اوائلي مفڪر:
اوائلي مفڪرن مان ٿاليس مشهور مفڪر ٿي گذريو آهي، هو مليٽوس ڳوٺ جو رهاڪو هو. هن جو دؤر 6 صدي ق م آهي. انهيءَ لحاظ کان هو گوتم ٻڌ ۽ ميڊيا جي بادشاهن جو همعصر هو. ٿاليس بابل ۾ فلڪيات ۽ ٻين علمن جي تعليم ورتي هئي. پوري يقين سان چئي نٿو سگهجي ته هو خالص يوناني نسل جو هو يا يونان ۾ رهندڙ يوناني هو.
ٿاليس کي يونان جي قديم ستن اوائلي مفڪرن ۾ شمار ڪيو ويو آهي. هو طبيعات جو عالم هو.
مليٽوس موجوده ترڪيءَ ۾ هڪ ڳوٺ آهي جيڪو ان وقت ايراني حڪومت ۾ هو. هيءُ ڳوٺ مينڊر ندي جي منهن وٽ آهي. ڪڏهن بندر به هو، جتان روم سان واپار ۽ جهاز راني ٿيندي هئي.هتي جا غاليچا ۽ ڪپڙو مشهور صنعتي وکر ليکيا ويندا هئا. دارا اعظم ان ڳوٺ کي تباهه ڪري ڇڏيو. آخر ۾ ترڪن جي هٿان هن جو نالو نشان به ميٽجي ويو.
مفڪر ٿاليس ۽ مؤرخ قدموس هن ڳوٺ جون نامور هستيون ٿي گذريون آهن.
ٿاليس يوناني فلسفي جو ابوهو. هن علم طبيعات جي وسيلي قدرت جي رازن کي ڳولي لهڻ جي ڪوشش ڪئي. هن جو قول هو ته، ”پاڻي هر مخلوق جو بنياد آهي. هر شيءِ پاڻيءَ مان پيدا ٿئي ٿي ۽ پاڻي سندس وجود کي ختم ڪري ٿو.“
هن کان پوءِ اناڪسي مانڊر چيو ته بنيادي جوهر ابدي آهي. سندس درجو وچولو آهي، هي زمان ۽ مڪان ۾ لامحدود آهي. ڌرتي سڌي ۽ تراکڙي نه آهي، هي پاڻي تي بيٺل نه آهي پر خلا ۾ لٽڪيل آهي.
اناڪسي مانڊي جي خيال ۾ هوا بنيادي عنصر آهي. سندس خيال ۾ هوا نڪري بنيادي عنصر آهي ته اها ٿڌي، گرم، گهاٽي، ڇڊي، خشڪ ۽ آلي ٿي سگهي ٿي، جيڪا خاصيت ٻئي ڪنهن عنصر ۾ نه آهي.
هن جي دؤر ۾ سيروس اعظم ترڪي کي فتح ڪري ايراني سلطنت سان ملائي ڇڏيو. هيءَ فتح ايران ۽ يونان جي سياسي ۽ ثقافتي لاڳاپن جي شروعات ثابت ٿي. اهو ميلاپ روم جي هٿان يونان جي فتح ٿي وڃڻ تائين قائم رهيو.
سيروس اعظم ميڊيا جو بادشاهه هو، جنهن ليڊيا ۽بابل فتح ڪري ايراني سلطنت جو بنياد وڌو. سيروس وڏو سخي، علم دوست، نيڪ ۽ روادار حاڪم هو. هن پنهنجي ملڪن جي عوام کي عقيدن جي آزادي ڏني هئي، واديءِ سنڌ ۾ به سيروس اعظم جي زير اقتدار هئي.