تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

هيراڪليٽس:

هيراڪليٽس:
هيءُ باهه کي بنيادي عنصر ڪري سمجندو هو، هو گوتم ٻڌ وانگر چوندو هو ته هيءَ ڪائنات تغير، تبديليءَ ۽ تحرڪ جو هڪ لازوال سلسلو آهي جيڪو ڪڏهن به ختم نه ٿيندو. هيءُ به زردشت وانگر مادي ڪائنات ۾ ٻن قوتن کي مڃيندڙ هو پر سندس خيال ۾ هي تضاد هڪ حقيقت جا ٻه پاسا آهن. ٻئي حقيقتون پاڻ ۾ سدائين مقابلو ڪنديون رهن ٿيون. جڏهن ته مينڊيس تحريڪ ۽ تغير کان انڪار ٿو ڪري. سندس چوڻ موجب شيءِ پنهنجي حقيقت ۾ غير متغير ۽ غير متحرڪ آهي. ان ڪري هن جو فلسفو هيراڪليٽس جو ضد آهي. هن ڪائنات ۾ ڪثرت کي باهه ۽ مٽي يا سردي ۽ گرمي جو نتيجو قرار ڏنو. سندس شاگرد ايمپي ڊاڪلس هيءُ نظريو پيش ڪيو ته انسان کي صورت وٺڻ کان اڳ ۾ نباتاتي ۽ حيواني حياتين مان گذرڻو پوي ٿو. ساڳيو نظريو مولانا رومي به بيان ڪيو آهي. هن جي خيال موجب ڪائنات ۾ ٻه طاقتون موجود آهن جن مان هڪ محبت جيڪا ميلاپ پيدا ڪري ٿي ۽ ٻي نفرت جيڪا وڇوٽي پيدا ڪري ٿي. ٽيوسييس ۽ ڊيموڪريٽيس ائٽم جو نظريو پيش ڪيو، جنهن جي هندن ۽ يونانين کي به خبر هئي ۽ جيڪو بعد ۾ مسلمان فيلسوفن به قبول ڪيو هو. جين ۽ ٻڌ مذهبن وارا به ائٽم جي نظريي جو علم رکندا هئا ۽ يوناني فيلسوف ائٽمي نظريي جي ‘شيءِ’ ۽ ‘لاشيءِ’، ‘خلا’ ۽ ‘وجود’، ‘موجود’ ۽ ‘غير موجود’ کان باخبر هئا.
وجود نالوآهي لامحدود ائٽمي ذڙن جو، جيڪي لامحدود خلا ۾ ترندا رهن ٿا. اهي ڪڏهن به ختم نه ٿيندا ان ڪري ابدي ۽ ازلي آهن. هنن جي گهاٽائي (Density) مختلف آهي پر جوهر هڪ آهي. هنن جي مختلف مقدار ۾ ملڻ جي ڪري ڪائناتي ڪثرت وجود ۾ اچي ٿي ۽ جدا ٿيڻ جي ڪري وجود وڃائين ٿيون. سندن گڏجڻ ۽ جدا ٿيڻ جي عمل مان تحرڪ پيدا ٿئي ٿو. جنهن کي خلا جي ضرورت پوي ٿي. ان ڪري خلا ۽ تحرڪ هڪ ٻئي لاءِ لازم ملزوم حقيقتون آهن. هر وجود ۾ ائٽم جدا انداز ۽ قسم جا ٿين ٿا. باهه جا گول ۽ ننڍا ٿين ٿا. لسا ائٽم ڪارا ۽ کهرا اڇا ٿين ٿا. ڪنڊن وارا کٽا ۽ وڏا گول ائٽم ٿين ٿا.
روح به ائٽمن مان ٺهيل آهي ۽ اهي باهه مان ٺهيل آهن جيڪي دماغ ۾ خيال پيدا ڪن ٿا يا دل ۾ همت پيدا ڪن ٿا. خواهش يا شهوت جو مقام جگر ۾ آهي. جڏهن ڪنهن صورت جو عڪس دماغ تي پهچي ٿو ته احساس پيدا ٿئي ٿو. تور ۽ وزن جو تعلق به جسم يا صورت سان آهي پر مينڊيس جي خيال موجب تحرڪ ۽ تغير حواسن جو دوکو آهي. جوهر تي انهن جو ڪو به اثر نٿو پوي ۽ ان ۾ ڪو تحرڪ ۽ تغير نٿو اچي. هي نظريو ويدانيت ۽ تصوف وارن جي الله تعاليٰ بابت نظريي جي ويجهو آهي.
يوناني سج ۽چنڊ جي پوڄا ڪندا هئا. اناڪس گوراس سج کي هڪ پٿر جو گرام گولو ۽ چنڊ کي مٽيءَ جو گولو ڪري سمجهي ٿو ۽ عقل لاءِ چوندو هو ته ان جي وسيلي ڪائنات جي پراسرار ۽ منجهيل معاملي کي هڪ انتطام هيٺ آندو ويو آهي. سندس خيال موجب: مادي جي انداز ۽ صفت ۾ ڪو به فرق نٿو پوي.
اپولولنا جو عالم دايو جينيس چوندو هو ته عقل هوا جو ٻيو نالو آهي، جيڪو سمورن عناصرن ۾ سياڻو عنصر آهي.