صلي الله عليھ وسلم کي خبر هئي.
نه رڳو- اهو.
موڪلائڻ جي لاءِ پري تائين ويندي، آقا صلي الله عليھ وسلم سيدنا زيد کي نصيحت فرمائي رهيا هئا، هدايتون ڏيئي رهيا هئا.
”هر حال ۾ تقويٰ ۽ پرهيزگاري قائم رکجو.
پنهنجن ساٿين سان ڀَلائي ڪجو.
الله جي راهه ۾ ڪفر ڪندڙن سان جهاد ڪجو.
پر ڏسجو
عهد نه ٽوڙجو
خيانت نه ڪجو
ڪنهن ٻار، عورت، ٻُڍي ۽ تارڪ الدنيا کي نه مارجو
ڪنهن عبادت گاهه، گرجا ۾ نه گهڙجو
کجيءَ جو وڻ يا ڪو ٻيو وڻ نه وڍجو
ڪنهن عمارت کي نه ڊاهجو.“
اهي هدايتون هيون اُن لشڪر کي جيڪو ٽن هزار سپاهين تي ٻڌل هو ۽ هڪ سفير کي قتل ڪرڻ جو بدلو وٺڻ جي لاءِ ايترو پري وڃي رهيو هو.
ڪجهه عرصو اڳ جڏهن آقا صلي الله عليھ وسلم عربستان ۽ ان جي ڀرپاسي جي بادشاهن کي سلامتي ۽ هدايت جي رستي جي نشاندهي جي لاءِ خط لکيا هئا. قيصر روم ۽ ڪسريٰ ايران کي به خط لکيا. انهن ڏينهن بصري جي حاڪم شرجيل بن عمرو غسانيءَ وٽ سيدنا حارث بن عمير ازدي کي خط ڏيئي موڪليو هو. بصري جي حاڪم سفير کي جهلي مارائي ڇڏيو. پوءِ ڊپ کان شام ۾ قيصر روم جي فوجن کي مدد جي لاءِ سڏيو ته اچو وارو ڪريو، مون کي مديني مان ڊپ آهي.
آقا صلي الله عليھ وسلم کي پنهنجي سفير جي خون جو بدلو وٺڻو هو.
ڳالهه مُهاڙ جو ڪو رستو نه هو.
اُلٽو اهو به خطرو هو ته ڪٿي بصري جو گستاخ حاڪم، قيصر روم جي فوج وٺي مديني تي ڪاهي نه اچي.
اُن جو بِلو ڪرڻ ضروري هو.
فوج موڪلي ويئي.
اُن فوج ۾ سيدنا خالد بن وليد پهريون ڀيرو مسلمانن طرفان شامل ٿيو.
نه ته ان کان اڳ احد جي جنگ ۾ سندس ئي هٿان مسلمانن جو گهڻو جاني نقصان ٿيو هو. حديبيه ۾ به سندس گهوڙي سوار دستو مسلمانن کي ڌمڪائيندو رهيو هو.
هو هڪ تجربيڪار ۽ مَڃيل رسالي جو ڪمانڊر هو.
هو پنهنجي گهوڙيسوار دستن جي چرپر سان سامهون واري فوج ۾ هلچل مچائي ڇڏيندو هو.
ڏاڍو ذهين ۽ ڦڙت سالار هو.
هفتن جي سفر کان پوءِ فوج پنهنجي نشاني تي وڃي پهتي.
پنهنجي منزل تي پهچڻ جي لاءِ کين مديني جي اولهه ۾ ست سئو ڪلوميٽر پري تبوڪ کان ٿي وڌيڪ چار سئو ڪلوميٽر اڳيان ”مردار سمنڊ“ جي ڪنڌيءَ تي سرسبز ميدان تي آباد شهر ”موته“ وٽ پهچڻو هو.
اُتي پهتا
اُتي پهچي خبر پئي ته اُتي معاملو ئي ٻيو آهي.
بصري جي حاڪم پنهنجي تحفظ ۽ سلامتيءَ جي لاءِ قيصر روم جي هڪ لک جري، فولاد ۾ ويڙهيل فوج کي گڏ ڪري رکيو آهي.
مسلمان سالارن پاڻ ۾ صلاح مشورو ڪيو.
ڪن راءِ ڏني ته وڌيڪ فوج گهرائي وڃي.
پنڌ گهڻو هو، راءِ تي اتفاق ٿي نه سگهيو.
ڪن چيو: موٽي هلجي، تعداد ۾ وڏو فرق آهي، ڪٿي هڪ لک فوج، پنهنجي وقت جي بهترين هٿيارن پنهوارن سان هٿياربند ۽ ڪٿي مقابلي لاءِ مهيني جي مسافري ڪري آيل ٽي هزار سپاهي.
گهڻي دير تائين ڪو فيصلو ٿي نه سگهيو.
نيٺ عبدالله بن رواحه هڪ جوشيلي تقرير ڪئي
چيائين دوستو!
”اوهين جنهن شئي کان لهرايو پيا اهائي شهادت آهي. جنهن جي تمنا کڻي اسين پري کان پنهنجن گهرن مان نڪتا آهيون. اسان کي ڪافرن جي طاقت ۽ گهڻائيءَ تي نه پر پنهنجي ايماني جذبي ۽ خدا تي ڀروسو آهي. ٻن ڀلائين مان هڪ ڀلائي ضرور اسان جي هٿ ايندي، يا ته اسين دشمن کي ماري مڃائينداسين يا وري شهادت ماڻينداسين ]ابن هشام/عيون الاثر[
ماڻهن ۾ جوش ڀرجي ويو.
نعرا هڻندا اُٿي کڙا ٿيا ۽ دشمن سان ٽڪرائجي ويا.
سيدنا زيدرضه جي هٿ ۾ آقا ﷺ جو عطا ڪيل اڇو جهنڊو هو
تيرن جي بُوڇاڙ ۾ پهرين اهو ئي آيو.
وڙهيو
پر آقا صلي الله عليھ وسلم جو اهو پهريون غلام شهيد ٿي ڪري پيو.
سوا هزار ڪلوميٽرن کان به پري ويٺل آقا ﷺ کي خبر پئجي ويئي.
غلام هيٺ ڪريو.
هڪ هزار ميل پري ويٺل آقا صلي الله عليھ وسلم ڏک سبب اُٿي بيٺا.
پاڻ صلي الله عليھ وسلم مسجد نبويءَ ۾ ويٺا هئا، پر سندن سامهون ڄڻ جنگ جي ميدان جي فلم هلڻ لڳي.
هوڏانهن غلام جي جسم مان رت وهيو
هيڏانهن آقا صلي الله عليھ وسلم جي اکين مان لُڙڪ وهڻ لڳا.
مديني ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جا اصحابي سڳورا سُڻي رهيا هئا.
آقا صلي الله عليھ وسلم فرمائي رهيا هئا.
زيدرضه کي تير لڳو آهي.
رت وهيو
۽ هو ڪِري پيو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جا لُڙڪ وهڻ لڳا.
پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم فرمايو.
هاڻ جهنڊو جعفر سنڀالي ورتو آهي.
مديني جي مسجد نبويءَ ۾ ويٺل مسلمان دل جهلي ويٺا آقا صلي الله عليھ وسلم جي زبان مبارڪ مان اکين ڏٺو حال ٻُڌي رهيا هئا.
آقا ﷺ سوا هزار ڪلوميٽر پريان ويٺا سڄو منظر ڏسي ٻڌائي رهيا هئا.
جعفررضه جهنڊو کڻي دشمن جي صفن ۾ ڪاهي پيو.
وڏي ويڙهه ٿي، رڻ گجيو راڙو ٿيو.
جعفر تي ڪيترائي گهوڙيسوار تلوارون سنڀالي ڪاهي آيا.
هيءَ جعفر جي هڪ ٻانهن ڪپجي ويئي.
جعفر جهنڊو ٻي هٿ ۾ کنيو، پرڪرڻ به نه ڏنو.
ٻي ٻانهن تي به وار ٿيو.
ٻيئي ٻانهون ڪپجي ويون.
هو گهوڙي تان ڪري پيو.
پر جهنڊو ڪرڻ نه ڏنائين.
وڍيل ٻانهن مان وهندڙ رت سيني سان لڳائي ڇڏيائين.
هاڻ سندس مُهانڊي تي شهادت جو کڙڪو آهي.
هو ڪِري رهيو آهي.
جهنڊو سنڀالڻ جي لاءِ ٽيون نامزد امير عبدالله بن رواحه اڳتي وڌيو
آقا صلي الله عليھ وسلم جي اکين مان لُڙڪ وهندا رهيا.
ٻُڌڻ وارن مسلمانن جون دليون ڦاٽي پيون.
سوا هزار ڪلوميٽر پري ويل سپاهه سان گڏ آقا ﷺ جون اکيون به ويون هُيون.
انهن اکين سان، آقاﷺ اهو سڄو منظر ڏسي پنهنجن ساٿين کي ٻڌائي رهيا هئا.
پوءِ عبدالله بن رواحه به شهيد ٿي ويو.
آقا ﷺجا مقرر ڪيل ٽيئي امير واري واري سان آقا ﷺ جي عطا ڪيل جهنڊي جي شان تي قربان ٿي ويا. جيئن ئي عبدالله بن رواحه هيٺ ڪريو، جهنڊو فوج ۾ شامل بنو عجلان جي هڪ سپاهيءَ ثابت ابن ارقم سنڀالي ورتو.
چيائين.
مسلمانو! پاڻ مان ڪنهن کي امير ڪري وٺو.
ماڻهن چيس، تون ئي اسان جو امير آهين
ثابت ابن اَرقم چيو.
نه، مون کي مهارت ڪونهي.
اسان ۾ جنگ جون هيٺ مٿانهيون سمجهندڙ هڪ سالار موجود آهي. هن جهڙو اسان ۾ ٻيو ڪوبه ڪونهي.
مُنهنجي ڳالهه مڃو ته خالد بن وليد کي امير بنائي وٺو.
ماڻهن چيو.
ٺيڪ ٿا چئو.
خالد بن وليد هاڻ اسان جو امير ٿيو.
هيڏانهن مديني ۾ ويٺل آقا ﷺ پنهنجي لڙڪن هاڻين اکين سان سڄو منظر ڏسي، ٽنهي شهيدن جي موت جي خبر سُڻائيندو، پهريون ڀيرو مُرڪي فرمايو.
هاڻ الله جي تلوارن مان هڪ تلوار خالد بن وليد، اسلام جو جهنڊو سنڀالي ورتو آهي. هاڻ فتح اسان جي آهي.“
ايئن ئي ٿيو.
”اُن ڏينهن خالد بن وليد جي هٿان نوَ تلوارون ٽٽيون. رڳو هڪ يمني تلوار هُن جي هٿ ۾ رهي.“ ]بخاري]
سوچڻ جي ڳالهه اها آهي ته جڏهن هن جون نوَ تلوارون دشمن کي ماريندي ٽُٽيون ته انهن تلوارن سان ڪيترا دشمن ڌوڙ ٿيا هوندا.
اُتي ڳڻپ جو سمئه نه هو.
پنهنجي فوج کي هڪ لک فوج کان عزت ۽ آبروءَ سان بچائڻ مقصد هو.
خالد بن وليد پنهنجي ماهراڻي گهوڙيسواري سان پنهنجن سوار دستن جو پيشي وراڻي مهارت سان حرڪت ڪري سگهه جو مظاهرو ڪيو. پاڻ بچائيندي دشمن تي سَڄي کَٻي وار ڪندي اڳيان وڌندي ۽ پويان هٽندي اهڙي ته مهارت جو مظاهرو ڪيو، جو دشمن حيران رهجي ويو.
جنگ جو پهريون ڏينهن گذري ويو.
شام جو خالد بن وليد رٿابندي ڪئي.
پنهنجن سپاهين جو هڪ حصو رزرو ڪري پويان ڇڏيو، جتي ڪنهن جي مَٿن نظر نه پوي، پوءِ ضرورت پوڻ تي هو وڏي جوش ۽ خروش جو مظاهرو ڪندي، بنا ڪنهن رنڊڪ جي طئي ٿيل وقت تي خالد بن وليد جي اشاري تي پهچن.
ايئن ئي ٿيو.
پويان رزرو بڻائي ڇڏيل دستو جڏهن عين جنگ جي حالت ۾ وڏي ڌڌڙ اُڏائيندو تازي تواني دستي جيان ٽپندو ڪُڏندو وِڄ وانگر وراڪا ڪندو پهتو ته دشمن سمجهيو ته مسلمانن کي تازي ڪمڪ پهچي ويئي آهي.
دشمن هَڄي پويان هٽيو.
پوءِ خالد بن وليد ساڳئي گهوڙيسوار دستي سان اهڙي ته مهارت ۽ جارحاڻي طريقي سان دشمن کي ڊيڄاريو ۽ مهارت سان پاڻ کي بچائيندي دشمن جي ڪمزور پاسي وڙهندي پويان هٽيو جو دشمن سمجهيو ته هاڻ ڪنهن ٻي پاسي کان وار ٿيندو.
دشمن ڇڙ وڇڙ ٿيو.
ته خالد بن وليد پنهنجن سپاهين کي هڪ ڀُوائتي منظر مان ڪڍي، وٺي آيو.
بظاهر ته ٽي جليل القدر صحابي، ٽي امير شهيد ٿيا هئا، پر مجموعي طور تي مسلمانن جا دشمن جي ڀيٽ ۾ گهٽ ماڻهو مُئا. شهيد ٿيندڙ مسلمان جو تعداد فقط ٻارهن هو. جڏهن ته ٽن هزارن جي لشڪر جو مقابلو هڪ لک فوج سان هو، ڪن لکندڙن اهو انگ ٻه لک به لکيو آهي.
رومي فوج منتشر ٿي ته خالد بن وليد جنگي مصلحت تحت سندن پيڇو نه ڪيو.
جنگ جو هدف/مقصد پنهنجي سگهه ڏيکارڻ ۽ دشمن کي اهو باور ڪرائڻ هو ته هِنن ناحق هڪ پُرامن رستي تي آيل سفير کي قتل ڪيو، جيڪو ڪنهن به حالت ۾ سَهپ جوڳو عمل نه آهي.
پيغام بنهه چٽو هو.
دشمن کي خبر پئجي ويئي.
کين آئنده ڪا اهڙي شرارت ڪرڻي ڪونهي.
نه رڳو اهو، پر دشمن اهو به سمجهي ويو ته هاڻ سندن علائقا مسلمانن جي پهچ کان پري ۽ محفوظ نه آهن، تنهن ڪري هو پويان هَٽي ويا.
مسلمان رياست جي نئين حد بندي ٿي ويئي،
جيڪا مُردار سمنڊ جي ڪناري تائين هئي.
جنهن جي کاٻي پاسي مصر هو.
ساڄي طرف قسطنطنيه.
تبوڪ رستي ۾ رهجي ويو هو.
مسلمان لشڪر عقبه ۽ ايليا جي بندرگاهن وٽان لنگهي ويو هو.
اسلامي رياست جون اُتر اولهه ۾ حدون مقرر ٿي رهيون هُيون
اُن معرڪي ۾ عرب قبيلن تي، مسلمانن جو ڌاڪو ويهي رهيو
کين احساس ٿي ويو ته مسلمان ڪنهن ناحق زيادتيءَ کي نٿا سَهن.
اُن لاءِ جيڪي سوا هزار ڪلوميٽر پري وڃي قيصر روم سان وڙهي سگهن ٿا، سي اسان جي ڪنهن ڪوتاهيءَ تي اسان کي ڪين بخشيندا. تنهن ڪري سندن ڪنهن سفير يا شهريءَ کي تنگ ڪرڻ جا خطرناڪ نتيجا نڪري سگهن ٿا.
غطفان، زيبان، بنو سليمه، خزاره ۽ اشج جهڙن ڪيترن ئي قبيلن جا ذيلي قبيلا جيڪي اڪثر مسلمانن سان وڙهندا رهندا هئا، اهي يا ته مسلمان ٿي ويا، يا حليف بنجي ويا.
قيصر روم جي ماتحت وڙهندڙ عرب فوجن جي سالار فزده عمرو الجذاميءَ اسلام قبولي ورتو. سزا طور قيصر روم کيس قتل ڪرائي ڇڏيو.
پر ماڻهن ۾ ان جو گهڻو اثر پيو، هو اسلام جي ويجهو اچي ويا.
مسلمانن جي لاءِ واپاري رستا وڌيڪ محفوظ ٿي ويا.
اڳتي هلي اهاسئي جنگ بازنطيني- رومي سلطنت جي فتحن جي سلسلي ۾ وڙهيل جنگين جو شاندار پيش خيمو ثابت ٿي ۽ ان جنگ مان حاصل ٿيل تجربن جو نکار ايندڙ جنگين ۾ سوڀن جي ڪامياب حڪمت عملي بڻيو.
فوج واپس مديني موٽي آئي.
آقا ﷺ پاڻ شهر کان ٻاهر نڪري فوج جو استقبال ڪرڻ لاءِ بيٺا هئا.
اُن جنگ ۾ سيدنا خالد بن وليد کي ”سيف الله“ جو خطاب مليو، جيڪو ڪنهن ٻي سپهه سالار کي مِلي نه سگهيو. اُن ئي جنگ ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جو سڀني کان لاڏلو غلام، جنهن کي آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجو پُٽ چيو هو، سيدنا زيد بن حارث هميشه لاءِ آقا صلي الله عليھ وسلم جي سامهان پري ٿي ويا. سواءِ سندن اکين ۾ جتي سندن چهرو سدائين نظر ايندو هو. زيد جي موت کان پوءِ پاڻ سڳورن زيد جي حصي جو پيار به زيد جي پٽ اُسامه بن زيد کي ڏنو، جيڪو انهن ڏينهن پيدا ٿيو هو، جڏهن آقا صلي الله عليھ وسلم تي پهرين وحي آسمان تان لٿي هئي.
هو قرآن جي عمر جيڏو هو.
جمادي الاول اٺين هجريءَ ۾ جڏهن اهو لشڪر روانو ٿيو ته اسامه ايڪيهن سالن جو هو ۽ ايڪيهه سال پهرين آقا صلي الله عليھ وسلم جي چائنٺ تي پهريون ڀيرو آسمان مان جبرائيل عليھ السلام لٿا هئا، تڏهن آقا صلي الله عليھ وسلم چاليهن ورهين جا هئا. آقا صلي الله عليھ وسلم وٽ زيد سان گذريل زندگيءَ جي ساروڻين ۾ شايد سڀ کان وڏي ياد طائف جي سفر جي هئي.
جڏهن آقا صلي الله عليھ وسلم جي جسم ڏانهن ايندڙ پٿرن کي ’زيد بن حارث‘ پنهنجي جسم جي ڍال سان روڪيندو رهيو.
هن ڀيري به زيد ڍال بنجي قيصر روم جو رُخ مديني کان مُوڙيو هو.
غلام ته آقا صلي الله عليھ وسلم جي لاءِ هڪ ڍال ئي هوندو آهي.