خيبر جي جنگ
ويجهي فتح جي گهڙي اچي ويئي.
حديبيه مان مديني موٽندي آقا صلي الله عليھ وسلم کي هڪ مهينو ئي ٿيو هو جو حڪم ڏنائون ته تياري ڪريو... هلڻون آهي. 6 هين هجريءَ جي آخري مهيني ذي الحج ۾ حديبيه مان واپس وريا هئا. ايندڙ مهيني محرم ستين هجري جي آخري تاريخن ۾ روانگي ٿي. اها سن 628عيسوي جي ڳالهه آهي. ان وقت آقا صلي الله عليھ وسلم جي عمر سٺ سال ٿيڻ واري هئي.
روانگي سدائين جيان ڳجهي ۽ تيزيءَ سان هئي.
حڪم ٿيو ته گڏ اِهي هلن، جيڪي حديبيه ۾ به گڏ هليا هئا. اهي ئي چوڏهن سؤ همراهه، جن کان خدا راضي ٿيو هو، ٻه سؤ ٻيا ساٿي به زور ڪري شامل ٿي ويا. پر آسمان مان چٽو حڪم هو ته ڪوبه منافق گڏ نه وڃي.
اُم المومنين،سيده اُم سلمه جيڪا حديبيه ۾ به گڏ هلي هئي، رڳو اهائي گڏ ويئي. ٻه سؤ هٿياربند گهوڙيسوار به گڏ هئا... لشڪر جو جهنڊو اڳ جيان سيدنا عليرضه کي ڏنائون. سيدنا مصعب بن عمير جي شهادت کانپوءِ اهو جهنڊو سدائين سيدنا عليرضه سان گڏ رهيو. مديني جو انتظام سيدنا سباع بن عرفه انصاريءَ کي سونپيو ويو ۽ سفر شروع ٿي ويو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جو لشڪر مديني جي اُتر ۾ ”غابة العليا“ کان ”غابة السلفيٰ“ تائين پهچي، خيبر ڏانهن ويندڙ رستي تي هلڻ لڳو. رستي ۾ جبل اشمد ۽ جبل نمار جي وچ ۾ سوڙهو جابلو گَهٽ هو، جيڪو تيزيءَ سان پار ڪيائون.
جبل نمار کان فوج جا ٻه حصا ڪيا ويا.
فوج جو هڪ ننڍو حصو ”دومه“ نالي پهاڙيءَ طرف خيبر ۽ مديني جي وچ ۽ غطفان قبيلن کي خيبر پهچڻ کان روڪڻ جي لاءِ، ريزرو دستي طور روانو ڪيو ويو. ٻي وڏي فوج جا حصا اهڙي رستي کان نيئڻ جو حڪم ڏنو ويو ته خيبر جي بستيءَ ۾ مديني مان ايندڙ رستي جي بدران مٿي اُوڀرندي پاسي کان مُڙي ايئن اچجي جو خيبر وارا سمجهن ته شام مان لشڪر آيو آهي.
اهو لشڪر خيبر جي قلعن تي شام ڌاري اچي ڪڙڪيو، پر آقا صلي الله عليھ وسلم رات جو جنگ نه ڪند اهئا. جنگي تدبيرون سوچيندا هئا.
تدبيرون ته اڳ ۾ ئي سوچجي چُڪيون هيون.
خيبر جي سڄي بستي جو جائزو ورتو ويو هو.
اُن وقت خيبر عربستان جي اُپٻيٽ ۾ يهودين جو سڀ کان وڏو ڳڙهه هو. مديني مان تڙيل بنو نضير وارن به اُتي ئي اچي ديرو ڄمايو هو. انهن جي ئي سردار حئي بن اخطب جي ڀڙڪائڻ تي عين خندق واري جنگ جي ڏينهن ۾ بنو قريظه بغاوت ڪئي هئي، ان کانسواءِ هنن جنگ ۾ مالي مدد کانسواءِ سون چاندي به مدد طور انهن خيبر جي يهودين ئي ڏنو هو. هاڻ جڏن مهينو کن اڳ قريش مڪه پاران ڏهن سالن جي لاءِ امن جو معاهدو ٿي چڪو هو ته اهو ڊپ موجود هو ته اهي خيبر جا يهودي مسلمانن جي خلاف مڪي قريشن يا ان زماني جي ڪنهن وڏي طاقت ايران يا روم سان ڪو معاهدو نه ڪري وٺن ۽ مسلمانن تي ڪو وار نه ڪن.
تنهن ڪري آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجي بچاءُ ۾ جارحاڻي ڪاروائيءَ ۾ اڳرائي ڪئي. غطفان وارن جي مسلمانن سان دشمني ۽ يهودين جو ڳٺ جوڙ ڪنهن کان لڪيل ڇپيل ڳالهه نه هئي. انهن نجد جي غطفان قبيلن، قريش جي لشڪر سان گڏجي خندق جي جنگ ۾ مسلمانن تي حملو ڪيو هو.
خيبر جا يهودي اڃا غطفانين سان گڏجي مسلمانن جي خلاف حملي جون سَٽون سٽي رهيا هئا ته آقا صلي الله عليھ وسلم سڀني کي حيرانيءَ ۾ وجهي، انوکي رستي تان سفر ڪري عين خيبر جي قلب ۾ اچي خنجر هنيو.
خيبر مديني کان هڪ سئو ميل پري، بي حد گهاٽو کجين جي وڻن سان ڀريل هيٺاهينءَ ۾ هڪ نخلستان آهي. اتي هڪ ٻرندڙ جبلن جو سلسلو مديني جي جبلن وانگر اتي به سلسلو آهي، مديني کان خيبر جو رستو هڪ سئو ڪلو ميٽرن تائين جبلن جي وچ مان سوڙهو ۽ ور وڪڙن وارو آهي. شهر کان پندرهن ويهه ڪلوميٽر پهرين هلڪي رنگ جون پوکيءَ لائق زمينون آهن. پوءِ پهاڙي سلسلو شروع ٿئي ٿو، اُن سلسلي ۾ موجود رستي جا ساڄي پاسي قديم يهودي کنڊر ميلن تائين پکڙيل آهن. ڪجهه ڊٺل تلائن جا بند به نظر اچن ٿا. انهن ۾ هڪ صبها نالي تلاءَ آهي، جتي خيبر ايندي ويندي آقا صلي الله عليھ وسلم ڪيترائي ڀيرا قيام به ڪيو هو. ان کان اڳتي هڪ ماٿري آهي، جنهن ۾ خيبر آباد هو.
اهو ايترو ته باغن سان ڀريل هو، جو پري کان اُن جا ڪي نشان نظر ئي نه ايندا هئا. سنگلاح ڳاڙهن لڳندڙ پهاڙن، سنهري واري وارين ڀِٽن جي وچ ۾ اهو کجين سان ڀريل شهر، اُن ريگستان جي هٿ ۾ پاتل هڪ سوني منڊيءَ ۾ لڳل سبز رنگ جو ٻُڙو لڳندو هو.
شهر ۾ خوشحالي هئي.
قبائلي پاڙا پڪن قلعن ۽ ڳڙهين جي صورت ۾ ٺهيل هئا.
بستي ٻن حصن ۾ آباد هئي.
پهرينءَ حصي ۾ پنج وڏا قلعا هئا، قلعي کي هو ”حصن“ چوندا هئا.
هر قلعي جو هڪ نالو هو، جيڪي هن ريت هئا:
حصن ناعم، حصن صعب بن معاذ، حصن زبير، حصن ابي ۽ حصن نزرار. انهن مان ٽن وڏن قلعن جو علائقو ”نظاة“ سڏبو هو، جتي خيبر وارن پنهنجا جنگي جوان ترسايا هئا. باقي ٻن قلعن کي هو ”شق“ سڏيندا هئا.
شهر جي ٻي حصي ”ڪتيبه“ ۾ ٽي قلعا هئا، جيڪو شهر اندر هو، اهو حصن قموص سڏبو هو، جتي مرحب هو، ٻيو حصو وطيح ۽ ٽيون حصو سلالم.
اُنهن اٺن قلعن کانسواءِ به خيبر ۾ محل ۽ ڳڙهيون هيون. جنگ ٿورن قلعن ۾ ٿي، باقي قلعن وارا ڊڄي هٿيار ڦٽا ڪري، ٻاهر نڪري آيا.
خيبر کي ڀڙڪائڻ وارا به اُتي هئا. ان جنگ ۾ هو اُتي چالون هلي رهيا هئا.
پر سندن اِهي چالون اُبتيون پي ٿيون.
بنو نضير جي ڀاڄوڪڙ سلاد بن شڪم کي سپهه سالاري مليل هئي. هن رسد ۽ کاڌ خوراڪ جو سمورو سامان قلعي ناعم ۾ منتقل ڪري ڇڏيو.
مسلمان پهريون حملو ئي ناعم تي ڪيو. رسد ۽ لاجسٽڪ آخري دفاعي لائن ۾ هوندي آهي، پر مسلمان آيا ئي اُبتي پاسي کان هئا. هُنن جي سڀ کان پهرين دفاعي لائن ڪٽي ويئي. سيدنا محمد بن مسلمه هڪ فوجي دستو وٺي حملو ڪيو. قلعي جي ڀت جي پاڇي ۾ ويٺا هئا جو ڪنانه بن ربيعه جيڪو بنو نضير جي پراڻي سردار حئي بن اخطب جو ناٺي هو، ان قلعي جي ڀت تان چڪيءَ جو ڳرو پٿر ڪيرائي کيس شهيد ڪري ڇڏيو. مسلمانن زوردار حملو ڪيو، قلعو فتح ڪري ورتائون ۽ گڏوگڏ ڀرپاسي جا ننڍا وڏا قلعا به خالي ڪرائي ورتائون.
ناعم کانپوءِ اندرينءَ وڏي قلعي ”قموص“ کي گهيرو ڪيو ويو. اهو هڪ پهلوان مرحب جي ڪمان هيٺ هو.
گهيرو ڪيترائي ڏينهن جاري رهيو.
پر فتح نه ٿيو.
اُنهن ئي ڏينهن سٺ سالن جي آقا صلي الله عليھ وسلم کي اڌ مٿي جو سور به ٿيو. ڪيترن ئي بهادرن کي جهنڊو ڏيئي موڪليائون، پر سڀ فتح کانسواءِ موٽيا. آقا ﷺ ڪيترن ئي ڏينهن تائين پاڻ محاذ تي وڃي نه سگهيا.
هڪ رات فرمايائون
سُڀاڻي جهنڊو ان کي ڏيندس جيڪو الله ۽ ان جي رسول صلي الله عليھ وسلم کي محبوب رکي ٿو ۽ الله ۽ سندس رسول ساڻس پيار ڪن ٿا،هُن جي هٿان الله ان قلعي کي فتح ڪرائيندو.
اها رات سڀني صحابين بي چينيءَ ۾ گذاري.
سڀئي سوچيندا رهيا ته شايد آءٌ ئي ڀاڳن وارو بنجان.
ٻي صبح اچي ويئي.
سڀ خدمت ۾ حاضر ٿيا.
آقا صلي الله عليھ وسلم چئني ڏسائن نظرون ڦيرايون ۽ پُڇيو:
عليرضه ڪٿي آهي.
سيدنا عليءَ جون اکيون اُٿيون هُيون.
سڏڻ تي پهچي ويو.
آقا صلي الله عليھ وسلم هن جي اکين تي لعاب مبارڪ مَکيو ۽ دعا گهري
پوءِ جهنڊو گهرايائون.
سيدنا عليءَ کي ڏنائون ۽ حملي جون حڪم ڏنائون... الله ڪاميابي ڏيندو.
سيدنا علي عرض ڪيو: يا رسول الله صلي الله عليھ وسلم- يهودين کي وڙهي مسلمان ڪريون؟
آقا صلي الله عليھ وسلم فرمايو:
سندن اڳيان نرميءَ سان اسلام پيش ڪر. جيڪڏهن تنهنجي هدايت تي هڪ شخص به مسلمان ٿي ويو ته تنهنجي لاءِ اها ڳالهه ڳاڙهن اُٺن کان ڀلي آهي. ]بخاري/مسلم[
سيدنا عليءَ جهنڊو کنيو ۽ قلعي جي سامهون پهچي ويو. پهرين يهودين کي نرميءَ سان اسلام ۽ سلامتيءَ جي دعوت ڏنائين، جيڪا هُنن ٺڪرائي ڇڏي.
روايت آهي ته قلعي ۾ ويهه هزار سپاهي هئا.
اُنهن جو سالار مرحب هو.
مرحب وڏي ناز ۽ نخري سان پنهنجي تلوار گهمائيندو، تڪبر سان اهو چوندي ٻاهر نڪتو:
”خيبر جي سڀني ماڻهن کي خبر آهي
ته آءٌ مرحب آهيان
هٿياربند، بهادر، تجربيڪار
مُنهنجي هڪ جهلڪ سان
جنگ جو شعلو ڀَڙڪي ٿو“
سندس مقابلي لاءِ سيدنا عامر بن اڪوع اڳيان وڌيو
۽ هي رجزيه شعر پڙهيائين:
”خيبر ڄاڻي وٺي
آءٌ عامر بن اڪوع آهيان
هٿياربند، ويڙهاڪ ۽ شهه زور.“
ٻنهي هڪٻئي تي حملو ڪيو.
مرحب جي تلوار عامر ڍال تي روڪي
هيٺان مرحب جي پيرن تي وار ڪيو، پر سندس ننڍي تلوار مرحب کي نه لڳي. تلوار ڦري سندس ئي پير جي مُريي کي اچي لڳي- ان ئي زخم سان شهيد ٿيا.
”بعد ۾ آقا سندس لاءِ ٻيئي آڱريون گڏ ڪري چيو هو.”هُن جي لاءِ ٻِٽو اجر آهي.“ ]بخاري/مسلم[
هاڻ سيدنا علي پاڻ مرحب جي سامهون آيو
۽ هي شعر پڙهيائين،
”آءٌ اهو آهيان جنهن جو ماءُ حيدر نالو رکيو
ٻيلي جي شينهن وانگر خوفناڪ آهيان.
آءٌ ان کين ٻيالي جي بدلي ۾ نيزي جي ماپ پوري ڪري ڏيندس.“ (فتح الباري)
شير خدا جهڙپ ڏيئي مرحب جي مٿي تي اهڙو ته وار ڪيو، جو آهني خود سميت هن جو مٿو سندس ڌڙ ۾ گهڙي ويو.
مرحب مارجي ويو.
قلعو فتح ٿي ويو.
خيبر غاليچي وانگر مسلمانن جي پيرن ۾ وڇائجي ويو.
باقي ٻيا قلعا به مسلمان جي هٿن ۾ ايندا ويا. ڪجهه قلعن جي ڀتين تي آقا صلي الله عليھ وسلم ڪاٺ جي ٺهيل دبابه، جنهن کي اڄڪلهه ٽئنڪ چيو وڃي ٿو، گهوڙن ۽ ڇڪڙن جي مٿان ٺاهي استعمال ڪيو. ڀتين تي منجنيقن سان پٿر جا گولا وسايا. منجنيقون به اُنهن ئي قلعن مان مليون هُيون. گهيرو ڪيترن ئي ڏينهن/هفتن تائين جاري رهيو. قلعي زبير جي اندر ويندڙ چشمي جو پاڻي روڪيو ويو. هو هٿيار ڦٽا ڪري ٻاهر نڪري آيا.
جڏهن قلعو صعب بن معاذ فتح ٿيو ته مسلمان کاڌ خوراڪ کان بي اُلڪا ٿي ويا. آخر ۾ وطيح ۽ سلالم قلعن جي فتح کان پوءِ، چوڏهن ڏينهن جو گهيرو ختم ٿيو. اهو مشهور يهودي ابو الحقيق جو قلعو هو.
هُن هٿ ٻڌا
چيائين: جان بخش ڪئي وڃي
ڪنهن به بار، ٻُڍي، جوان، مرد، عورت کي نه ماريو وڃي.
باقي سڀ سون مين، قلعا، محل، باغ باغيچا اوهين رکو
رڳو تن تي پاتل ڪپڙا ڇڏيو.
ٻيو ڪجهه به نه.
آقا صلي الله عليھ وسلم چيو منظور آهي. پر جيڪڏهن اوهان ڪجهه لڪايو ته پوءِ الله ۽ الله جو رسول آجو آهي.
يهوديءَ وراڻيو: منظور آهي.
ٺاهه ٿيو.
ابو الحقيق جا ٻه پُٽ هئا، ٻنهي ڪافي مال لڪائي ڇڏيو. بنو نضير جي حئي جو هڪ پلاسٽڪ جو ٿيلهو به لڪائي ڇڏيائون، جنهن ۾ سون ۽ دينار ڀريل هئا.
آقا پُڇيو: اهو ٿيلهو ڪٿي آهي؟
چيائين: خرچ ٿي ويو.
آقا ﷺ پُڇيس: جيڪڏهن اسين اهو هٿ ڪري وٺون ته پوءِ؟
چيائين: اسان کي ماري ڇڏجو.
آقا صلي الله عليھ وسلم هڪ انصاريءَ کي حڪم ڏنو. فلاڻي اُٺ جي هيٺان کڏ ۾ اهو مال دٻايو ويو آهي. اهو کوٽي ڪڍي اچو.
ٻه مسلمان ويا.
ٻُڌايل هنڌ تي کوٽائي ڪئي ويئي. خزاني وارو چمڙي جو ٿيلهو ملي ويو ۽ پاڻ سان کڻي آيا.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي سامهون کوليو ويو، ان ۾ ڏهه هزار سونا دينار هئا، اهو سڀ اصل مال جو اڌ هو. بس سڄي خيبر جي جنگ ۾ اهي ٻه ڪوڙا يهودي ٺاهه موجب ماريا ويا ۽ ٽيون ڏوهاري ڪنانه بن ابي الحقيق هو، بنو نضير جي سردار حئي بن اخطب جو ناٺي.
جنهن قلعي جي ڇت تان پٿر ڪيرائي مسلمان کي ماريو هو.
اُن ڪنانه کي جڏهن موت جي سزا ملي ته اُن جي بيوه، حئي بن اخطب جي نياڻي صفيه کي پهرين سيدنا وحيه کي بخش ڪري ڏنو ويو، پر خاتون چيو ته آءٌ سردار جي ڌيءَ آهيان، فديو وٺي مون کي آزاد ڪري ڇڏ. سيدنا وحيه سندس اها ڳالهه مڃي ورتي. هوءَ ڀڄندي آقا صلي الله عليھ وسلم وٽ آئي، تنبوءَ جو پاسو کڻي پنهنجو تعارف ڪرايو ۽ چيو: سردار جي گهر رهي آهيان. هاڻ سرڪار ڪائنات جي گهر رهنديس.
هُن ڄاتو ٿي ته آقا صلي الله عليھ وسلم سَچا رسول آ هن.
هن پنهنجي پيءُ ۽ چاچي کان رسالت جي شاهدي ۽ نشانيون ٻڌيون هيون. سندس پيءُ ۽ چاچو پنهنجي ضد ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جي دشمنيءَ ۾ مري ويا. سيده صفيه آقا صلي الله عليھ وسلم جي سامهون اقرار ڪيو:
لا الٰھ الله محمد الرسول الله
اعلانيه اقرار ڪرڻ ۾ ته سانئڻ صفيه ڪجهه وقت ورتو، پر آقا صلي الله عليھ وسلم کي مسلمانن ۾ اها رسم به لاڳو ڪرڻي هئي ته اهل ڪتاب سان شادي جائز آهي. سيده صفيه آقا صلي الله عليھ وسلم سان مومنن جي امڙ بنجي مديني آئي ته هُن جي لاءِ به ٻين حجرن سان گڏ هڪ ننڍو حجرو بنجي ويو. سيده جي آزاديءَ لاءِ فديي جا پئسا آقا صلي الله عليھ وسلم پاڻ ادا ڪيا.
سيده صفيه جلد سمجهي ورتو هوندو ته سردار جي ڌيءَ ۽ رئيس جي زال جي ڀيٽ ۾ هڪ رسول الله صلي الله عليھ وسلم جي گهرواري بنجي دنياوي سهولتون ته ميسر ڪونهن، پر سدائين رهڻ واري عزت، اطمينان، پاڪيزگي ۽ سلامتي ضرور آهي.
خيبر جي جنگ ختم ٿي
ڪجهه هفتا گهيرو رهيو
لڙائيءَ ۾ نوي يهودي مئا
سورهن مسلمان شهيد ٿيا
فتح کان پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم خيبر جي ڪنهن به يهوديءَ کي قيد نه ڪيو. ڪنهن کي به پنهنجي گهر مان بي دخل نه ڪيو. کين اُتي ئي رهڻ ڏنو. سندن حيثيت بدلجي ويئي. ٻنيون ته وٽن ئي رهيون، بس انهن ٻنين ۽ گهرن جا هو مالڪ نه رهيا. مسلمان کان هارائي هُو اُنهن جا هاري بنجي ويا. جيڪو به فصل پوکيندا هئا، ان جي اڌ حصي جا حقدار وڃي رهيا.
هنن جي سڄي ملڪيت اُٺ، ڍڳيون، ٻڪريون ۽ باغ باغيچا مسلمانن کي ملي ويا. حڪم موجب غنيمت جو سمورو مال رڳو صلح حديبيه کي مليو. مديني ۾ انصارن پاران مليل زمينون، باغ ۽ گهر مهاجرن واپس ڪري ڇڏيا. خيبر مان مليل سڀني باغن کي 36 حصن ۾ ورهايو ويو. ارڙهن حصا ماڻهن ۾ ورهايا ويا. باقي ارڙهن حصا رياست جي لاءِ مخصوص ڪيا ويا، انهن ۾ مملڪت جي معاملن جو خرچ پکو هلڻ لڳو.
ماڻهو خوشحال ٿي ويا.
مديني جا مهاجر پهريون ڀيرو ڍءُ ڪري کجيون کائڻ لڳا.
حديبيه ۾ شامل هر هڪ کي حصو مليو، جيڪي گهوڙيسوار هئا، انهن جا ٽي حصا، ٻه حصا گهوڙي جا هئا.
خيبر ۾ يهودي کجين جا باغ پوکيندا هئا. سيدنا عبدالله بن رواحه هر بٽائيءَ تي خيبر ويندا هئا، جنسن جا ٻه ڍڳ ٺاهيندا هئا. پوءِ يهودين کي چوندا هئا، جيڪو ڍڳ پسند اچيوَ، سو کڻي وٺو.
هڪ ڀيري هڪ يهوديءَ چيو:
”انهيءَ عدل تي زمين ۽ آسمان قائم آهي.“ ]ابو دائود، فتوح اللبدان[
خيبر جي فتح کان پوءِ، اڃا آقا صلي الله عليھ وسلم خيبر ۾ ئي هئا ته پندرهن سال اڳ مڪي مان حبشه ويل سيدنا جعفر بن ابي طالب جيڪو هاڻ چاليهن سالن جي وهيءَ جو اچي ٿيو هو، اتي اچي مُليو. ساڻس گڏ ابو موسيٰ اشعري به هو. آقا ﷺ سيدنا عمرو بن اميه ضمريءَ کي نجاشيءَ وٽ موڪلي سڀني مسلمانن کي حبشه مان واپس گهرائي ورتو. اهي سڀ ٻن ٻيڙين تي سوار ٿي اچي ويا. عورتن ۽ ٻارن کي مديني ڇڏي پاڻ خيبر هليا آيا. آقا صلي الله عليھ وسلم جي اکين ۾ عجيب خوشنما دلڪش چمڪ هئي. فرمايائون:
”آءُ فيصلو نه پيو ڪري سگهان ته مون کي خيبر جي فتح جي وڌيڪ خوشي آهي يا جعفر جي اچڻ جي.“
خيبر فتح ڪرڻ کان پوءِ آقا صلي الله عليھ وسلم ٽي ڏينهن اُتي ٽِڪيا. هڪ ڏينهن يهودي سردار سلام بن مشڪم جي زال زينب بنت حارث هڪ ٻڪري ڀُڳي ٺاهي آقا صلي الله عليھ وسلم جي خدمت ۾ هديي طور پيش ڪئي.
آقا صلي الله عليھ وسلم اڪيلي سر ته ڪونه کائيندا هئا.
اُن مهل آقا صلي الله عليھ وسلم سان گڏ سندس قديمي پروانو براء بن معرور رضه جو پُٽ بشير بن براء به ويٺل هو، جنهن جي گهر تي ڪڏهن دعوت کائڻ کانپوءِ مديني جي ويجهو هڪ مسجد ۾ قبلي جو رخ خانه ڪعبه ڏانهن موڙيو ويو هو. اهو بشير جنهن جو پيءُ بيعت عقبه ثانيءَ جي چانڊوڪي رات ۾ شامل ٿيڻ جي لاءِ اچڻ مهل مديني کان مڪي تائين نماز مڪي جي ”حرم ڪعبه“ ڏانهن مُنهن ڪري ئي پڙهندا آيا هئا. اهو ئي براء بن معرور جنهن عقبه جي بيعت ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم جو مبارڪ هٿ سڀني کان پهرين پنهنجي هٿ ۾ ورتو هو ۽ آقا صلي الله عليھ وسلم کي پنهنجي وفاداريءَ جو يقين ڏياريندي عرض ڪيو هو ته مديني هليا اچو. اهو ئي پروانو جيڪو آقا صلي الله عليھ وسلم جي مديني پهچڻ کان پهرين شمع رسالت جي انتظار ۾ گذاري ويو ۽ آقا صلي الله عليھ وسلم سندس غائباني جنازي نماز پڙهائي. اُن جو پُٽ بشير بن براء اُن گهڙيءَ مانيءَ ۾ آقا صلي الله عليھ وسلم سان شامل هئا.
آقا صلي الله عليھ وسلم هڪ گرهه کنيو
وات ۾ وڌو، ڀُڳل ٻڪريءَ جي گوشت هٿ کڻي ٻڌا
عرض ڪيائين، زهريلي آهي... آقا صلي الله عليھ وسلم گرهه ٿُڪي ڇڏيو
بشر بن براء اهو گرهه ڳڙڪائي ڇڏيو
ٻيئي بيمار ٿي پيا
آقا صلي الله عليھ وسلم سلامت رهيو.
بشر بن براء سخت بيمار ٿي پيو.
زهر وڌل ڀُڳل ٻڪريءَ جي گوشت جو تحفو موڪليندڙ زينب زوجه سلام بن مشڪم کي گهرايو ويو.
پڇيائونس: اها حرڪت ڇو ڪيئي؟
وراڻيائين: مون امتحان ورتو هو ته جيڪڏهن اوهين سچا نبي آهيو ته اوهان کي زهر بابت خبر پئجي ويندي... جيڪڏهن ڪوڙا آهيو ته ماڻهن کي اوهان مان ڇوٽڪارو ملندو.
آقا صلي الله عليھ وسلم پنهنجي ذات جي ڪري ڪنهن کان به بدلو نه وٺندا هئا، اُن خاتون کي ڇڏي ڏنائون.
اها عورت هاڻ سچ ڄاڻي چڪي هُئي.
مسلمان ٿي ويئي.
پر سندس موڪليل زهريلي گوشت کائڻ سبب فوڊ پوائزنگ ٿيڻ جي ڪري سيدنا بشر بن براء گذاري ويو.
هاڻ اها سابق يهودڻ هُئي يا نئين مسلمان
سزا جي حقدار هُئي
کيس قصاص ۾ موت جي سزا ملي.
خيبر جي آسپاس يهودين جا ڪجهه ڳوٺ هئا، فدڪ، القريٰ ۽ تيماء. خيبر مان واپس ورندي اِهي رستي ۾ آيا. ٿوري مزاحمت کانپوءِ هٿيار ڦٽا ڪري ڇڏيائون. ساڻن به خيبر جي يهودين جهڙو ورتا ڪيو ويو، ڪي ٽڪراءَ کانسواءِ وفادار بنجي ويا. فدڪ جي سرزمين جيئن ته ڪنهن مزاحمت کانسواءِ ملي هئي، تنهن ڪري اها صرف آقا صلي الله عليھ وسلم جي لاءِ مخصوص ٿي ويئي. پر اُن مان آيل ميوو آقا پنهنجن گهروارن کي ڏيڻ کان اڳ صفه جي ٿلهي وارن کي موڪلي ڏيندا هئا. وادي القريٰ جي يهودين ڪجهه ڏينهن وڙهي پنهنجا يارهن همراهه مارائي وڌا. انهن مان ڪي سيدنا زبير بن عوام ته ڪجهه وري سيدنا علي جي هٿان مُئا. پوءِ پاڻ ئي هٿ ٻڌي آزيون گيسيون ڪندا نڪري آيا. آقا صلي الله عليھ وسلم ساڻن به خيبر وارن سان ڪيل ورتاء جهڙو ورتاءَ ڪيو. زمين کين بٽائي تي ڏني ويئي. چار ڏينهن وادي القريٰ ۾ رهيا، ان کانپوءِ مديني طرف روانا ٿيا ته رستي ۾ تيماء جو يهودي ڳوٺ آيو.
هنن کي خيبر جي قلعن جي فتح، فدڪ ۽ وادي القريٰ وارن جي يهودين جي شڪست جي خبر هئي، تنهن ڪري هنن پاڻ ئي نياپو موڪلي چيو ته اسين تابعدار آهيون. اسان کان جزيو وٺو، اهي سڀني کان وڌيڪ فائدي ۾ رهيا. سندن مال ملڪيت، زمينون وٽن ئي رهڻ ڏنيون ويون جزيي جي معمولي رقم ڏيئي هو مسلمانن جي امان ۾ اچي ويا.
اهي سڀ يهودي ڳوٺ آقا صلي الله عليھ وسلم جي زندگي ۽ پهرين خليفي سيدنا ابوبڪر صديق جي اڍائي سالن جي دور تائين يهودين سان ڀريل رهيا. پوءِ ٻي خليفي سيدنا عمر بن خطاب جي دور ۾ انهن سڀني کي عرب اُپٻيٽ مان نڪري وڃڻ جو حڪم مليو، ڇو ته آقا صلي الله عليھ وسلم چئي ويا هئا، ”يهودين کي عربستان مان ڪڍي ڇڏجو.“
يهودي سدائين فساد جو سبب رهيا هئا.
هُنن پئسي کي خدا جو درجو ڏنو.
پئسن سان هو ماڻهن کي گمراهه ڪري سازشون ڪرائيندا هئا.
تنهن ڪري کين هر هنڌ سزا ملي
شيطان اهڙن ڳوٺن جي ڀرسان ئي رهي ٿو، جيڪي فساد پکيڙين ٿا.
خيبر مان واپس ورندي هڪ هنڌ آقا صلي الله عليھ وسلم سميت سڀني مسلمانن کي اهڙي ته ننڊ اچي ويئي، جو ٻانگو بلال بن رباح به سُتل ئي رهيو. فجر جي ٻانگ لاءِ اُٿي نه سگهيو.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي اک کلي ته اُس اکين کي کيرو ڪري رهي هئي.
گهٻرائجي اُٿيا
ماڻهن کي سجاڳ ڪيائون ۽ فرمايائون: هِتي شيطان آهي.
اڳتي وڃي فجر جي قضا نماز پڙهيائون.
مديني موٽڻ وقت سڀ مسلمان خوشحال ٿي چڪا هئا. هو زمينن جا ڌڻي، باغن ۽ قلعن ۽ محلن وارا بنجي چڪا هئا.
سڀي مالا مال ٿي واپس وريا.
سيدنا علي، فاتحه خيبر هٿين خالي پنهنجي گهر خاتون جنت سيده فاطمه جي چائنٺ ٽپي آيا. سيده پُڇيس:
ٻيا ته ڀَرجي تُرجي آيا آهن ۽ تون خالي هٿين!
سيدنا علي فرمايو:
خيبر مديني کان ڪافي پري آهي.
رستي ۾ مون کي مون کان به وڌيڪ غريب مسڪين نظر آيا.
مون کان هُنن جو ڏک ڏٺو نه ٿيو.
جيڪي مليو هئم. اهو موٽائي آيو آهيان.
خالي هٿين ويو هئس.
خالي هٿين وَريو آهيان.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي حجرن ۾ به اهو ئي حال هو.
محل ورهايا ويا، قلعا حڪومت جا ٿيا، سون ۽ چاندي به ٻين کي پارايو ويو.
سونن زيورن جا ڍڳَ ۽ چانديءَ جي درهمن سان ڀريل ٻوريون سڀئي ورهايون ويون.
آقا صلي الله عليھ وسلم جي گهر اهائي پٿر جي هڪ پراڻي چَڪي.
ڪجهه پيالا، کجيءَ جي ڦڙن سان ٺهيل تڏا ۽ تؤنريون ۽ پائڻ جي لاءِ ڪپڙن جي ٻن وڳن کان وڌيڪ نه.
”جوَن“ جو ڏارو اُٻاري آقاﷺ کائيندا هئا. اهو به اڪثر اوڌر تي ورتل.
اِهو ئي حال رهيو. آقا ﷺ آخري گهڙيءَ تائين قرضي ٿي رهيا.
آخري قرض ٽن درهمن جو هو، جيڪو ادا ڪيو ويو.
آقا صلي الله عليھ وسلم اهو مثال قائم ڪيو هو. هڪ مسلمان اڳواڻ جو.